پیشروی غیرمنتظره معارضان مسلح سوریه و تصرف دمشق و فرجام دولت بشار اسد، یکی از رویدادهای مهم این روزهاست که به نظر می‌رسد دامنه پیامدهای آن نه فقط سوریه، بلکه به کل منطقه گسترش خواهد یافت. تفسیرهای متعدد و بعضاً متعارضی که پیرامون وجوه این اتفاق در بستر رسانه‌ها و اندیشکده‌ها منتشر می‌شود، موجب می‌شود نظر کارشناسان و خبرگان این حوزه را فراتر از جنجال‌های فضای مجازی بیشتر جویا شویم. به منظور درک علل این رویداد، دامنه تأثیرات آن، نقش بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و آینده سیاسی سوریه و نظم غرب آسیا به طور کلی، گفت‌و‌گویی با دکتر محجوب الزویری استاد «مطالعات سیاسی خاورمیانه» دانشگاه ملی قطر داشتیم که در ادامه، فقرات آن نقل می‌شوند.
«الزویری» در پاسخ به سؤال «ایران» از نسبت زمانی اتفاقات سوریه با آتش‌بس لبنان گفت: من این رویداد را یک توطئه نمی‌دانم؛ بلکه فکر می‌کنم معارضه مسلح سوریه از برخی تحولات اساسی استفاده کرد؛ تحول اول، تجربه آنها در سال‌های گذشته و پند گرفتن از خطاهایشان بود که باعث شد به یک کار مشترک رسیده و با گروه‌های دیگر به وحدت برسند و این روی کار نظامی آنها تأثیر گذاشت. این وحدت در کار نظامی و کنار گذاشتن اختلافات و تعیین اهداف مؤثر بود.
وی در تشریح تحول دوم به تجاوز رژیم صهیونیستی به کنسولگری ایران در سوریه و اتفاقاتی که در لبنان افتاد اشاره کرد و افزود: رژیم صهیونیستی حملاتی به جمهوری اسلامی ایران در سوریه انجام داد و ایران در سوریه متحمل مشکلاتی شد که قابل اغماض نبودند؛ چون اگر بخواهیم خود را جای رهبران تهران بگذاریم و از دیدگاه دولت ملی فکر کنیم، وقتی به کنسولگری ما حمله می‌شود و فرمانده نظامی خوبمان را از دست می‌دهیم، آن هم در شرایطی که نظام سوریه نمی‌توانسته از خودش در برابر این تجاوز دفاع کند، آیا منطقی است که این وضعیت ادامه پیدا کند؟
او در تحلیل چرایی اقدام معارضین مسلح مستقر در سوریه در این زمان افزود: به همین دلایل (مشغول بودن ایران و حزب‌الله) معارضین مسلح در سوریه وقتی این اتفاقات در لبنان افتاد به این نتیجه رسیدند که می‌توانند این حمله نظامی را انجام بدهند. اجماع بر این بود که تحولات لبنان در ماه‌های اخیر و درگیری حزب‌الله در حمایت از جنگ غزه، بر کمک کردن به سوریه تأثیر گذاشت.
الزویری در بیان علت عدم موفقیت نظام سوریه برای برقراری ثبات در سال‌های پس از جنگ گفت: نظام سوریه در طی ۱۴ سال گذشته تلاش نکرد که یک نیروی نظامی خوب تشکیل بدهد تا در این فرصت طلایی، نیروهای مسلحش را تقویت کند. مثلاً یک نیروی نظامی مانند «نیروهای دفاع ملی» تشکیل دهد و بنا به دلایلی در این مسأله موفق نبود و این فرصت طلایی را از دست داد. برای همین می‌بینیم که معارضین مسلح موفق بودند؛ لذا ما یک بار دیگر باید تمامی روندها را بازبینی کنیم.
وی در توضیح این بازبینی روندها افزود: نباید این رویدادها را صرفاً به یک عامل مانند تغییر رئیس‌جمهوری در امریکا تقلیل بدهیم؛ بلکه باید آن را به اوضاع بین‌المللی مرتبط بدانیم. اسرائیل دیگر آن اسرائیل قبلی نیست، آنهایی که فکر می‌کنند اسرائیل قوی است هم باید در این حرف بازنگری کنند چون اسرائیل قوی نیست، برای مثال، اگر الان فقط ده هزار رزمنده از حماس آماده عملیات نظامی بودند، براحتی به تل آویو می‌رسیدند. به طور کلی دنیا در حال تغییر است، متناسباً ابزار فهم و تحلیل قدرت هم باید متحول شود.
وی افزود: باید تصویرها (انگاره‌ها) تغییر کنند؛ در سال‌های اخیر تصاویر منفی ای علیه نقش ایران در سوریه ساختند. من یک روز به میهمانی که با من جلسه داشت گفتم ما باید درمورد حضور ایران در سوریه فکر و بررسی کنیم که در عالم واقع و در افکار عمومی چه نظری وجود دارد. مردم جهان عرب از ایران بدشان نمی‌آید و با ایران دشمنی ندارند. آنها رویدادها را می‌بینند و از منافع ایران در سوریه هم آگاهند، ولی شاید بگویند شما می‌توانید منافع تان را با اقدامات دیگری تأمین کنید.
«محجوب الزویری» در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو، با تمجید از هوشمندی رئیس‌جمهوری کشورمان، به شیوه‌های حل اختلافات براساس همکاری و پرهیز از دامن زدن به اهداف دشمنان منطقه اشاره کرد و گفت: به نظر من کارهایی که رئیس‌جمهوری پزشکیان انجام می‌دهد، در چهارچوب هوشمندی [سیاسی] ایشان قرار می‌گیرد. معتقدم که ایران باید رویکرد عمیق‌تری به تحولات خاورمیانه داشته باشد که این از دو مسأله نشأت می‌گیرد: نخست اینکه اسرائیل دیگر قدرت نیست و دوم اینکه جغرافیا به نفع ایران است و به نفع دیگران نیست. به ایران می‌گویم: تو جزء مهمی از منطقه و تاریخ منطقه هستی. نباید اجازه داد اختلافات عمیق‌تر شوند، این اختلافات را با همین رویکرد می‌توان کمتر کرد؛ الان که دنیای بدون اختلاف نداریم، ولی باید فرصت‌ها را از دشمن بگیریم که قصد دارد از این اختلافات سوءاستفاده کند. با دشمنانی که به دنبال طایفه‌گرایی و اختلافات مذهبی هستند باید با این رویکردها مقابله کنیم و اجازه ندهیم به اهدافشان برسند. باید همه به این ادراک برسند که بهتر است بر اساس احترام به مصالح دو یا چندجانبه و همکاری اختلافات را حل کنیم.