تغییر ناگهانی دولت سوریه و ورود نیروهای مخالف دولت بشار اسد به دمشق لحظه‌ای مهم در تاریخ مدرن غرب آسیا به شمار می‌آید. این چرخش ناگهانی همراه با پیشروی بدون مقاومت معارضین مسلح باعث شد قدرت‌های منطقه‌ای برای ارزیابی پیامدهای گسترده‌ آن تلاش کنند. سؤالاتی در مورد آینده سوریه و تأثیر تحولات آن به همسایگان به وجود آمده که در ادامه علی معموری استاد دانشگاه دیکین استرالیا در گفت‌و‌گویی با نشریه کانورسیشن به آنها پاسخ داده است.

آینده سوریه چگونه خواهد بود؟
با اتمام دولت بشار اسد، سوریه اکنون خود را تکه تکه و در میان سه جناح مسلط می‌یابد که هر کدام دارای حامیان خارجی و اهداف متمایز هستند:
1. نیروهای مخالف سوری به رهبری هیأت تحریر‌الشام: این گروه‌ها با حمایت ترکیه اکنون مرکز سوریه را تحت کنترل دارند و از مرز شمالی با ترکیه تا مرز جنوبی با اردن امتداد دارند.
اگرچه آنها هویت مذهبی مشترکی دارند، اما جناح‌های سنی سابقه درگیری‌های داخلی دارند که می‌تواند مانع از توانایی آنها برای تشکیل یک دولت منسجم یا حفظ ثبات طولانی مدت شود. نیروهای اپوزیسیون از جهادگران سابق از دولت اسلامی و القاعده گرفته تا گروه‌های سکولار مانند ارتش ملی سوریه که پس از قیام 2011 از ارتش سوریه جدا شدند، حضور دارند.
2. نیروهای کرد: گروه‌های کرد در شمال شرقی سوریه- این کشور از شمال با ترکیه و از شرق با عراق همسایه است- قلمروهایی را تحت کنترل دارند. آنها همچنان از ایالات متحده حمایت می‌کنند که پایگاه‌های نظامی در این منطقه ایجاد کرده است. این حمایت خطر تشدید تنش‌ها با ترکیه را به همراه دارد؛ ترکیه توانمندسازی کردها را تهدیدی برای تمامیت ارضی خود می‌داند.
3. نیروهای علوی: جناح‌های علوی طرفدار دولت سوریه، که عمدتاً در مناطق ساحلی غرب سوریه واقع شده‌اند، روابط قوی با ایران، عراق و گروه شبه نظامی حزب‌الله لبنان دارند. این مناطق می‌توانند به عنوان پایگاهی برای بقایای گروه‌های همسو با دولت اسد پس از تسلط مخالفان عمل کنند. اختلافات شدید بین این نیروهای مخالف سوری، کردها و علوی ها، همراه با عدم وجود یک میانجی قابل قبول دوجانبه، نشان می‌دهد که سوریه ممکن است اکنون با بی‌ثباتی و درگیری طولانی‌مدت مواجه شود.
این واقعه چه تأثیری بر منطقه خواهد داشت؟
پایان سریع دولت مستقر سوریه پیامدهای عمیقی برای بازیگران اصلی خاورمیانه دارد. معارضین مسلح سوریه با حمایت قوی ترکیه از آسیب پذیری سوریه بهره بردند. در این بین متحدان دولت سوریه نیز بر مسائل دیگری متمرکز بودند، چنانچه روسیه با جنگ جاری خود در اوکراین و جبهه مقاومت با درگیری مداوم با اسرائیل فرصتی استراتژیک برای معارضین فراهم کرد تا به سرعت در سراسر سوریه به سمت دمشق پیشروی کنند.
ترکیه در حال حاضر به طور مؤثر نواری از خاک شمال سوریه را کنترل می‌کند، جایی که ارتش این کشور با نیروهای کرد سوری می‌جنگد. اکنون با پیروزی اپوزیسیون سوریه، انتظار می‌رود ترکیه نفوذ سیاسی و نظامی خود را در سوریه گسترش دهد و چالش‌های بیشتری را برای اقلیت کردی که برای خودمختاری خود می‌جنگند، ایجاد کند.
اسرائیل همچنین از نظر استراتژیک بهره دیگری از این ماجرا خواهد داشت. چرا که رفتن دولت سوریه ارتباطات محور مقاومت متشکل از ایران، سوریه، حزب‌الله لبنان، حماس در غزه و انصارالله یمن را با دشواری مواجه خواهد کرد. از این رو، خطوط تدارکات نظامی ایران به حزب‌الله را حتی بیشتر تضعیف می‌کند. علاوه بر آن، نفوذ منطقه‌ای ایران را متأثر کرده و آن را کاهش خواهد داد.
در این بین، تقسیم سوریه به گروه‌های قومی و مذهبی می‌تواند تمرکز منطقه‌ای بر اسرائیل را کاهش دهد و فضایی را برای آن فراهم کند تا اهداف استراتژیک‌تر خود را دنبال کند. برای مثال، پس از موافقت اسرائیل با آتش‌بس با حزب‌الله در ماه گذشته، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل بر تغییر تمرکز برای مقابله با «تهدید ایران» تأکید کرد.

خطرات امنیتی شکل‌گیری هسته‌های قدرت در سوریه چیست؟
از آنجایی که تضادهای جاری و تنوع‌های قومیتی احتمال تداوم درگیری‌ها را در بین آنها ترویج خواهد داد، می‌توان انتظار داشت که سوریه به ریز دولت‌های آشفته تقسیم شود. اما، هر گونه تجزیه سوریه خطرات امنیتی قابل توجهی را برای کشورهای همسایه آن - ترکیه، عراق، اردن و لبنان- به همراه دارد. به عنوان نمونه، جریان پناهجویان، خشونت‌های فرامرزی و تنش‌های فرقه‌ای احتمالاً تشدید خواهد شد. ترکیه در حال حاضر میزبان بیش از 3 میلیون آواره سوری است که امیدوار است اکنون که دولت اسد رفته است، بسیاری از آنها به کشور خود بازگردند.
برای عراق و لبنان، این بی‌ثباتی می‌تواند وضعیت شکننده سیاسی و اقتصادی آنها را تشدید کند. بالکانیزاسیون سوریه در امتداد خطوط قومی و مذهبی می‌تواند گروه‌های دیگر در منطقه را به شورش علیه دولت‌ها برای دستیابی به خودمختاری تشویق کند. این خطر تشدید اختلافات و طولانی شدن درگیری در سراسر منطقه است. در حالی که برخی از سوری‌ها این واقعه را جشن گرفته‌اند، باید دید که آیا زندگی آنها بسیار بهتر خواهد شد یا خیر. با فقدان یک دولت واحد و به رسمیت شناخته شده بین‌المللی در سوریه، بعید است تحریم‌ها لغو شوند. این امر اقتصاد سوریه را که از قبل ویران شده است، بیشتر تحت فشار قرار می‌دهد، بحران انسانی را عمیق‌تر می‌کند و به طور بالقوه به افراط‌گرایی دامن می‌زند.
منبع: the conversation