حرکت دیپلماسی موزه‌ای در جاده ابریشم

ابرهای بی پایان در آسمان ایران و چین

دیپلماسی موزه را می توانیم امور دیپلماتیکی ارزیابی کنیم که در تلاش است تا از ظرفیت موزه‌ها برای گفت‌و‌گو و پیوند، فراتر از سطح معمول و عام جامعه استفاده کند؛ در واقع دیپلماسی موزه‌ای بر آن است تا موزه را وسیله‌ای برای پیوندهای دیپلماتیک  به حساب آورد یا آن پیوندها را تقویت کند. از این‌رو موزه‌ها سعی می‌کنند علاوه بر نگاه درونی به فرهنگ و مجموعه خود، نگاه بیرونی بویژه از منظر اشتراکات فرهنگی با سایر فرهنگ‌ها داشته باشند. موزه‌ها از این منظر به دنبال امکان گفت‌و‌گو و آشنایی هستند. آشنایی امری دو سویه است؛ هر قدر ملتی با فرهنگ دیگری آشنا می‌شود به همان میزان امکان آشنایی ملت‌های دیگر را با فرهنگ خود فراهم می‌کند. نمایشگاه ابرهای بی‌پایان جاده ابریشم که با همکاری مشترک کتابخانه و موزه ملی ملک، موزه هنرهای کلکسیونی شانگهای و بنیاد بردبار در موزه ملک برپا شده، بر آن است در زمینه آشنایی فرهنگی گام بردارد. در این نمایشگاه از سویی مجموعه آثار تاریخی چینی موجود در موزه ملک به نمایش درآمده که جدای از نشان دادن روایت‌های فرهنگی این آثار، برای بازدیدکنندگان ایرانی نفاست این آثار و تلاش موزه‌های ایران را برای نگهداری از میراث فرهنگی چین نشان می‌دهد که وجودشان در موزه‌های ایران از علاقه نهادها و افراد فرهنگی ایران به فرهنگ‌های کشورهای دیگر از جمله چین دلالت دارد؛ چینی که از دیرباز یک نشان فرهنگی خاص برای ایرانیان بوده که در ادبیات تا هنر ایرانی، اشاراتی شده است و از سوی دیگر یک میراث فرهنگی مشترک یعنی یک راه ارتباطی و تجاری که امروزه با نام جاده ابریشم شناخته می‌شود، خود یک نشانه از ارتباطات فرهنگی میان این دو ملت بوده است؛ راه ارتباطی‌ای که تأثیرات بسیاری بر ساخت فرهنگی ملل حاضر در این مسیر داشته، آنقدر که هنوز هم اثرات آن بر فرهنگ زنده مردمان قابل مشاهده است، از همین‌رو بر این نمایشگاه نام ابرهای بی‌پایان جاده ابریشم گذاشته شده، چراکه هنوز جاده ابریشم در شکل فرهنگی آن یک پدیده زنده است که می‌تواند اشکالی تازه از روابط را به خود بگیرد. جاده ابریشم می‌تواند پیوند‌دهنده موزه‌های قرار گرفته در این مسیر ارتباطی باشد و موزه‌ها سعی ‌کنند اشتراکات و داد‌وستدهای مردمان این مسیر را نشان دهند. موزه‌ها می‌توانند به بهانه جاده ابریشم، مردمان قرار گرفته در این مسیر و فرهنگ‌هایشان را معرفی کنند و حتی محدود به گذشته فرهنگی مردمان نمانند، بلکه امروزِ آنها را موضوع معرفی و نمایش موزه‌ای قرار دهند. جاده ابریشم وارث ارتباط مردمانی متنوع است که در عین تنوع و کثرت، با هم در داد‌و‌ستد بوده و برای همدیگر احترام قائل بودند و یکدیگر را می‌پذیرفتند تا بتوانند با هم زندگی کنند و این شاید مهم‌ترین میراث جاده ابریشم برای مردمان امروز این گستره باشد. امروز هم مردمان این شبکه می‌توانند به دیدار هم بروند و همدیگر را ملاقات کرده و آثار فرهنگی معاصر را داد‌وستد کنند و فرصتی برای الهام‌گیری از تجربه‌های یکدیگر بسازند. نمایشگاه ابرهای بی‌پایان جاده ابریشم در موزه ملک، نمایشگر چنین روابطی است. این‌گونه است که در این نمایشگاه می‌توان آثار هنرمندان قدیمی تا معاصر چینی را مشاهده کرد و حتی شاهد داد‌وستد موزه‌های دو کشور بود. در این نمایشگاه از اسناد تجاری تا اسناد فرهنگی در کنار هم قرار گرفته‌اند تا نشان دهند این ابعاد از هم جدا نیستند و در موزه‌ها این جنبه‌های مختلف با هم هستند که هر بار به بهانه رویدادی، یکی از آنها برجسته می‌شود. حالا در این نمایشگاه ابعاد اشتراکات فرهنگی این آثار از منظر فرهنگ چین برجسته شده است.
در بخش دیگری از نمایشگاه شاهد نسخه‌های خطی ایرانی هستیم که درباره تاریخ چین یا سفرنامه‌هایی به چین هستند و توسط ایرانیان نگاشته شده‌اند و می‌تواند علاقه ایرانیان به آشنایی با چین را نشان دهد و روایتگر دیرینگی این علاقه باشد؛ بخشی از این علاقه نیز برآمده از تفاوت‌ها و تمایزهاست که خود تمایزها همیشه سازنده کنجکاوی و کشش برای فهمیدن هستند. از جمله نسخ خطی به نمایش درآمده در نمایشگاه، مجموعه‌ای  از نگاره‌های کاشغر قدیم است که استان سین‌کیانگ امروز چین را تشکیل می‌دهد و در آن به زبان فارسی نام حاکمان نوشته شده و این خود نشان‌دهنده گستره فرهنگی فارسی تا مرزهای چین و داد‌و‌ستدهای فرهنگی در گذشته است. حتی نقاشی‌های هنرمند مشهور شانگهای آقای شیائوگو که در نمایشگاه به نمایش درآمده، متأثر از هنرمند تاریخی ایران محمد سیاه‌قلم است. از این‌رو این نمایشگاه تنها به آنچه آثار در ظاهر نشان می‌دهند بسنده نمی‌کند، بلکه دلالت‌های ثانویه‌ای را نیز در خود دارند که با شناخت و دقت بیشتر در آثار به دست می‌آید و می‌توان حوزه‌های فرهنگی آثار را گسترش داد و حتی زمینه‌های پژوهشی و شناخت بیشتر گنجینه‌ها را فراهم آورد، چنانکه در این نمایشگاه نیز مجموعه مطالعات مشترک دو موزه به شناخت بیشتر آثار چینی موجود در گنجینه ملک کمک کرده است. ابرهای بی‌پایان جاده ابریشم یک تذکر و یادآوری برای موزه‌هاست که با همکاری و ملاقات دو موزه ملک و موزه هنرهای کلکسیونی شانگهای انجام شده است تا بتوان میراث‌های تاریخی همچون جاده ابریشم را راهی برای اتصال‌های فرهنگی امروز از طریق نهادهای جدید چون موزه‌ها کرد.
صفحات
آرشیو تاریخی
شماره هشت هزار و پانصد و هشتاد
 - شماره هشت هزار و پانصد و هشتاد - ۲۵ مهر ۱۴۰۳