زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان
آذربایجان ‌شرقی ظرفیت های زیادی دارد که گردشگران را در شهرهای مختلف خود میزبانی کند. تنها بزرگ‌ترین بازار تاریخی-‌جهانی سرپوشیده تبریز می‌تواند مسافر را تا چند روز در راسته و دالان‌ها، سرا و کاروانسراها، تیمچه و چهارسوها، میدان و بازارچه‌ها، مسجد و مدرسه و حمام و زورخانه و یخچال‌ها بچرخاند و آخر سر گردشگر را با حسرتی بزرگ که نتوانست تمام تاریخ بازار را از بر کند به شهرش برگرداند. هر بار که از تیمچه‌ای بیرون می‌زنی تا در دنیای مدرن امروز که با بلند‌مرتبه‌سازی و همگون نبودن، حرمت تاریخ را هم شکسته، قدم بزنی، سرایی، دالانی یا کاروانسرایی تو را به دل بازار برمی‌گرداند. گردشگری خرید و خوراک هم بهانه بیشتری می‌دهد تا تاریخ بازار را دوره کنی. حمزه‌زاده از ثبت ملی ۱۷ غذای استان و برگزاری رویدادها و جشنواره‌های غذایی بسیار در استان خبر می‌دهد. سید رضا صالحی‌امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم در حاشیه سومین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و یازدهمین نمایشگاه ملی صنایع دستی به آذری‌ها قول داده است مقدمات ثبت جهانی کباب بناب را بچیند.

برند‌سازی
تبریز امسال برای اولین‌بار خلاقیت به خرج داد و نمایشگاه گردشگری و صنایع دستی را در مراکز استان‌های دیگر بویژه در مبادی ورودی و خروجی مثل فرودگاه‌ها تبلیغ کرد. حمزه‌زاده از تلاش برای برند‌سازی در استان خبر می‌دهد. تبریز در دهه‌های گذشته بدون شبکه‌های اجتماعی امروز و شبکه‌های ارتباطی گسترده دهه‌های اخیر، توانسته هم در گردشگری خوراک برند‌سازی کند و هم در فرش و چرم. خیلی از ایرانی‌ها قبل از اینکه به تبریز بیایند با پنیر لیقوان یا چرم و فرش تبریز آشنا بودند؛ موضوعی که به نظر می‌رسد نیاز است در شیوه برندسازی آن کنکاش شود تا بتوان داشته‌های بی‌شمار امروز تبریز و آذربایجان‌ شرقی را به مسافران و گردشگران بیشتری معرفی کرد.
نقبی به تاریخ ایران در تبریز
موزه آذربایجان، تاریخ ایران را در خود دارد. می‌توانی در دل تبریز ساعت‌ها در اشیای 5 هزار ساله سنگ صابونی جیرفت خیره شوی، نقش و نگار تنگ‌های سفالی 6 هزار سال پیش در شهر سوخته سیستان و بلوچستان را ببینی، به تماشای هنر سفالی 4 هزار سال پیش خداآفرین بنشینی، تاریخ سفالی لرستان در 3 هزار سال پیش را ورق بزنی، سفال 3 هزار سال پیش اهر را در ذهنت حک کنی و آنقدر ادامه بدهی تا به دوره اشکانی برسی و سفال سبک اردبیل در 2200 سال پیش را تماشا کنی؛ همان زمانی که حمزه‌زاده از قول مساعد وزیر میراث فرهنگی برای کاوش منطقه 9 هزار ساله لیلان خبر می‌دهد.
 وقتی تاریخ موزه آذربایجان را از بر کردی، می‌توانی چند متر آن‌‌سوتر مسجد کبود یا مسجد جهان‌شاه را در میان ساخت‌وسازهایی که زخم عمیقی به تاریخ پس از زلزله تبریز زدند در آبی لاجورد آسمان شهر به تماشا بنشینی، بعد هم در میان ساخت‌وسازهایی که هیچ شباهتی با گذشته معماری تبریز ندارند، در خیابان امام خمینی و پشت مسجد کبود به عصر آهن در 3500 سال پیش بروی. اصلاً کشف این گورستان نتیجه کلنگی بود که سال 76 برای ساخت یک مجتمع تجاری به زمین زده شد؛ کلنگی که تاریخ تبریز را در این نقطه، از قراقویونلوها به دنیای پرستندگان میترائیسم در 1500 سال قبل از میلاد می‌برد.
مدیرکل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی هم از پیگیری برای آغاز کاوش‌ها در گورستان عصر آهن تبریز پس از ۲۰ سال خبر می‌دهد و می‌گوید:
« وزیر میراث فرهنگی همچنین در سفر به مراغه، دستور کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه و بازگشت تمام آثار موزه‌ای مراغه از سراسر کشور و نگهداری آنها را در یک موزه متمرکز داد.»

حضور کمرنگ همسایگان
سفر مطبوعاتی خبرنگاران در چند روز گذشته، این سؤال را پیش آورد که چرا حضور کشورهای همسایه بویژه همزبان، در نمایشگاه تبریز پر رنگ نبود؟ حمزه‌زاده به حضور سرکنسول جمهوری آذربایجان و ترکیه و سفرای ازبکستان و تاجیکستان اشاره می‌کند و می‌گوید:«انتظار ما هم مشارکت بیشتر آنها بود که با توجه به شرایط حاکم بر منطقه باعث ریزش تعداد زیادی از شرکت‌کنندگان خارجی در این نمایشگاه شد.
در واقع پیش‌ثبت‌نام زیاد بود ولی هنگام برپایی ریزش داشت.» شرایط حال حاضر منطقه سبب شد 12 رسانه خارجی نیز یک روز پیش از سفر، حضور خود را در نمایشگاه کنسل کنند.
به نظر می‌رسد تبریز در دو،سه سال اخیر روی گردشگران داخلی متمرکز است.
ایران از بازار جمهوری آذربایجان (باکو) سالانه بیش از یک میلیون نفر گردشگر بویژه در حوزه گردشگری سلامت داشت. حمزه‌زاده درباره چرایی آن می‌گوید:«هر کشوری برای توسعه در گردشگری خارجی، اولین قدم را با توسعه گردشگری داخلی برمی‌دارد و این ارتباطی با کشورهای همسایه و حاشیه ندارد. وقتی زیرساخت برای داخلی‌ها فراهم شود، یعنی فضا برای حضور گردشگر خارجی نیز آماده است.»
او آذربایجان را پرمخاطب‌ترین استان‌ برای حضور گردشگر خارجی، با حضور 370 هزار نفر گردشگر خارجی (185 هزار نفر شب اقامت) معرفی می‌کند و می‌گوید:«در سه ماهه اول امسال ۸۶ هزار نفر مسافر خارجی داشتیم که با رشد ۱۰ درصدی مواجهیم؛ البته استان تابعی از کل کشور است، وقتی در کل کشور تعداد گردشگران خارجی کم می‌شود، طبیعتاً در استان هم کم می‌شود.»
حمزه‌زاده از حضور در 10 نمایشگاه خارجی از جمله سه نمایشگاه در ترکیه خبر می‌دهد و می‌گوید:«از استانداری مصوبه گرفته است تا آذربایجان شرقی پایلوت جذب گردشگر از کشورهای حوزه قفقاز شده و برای تعاملات اقتصادی، تجاری و گردشگری برنامه‌ریزی شود.»