آرزو کیهان
خبرنگار

تولید 82 میلیون تن زباله الکترونیکی تا 2030
سازمان ملل تخمین می‌زند، زباله‌های الکترونیکی سالانه منجر به انتشار 58 تن جیوه می‌شوند که خود می‌تواند برای محیط‌زیست دردسرساز شود. طبق این گزارش، در سال ۲۰۲۲ حدود ۶۲ میلیون تن زباله الکترونیکی در سراسر جهان تولید شد که این رقم نشان می‌دهد سرانه تولید زباله الکترونیکی در جهان ۸/۷ کیلوگرم است. این امر نشان از افزایش 82 درصدی حجم زباله الکترونیکی نسبت به سال 2010 میلادی دارد. موضوع نگران‌کننده‌تر این است که در سال ۲۰۲۲ تنها ۲۲درصد از زباله‌های الکترونیکی بازیافت شده و هم‌اکنون نیز این رقم بهبود چندانی نیافته است.
 همچنین پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، میزان تولید زباله الکترونیکی در جهان سالانه رشد 2/6 میلیون تنی داشته باشد. تخمین زده می‌شود در سال 2030 میزان تولید زباله الکترونیکی به 82 میلیون تن برسد.
گزارش‌ها نشان می‌دهد، میزان زباله‌های الکترونیکی جهان از تلفن‌های همراه قدیمی گرفته تا یخچال‌های شکسته و سیگارهای الکترونیکی دور ریخته‌شده، 5 برابر سریع‌تر از نرخ بازیافت، رشد می‌کنند که این امر باعث ایجاد انبوهی از مشکلات بهداشتی، زیست‌محیطی و اقلیمی می‌شود. این اعداد سرسام‌آور هستند و بر اساس گزارش ewastemonitor، اگر بخواهیم چشم‌اندازی از مجموع این زباله‌ها داشته باشیم، می‌توانیم تصور کنیم که بیش از ۱/۵میلیون کامیون ۴۰ تنی، این مقدار زباله الکترونیکی را بار زده و سپربه‌ سپر قرار گرفته‌اند و در نهایت اندازه خط ایجاد شده، معادل خط ‌دور استواست.

نگرانی از نرخ پایین بازیافت
زباله‌های الکترونیکی از جمله گوشی، دوربین‌، تلویزیون‌، کنترل‌ تلویزیون، مانیتور، لپ‌تاپ‌، هارد، ماشین‌های ظرفشویی و پنل‌های فتوولتائیک (خورشیدی) حاوی موادی مضر برای سلامت انسان و محیط‌زیست مانند سرب، کادمیوم و بریلیم هستند که در صورت دفن زباله، این مواد سمی به خاک نفوذ کرده و با راهیابی به آب‌های زیرزمینی، بر سلامت عموم مردم تأثیر می‌گذارند. به همین دلیل بازیافت این زباله‌ها می‌تواند آلودگی محیط زیست را به حداقل ممکن برساند، موضوعی که چندان مورد توجه قرار نگرفته و بر اساس گزارش ewastemonitor، تمام قاره‌های جهان از نظر بازیافت الکترونیکی عقب هستند و تنها ۴۲ درصد از کشورها به نوعی سیاست و قوانین مربوط به زباله‌های الکترونیکی را اتخاذ کرده‌اند. حتی اروپا به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده زباله الکترونیکی جهان، با وجود داشتن بالاترین نرخ بازیافت در بین کشورهای دنیا، وضعیت مناسبی ندارد و میزان بازیافت این زباله‌ها در اروپا، به ۴۲/۸ درصد می‌رسد.

سودآوری کلان از فلزات زباله‌ها
این گزارش بر لزوم توجه بیشتر کشورها به بازیافت زباله‌های الکترونیکی تأکید دارد و درآمدزا بودن این موضوع را نیز مدنظر قرار داده است. در این گزارش آمده است که اگر کشورها بتوانند نرخ جمع‌آوری و بازیافت زباله‌های الکترونیکی را تا سال 2030 به 60 درصد برسانند، مزایای آن از جمله به حداقل رساندن خطرهای سلامتی انسان، از میزان هزینه‌ها بیشتر خواهد شد. همچنین تخمین زده می‌شود تقریباً ۶۰ درصد زباله‌های الکترونیکی، فلزاتی مانند آهن، مس، آلومینیوم و طلا هستند که همگی قابلیت بازیافت دارند. با توجه به نیاز خیره‌کننده‌ کشورها به عناصر کمیاب موجود در خاک، بازیافت این فلزات می‌تواند تا حد زیادی به کاهش مشکلات کشورها کمک کند.
در حالی که در جهان سالانه حدود
۳۷ میلیارد دلار برای مدیریت زباله‌های الکترونیکی هزینه می‌شود ولی درعین‌حال مواد خام موجود در این زباله‌ها همچون طلا، مس، آهن و کبالت به عنوان یک فلز حیاتی برای تولید باتری‌ها، فرصتی برای سودآوری کلان فراهم می‌کند.
از سودآورترین گزینه‌ها برای بازیافت زباله‌های الکترونیکی می‌توان به فروش مجدد تجهیزات الکترونیکی مستعمل، بازیافت دستگاه‌های الکترونیکی دست دوم و همچنین فرآوری مواد خام ثانویه اشاره کرد. در این فرآوری، پس از استخراج باتری، سایر قطعات بدنه دستگاه‌ها جدا شده و اجزای ارزشمند آن تمیز می‌شوند. این فرآیند امکان استخراج فلزات گرانبها را از مواد زائد فراهم می‌کند و می‌توان مواد استخراج شده را برای ذوب به شرکت‌های فعال در این زمینه فروخت و سود مناسبی نیز کسب کرد.
سرمایه‌گذاری در بازیافت زباله‌های الکترونیکی، می‌تواند فرصتی عالی برای شرکت‌هایی باشد که به دنبال منابع درآمدی جدید و راهی برای دستیابی به دستاوردهای اقتصادی سازگار با محیط‌زیست هستند.

کشورها به دنبال تقویت بازیافت
 با وجودی که به طور کلی تلاش مناسبی برای بازیافت زباله‌های الکترونیکی در جهان نشده اما برخی کشورها تلاش داشته‌اند تا با قدرت بیشتری به این موضوع ورود کنند. به عنوان مثال بریتانیا اکنون سطل‌هایی به رنگ صورتی روشن در اختیار مردم قرار داده تا کالاهای کوچک برقی دورریز را درون آن ریخته و به دولت تحویل دهند و در نهایت ضرابخانه سلطنتی به دنبال ‌توسعه فرآیند جدیدی برای استفاده از طلای بازیافتی این زباله‌ها برای ضرب سکه است.
 فناوران در مصر هم برای این منظور، اپلیکیشن E-Tadweer را طراحی کرده و توسعه داده‌اند. این اپلیکیشن به کاربران این امکان را می‌دهد که با تحویل زباله‌های الکترونیکی خود به نقاط تحویل مشخص شده، آنها را با کوپن‌هایی خاص مبادله کنند. این کوپن‌ها برای خرید کالاهای الکترونیکی جدید از فروشگاه‌هایی کاربرد دارد که به این طرح ملحق شده‌اند.
 در سنگاپور اما موضوع کمی متفاوت است. در این کشور به منظور کاهش میزان زباله‌های الکترونیکی و کمک به بازیافت آن، طبق قوانینی مشخص، مسئولیت جمع‌آوری لوازم الکتریکی و دستگاه‌های الکترونیکی تا پایان عمر این محصولات، برعهده تولیدکننده است. بنابراین کاربران باید این محصولات را در نهایت، برای استفاده مجدد یا بازیافت به شرکت تولیدکننده ارسال کنند.
از راهکارهای دیگر که برای کاهش زباله‌های الکترونیکی در نظر گرفته شده، می‌توان به تولید محصولات پایدار، بادوام و باکیفیت اشاره کرد؛ محصولاتی مدولار که قابل ارتقا باشند تا بدین ترتیب میزان زباله‌های الکترونیکی کاهش یابد. برخی کمپانی‌های بزرگ تولیدکننده تلفن همراه و سایر محصولات الکترونیکی هم با حذف شارژر و هندزفری، به کمپین کاهش میزان زباله الکترونیکی پیوسته و گامی بزرگ برای کاهش میزان این زباله‌ها برداشته‌اند.

برش

تولید۴۰۰ هزار تن زباله الکترونیکی در ایران

در ایران نیز تولید زباله الکترونیکی چندان کم نیست و طبق گزارش اتاق بازرگانی تهران، هر چند از میزان تولید و بازیافت زباله‌های الکترونیکی در ایران اطلاع دقیقی در دسترس نیست، اما پیش بینی شده سالانه حدود ۴۰۰ هزار تن زباله الکترونیکی در کشور تولید می‌شود. اگر این زباله‌ها به‌ درستی جمع‌آوری و بازیافت شود، می‌تواند میلیاردها تومان ارزش اقتصادی ایجاد کند، اما مدیریت این کار به خوبی انجام نمی‌شود و این فرصت اقتصادی تا حد زیادی نادیده گرفته شده است. طبق این گزارش، ایران بزرگترین بازار مصرف قطعات رایانه در منطقه است و در استان تهران نیز به دلیل جمعیت روزافزون و استقرار واحدهای خدماتی، تجاری، تولیدی و صنعتی و همچنین وزارتخانه‌ها، ادارات و سازمان‌ها، میزان قابل توجهی پسماند الکترونیکی تولید می‌شود. البته باید گفت که در حال حاضر در مناطق ۲۲گانه تهران غرفه‌های «الکتروکاپ» برای جمع‌آوری ضایعات الکترونیکی فعال هستند و شهروندان در ازای تحویل این نوع ضایعات به غرفه‌های بازیافت، می‌توانند مبالغ مربوط به آن را دریافت کنند. اما با این حال هنوز بخش اعظم زباله‌های الکترونیکی، بدون تفکیک با پسماند شهری به مراکز دفن می‌روند.