گزارش از نمایشگاه رخ دوست در موزه خوشنویسی ایران
ثلث و تعلیق‌های عمادالکتاب
سعیده احسانی‌راد
خبرنگار
میرزا محمدحسین سیفی‌‌قزوینی ملقب به عمادالکتاب خطاط، نقاش و شاعر و شخصیتی بسیار مهم اما متأ سفانه مهجور آخرین حلقه از زنجیره استادان قدیم خوشنویسی است که 75 سال با برکت زیست و دقایق این هنر را به خوشنویسان معاصر پیوند داد. هم‌اکنون آثار دیده نشده عمادالکتاب در نمایشگاه «رخ دوست» در موزه خوشنویسی ایران رونمایی شده و به نمایش درآمده است.
عمادالکتاب (درگذشته در سال 1315 خورشیدی) از بزرگ‌ترین استادان خوشنویسی نستعلیق در دوران جنبش مشروطه بود که خوشنویسى را با نسخنویسى آغاز کرد و سپس به خط نستعلیق روى آورد و پیرو شیوه میرزا رضاى کلهر شد، به طورى که او را به عنوان کاملکننده شیوه کلهر نام مىبرند. عمادالکتاب نه تنها در خط نسخ و نستعلیق استادى توانا بود، بلکه شکسته و ثلث را در کمال زیبایى مىنوشت و با نقاشى سیاهقلم و آبرنگ نیز آشنایى داشت.
کتیبه‌های آرامگاه فردوسی در طوس، کتیبه‌های دارالفنون، دانشسرای عالی، مدرسه رضائیه و دانشگاه تهران توسط عمادالکتاب نوشته شده است و از او به عنوان اولین خوشنویسی که روش نقطه‌گذاری را در آموزش خط ابداع کرد، نام می‌برند.
شخصیت رضا خوشنویس در سریال هزاردستان، اثر ماندگار علی حاتمی، برداشتی آزاد از شخصیت وی بوده است.
امیرعباس نصیری، رئیس موزه خوشنویسی با بیان اینکه عمادالکتاب پدر خوشنویسی معاصر است، درباره نمایشگاه «رخ دوست» گفت: در این نمایشگاه بیش از 110 اثر از عمادالکتاب شامل اصل کتیبه‌های مقبره صفی علیشاه، خطوط سیاه‌مشق که عمادالکتاب در زندان نوشته و آثاری از میرزا رضای کلهر که عمادالکتاب در همه آثارش ذکر کرده شاگردی میرزا رضای کلهر را کردم، به نمایش درآمده است.
وی درباره ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد خوشنویسی عمادالکتاب گفت: او کسی است که اگر نبود، خوشنویسی از بین می‌رفت. عمادالکتاب با هزینه شخصی 36 جلد رسم‌المشق طراحی کرد و برای اولین‌بار خوشنویسی را به مدرسه‌ها برد؛ تا قبل از عمادالکتاب فقط شاهزاده‌ها و رجال متمول می‌توانستند آموزش خط ببینند اما با راه‌اندازی کلاس‌های خوشنویسی توسط وی، آموزش خط عمومی شد و او و شاگردانش انجمن خوشنویسی را بنیان نهادند.
نصیری با بیان اینکه عمادالکتاب در مقایسه با هنرمندان دیگر چند‌وجهی است، اظهار کرد: وی در خط نستعلیق استاد بود که ثلت، شکسته و تعلیق را هم نیکو مىنوشت. او درصدد طراحی رسم‌المشق جدیدی بود که عمرش قد نداد.
رئیس موزه خوشنویسی به فعالیت‌های سیاسی عمادالکتاب هم اشاره کرد و گفت: این خوشنویس با کمیته مجازات همکارى داشت و تحریرات بیانیههاى کمیته به خط او بود که در این نمایشگاه، هم دفترچه خاطرات او از دوران حبس به نمایش درآمده و هم سیاه‌مشق‌هایی که در زندان نوشته است. او فعالیت‌های مختلف عرفانی و عضویت در انجمن اخوت را نیز داشت. عمادالکتاب به سبب دوستی با داماد ناصر‌الدین شاه، کتیبه‌های مقبره صفی علیشاه را خوشنویسی کرد که اصل کتیبه‌های کاغذی مقبره صفی علیشاه که سوزنی و گرته‌برداری شده روی کاشی‌هاست، برای اولین‌بار در این نمایشگاه رونمایی شد.
نصیری، عمادالکتاب را جزو کاتبانی دانست که در کتابت و خط نستعلیق خیلی حرف برای گفتن دارد و لقب عمادالکتاب را زمانی گرفت که نسخه‌ای از شاهنامه فردوسی برای مظفرالدین شاه خوشنویسی کرد.
رئیس موزه خوشنویسی درباره تأثیر عمادالکتاب بر خوشنویسی اظهار کرد: اگر عمادالکتاب نبود خوشنویسی واقعاً از بین رفته بود و ایران هم مثل ترکیه اصلاً رسم‌الخط فارسی نداشت و همه به صورت انگلیسی می‌نوشتیم؛ حالا شاید زبان فارسی حفظ می‌شد ولی رسم‌الخط‌مان از بین رفته بود؛ نباید تلاش عمادالکتاب را در این زمینه نادیده گرفت و شخصیت این خوشنویس آنقدر بزرگ است که باید یکی از میادین اصلی شهر را به نامش کنیم؛ زبان و ادب فارسی مدیون ازخودگذشتگی‌های عمادالکتاب است که اگر او نبود، ما اینچنین زبان و ادبیات فارسی نداشتیم.
نصیری درباره فعالیت‌های موزه خوشنویسی نیز گفت: این موزه تخصصی‌ترین و اولین موزه خوشنویسی است که در کنار نمایشگاه‌های خوشنویسی که نمایشگاه‌‌‌گردان محور است و موضوعات مختلف خوشنویسی را دربرمی‌گیرد، نشست‌های تخصصی با محوریت خوشنویسی برگزار می‌کند.
تاریخچه خوشنویسی برای بازدیدکنندگان گذاشته شده است. در این موزه آثاری از قدیمی‌ترین خط از قرن سوم هجری تا خود عمادالکتاب که خوشنویس عهد قاجار است، اثر داریم. در سالن‌های دیگر، آثاری از میرزا غلامرضا اصفهانی، سید گلستانه، میرزا کاظم تهرانی و دیگر بزرگان خوشنویسی به نمایش درآمده است. تمام آثار خوشنویسان در موزه خوشنویسی، معرفی و در نشست‌هایی نقد و بررسی می‌شوند و در آخر هم کتاب‌هایی از این نمایشگاه‌ها به چاپ می‌رسند.
خیابان شریعتی، نرسیده به طالقانی، کوچه فولادوند، این روزها میزبان نمایشگاه «رخ دوست» است که تا پایان آذرماه می‌توانید از این نمایشگاه بازدید کنید.
