زهرا بذر‌افکن
منتقد تئاتر، تلویزیون و سینما

حدود ۱۳ سال است که از تولید و پخش اولین فصل مجموعه «شام ایرانی» در ایران می‌گذرد‌ که اولین‌بار بعد از تولید برنامه «بفرمایید شام» در شبکه «منو تو»، تحت سیاست‌های تازه فرهنگی، مبنی بر مقابله با شبکه‌های معاند و ضد‌فرهنگی و همچنین ایجاد جذابیت در رسانه‌های تصویری داخلی تولید شد. در این شبکه، از سال۲۰۱۰ برنامه‌ «بفرمایید شام» پخش می‌شد که مورد توجه بینندگان فارسی‌زبان داخل و خارج کشور قرار گرفته بود. خود این برنامه هم الهام گرفته از مجموعه تلویزیونی «Come Dine with Me» بود که در کشورهای مختلفی پخش شده‌ بود.
 یکی از سیاست‌های مدیران فرهنگی و هنری ما ایرانیزه کردن برنامه‌های موفق شبکه‌های ماهواره‌ای بود؛ ایده‌ای که موافقان و مخالفان زیادی داشت و حالا بعد از گذشت حدود ۱۳ سال از اجرای اولیه این ایده در قالب‌های مختلف، می‌توان کلیت آن را به ارزیابی نشست. علاوه بر آن، لازم به ذکر است که ایده ایرانیزه کردن، خود ناشی از نداشتن خلاقیت برای ساخت برنامه‌های تازه و تولیدی است و در چنین شرایطی نیز چاره‌ای جز پیروی از سیاست «ایرانیزه کردن» نمی‌ماند. خروجی آن هم، ایده‌هایی است که در ظاهر با لباس محلی و موسیقی سنتی و در نهایت صحبت از زادگاه‌ها به سرانجام می‌رسد و خبری از محتوا نیست. «شام ایرانی» طی این سال‌ها، کارگردان‌های مختلف و اهداف متفاوتی به خودش دیده که به‌راحتی کیفیت هرکدام قابل‌ مقایسه است. اما در نهایت و در آخرین قسمت‌هایی که در سال‌های 99-98 از آن پخش شد، به جایی رسید که تنها یک برنامه سرگرم‌کننده و خالی از محتوا بود.
با آنکه در این فصل از شام ایرانی که ساخته سعید ابوطالب در پلتفرم فیلیمو است، تغییراتی برای جذاب شدن برنامه انجام شده، اما واضح‌ترین تغییر و ایده اجرا شده در این برنامه، تلفیق بازی مافیا با شام ایرانی بود. زمانی که میهمانان پیش از آماده شدن شام دور هم جمع شدند، امیرعلی نبویان در نقش راوی و مجری مسابقه مافیا، بازی را آغاز می‌کند و شرکت‌کنندگان مسابقه با هم مافیا بازی می‌کنند. شام ایرانی مسابقه مستقلی است و بازی مافیا نیز تا به‌ حال در قالب مسابقات مختلف تولید شده و مخاطب بارها شاهد این بازی بوده است، بنابراین اینکه حالا به برنامه‌ای با محوریت آشپزی و معاشرت اجتماعی هم تبدیل شده است، تنها می‌تواند ناشی از آن باشد که این برنامه می‌خواهد از امتیاز و برند برنامه مافیا با حضور همین سلبریتی‌ها بهره کافی ببرد. این اقدام در فضای رسانه‌های نمایشی ما اتفاق تازه‌ای نیست و به‌طور معمول، به سراغ ایده‌های تازه و تولیدی نمی‌رویم و تلاش می‌کنیم از برندهای قبلی استفاده کنیم تا لحظه‌ای از آن برنامه هدر نرود.
در نهایت در نظر مخاطب تا امروز، شام ایرانی برنامه ماندگاری نشده است، نه به‌خاطر شوخی‌های نازل یا دعواهای خاله‌زنکی یا اینکه کسانی دعوت می‌شوند که با هم رابطه خوبی ندارند، بلکه به‌خاطر بی‌توجهی به مخاطب و خواسته‌هایش موردپسند واقع نشد. زیرا این برنامه برای وقت و گوش و چشم مخاطب ارزشی قائل نیست و به آن احترام نمی‌گذارد و در نهایت آن را به خوراکی برای فضای مجازی بدل کرده و می‌کند که آن هم محدود به یک یا دو سکانس جنجالی می‌شود. آنهایی که دنبال یک برنامه آموزنده و جذاب هستند، چند دقیقه بیشتر از آن را دنبال نمی‌کنند و آنها که دنبال جنجال و هیجان هستند نیز ترجیح می‌دهند نمونه‌های مشابه خارجی‌اش را تماشا کنند.
نگاه کلی به قسمت‌های ساخته‌شده پیشین از سوی سعید ابوطالب، نشان می‌دهد به‌ هیچ‌وجه رویکردی مصروف به معرفی سبک زندگی ایرانی نشده و به مسائل اقتصادی و جغرافیایی هم اعتنایی جدی نمی‌شود. مخاطبان این برنامه انگار هنرمندانی از یک سرزمین بیگانه را می‌بینند که سطح دغدغه‌شان تا رنگ لاک و مانتو و تعداد ازدواج‌های هنرپیشه‌ها پایین آمده است. از ضعف‌ها و خطاهای آشکار این برنامه که حالا دیگر محدود به این برنامه نیست و سراسر شبکه نمایش خانگی و حتی تا حد زیادی تلویزیون را فراگرفته، ترویج چشم‌ و هم‌چشمی در خانواده و ارزش جلوه‌ دادن سفره رنگین است. این در حالی است که میهمان در فرهنگ ایرانی‌ها جایگاه خاصی دارد.