هانی رستگاران
فعال و تحلیلگر مسائل سیاسی

نگاه مردم جهان به کشورها، یکی از مؤلفه‌های تعیین‌کننده میزان امنیت روانی و ذهنی ورود سرمایه، خدمات و توسعه اجتماعی و فرهنگی در آن کشور است. در آخرین نظرسنجی که سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) برگزار کرده است، آمارها نشان می‌دهد هراس از سفر به خاورمیانه جهت مقاصد گردشگری در میان مردم اروپا بشدت افزایش‌یافته و 83 درصد از جامعه هدف این نظرسنجی ترجیح دادند به‌جای سفر به خاورمیانه، تعطیلات خود را در کشورهای آسیای شرقی بگذرانند. این نظرسنجی نشان می‌دهد مردم اروپا اغلب به سفر به مقاصدی خارج از قاره اروپا علاقه‌مند هستند. این تمایل به دلایل مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی شکل‌گرفته است و نتایج آن به جست‌و‌جوی تجارب جدید و منحصربه‌فرد برای گردشگران اروپایی منجر می‌شود. تغییر ذائقه سفر اروپایی‌ها در سال‌های اخیر به سمت کشورهای ایالات‌متحده امریکا، کانادا، دولت‌های کارائیب شامل کشورهای کارائیب مانند جامائیکا، باربادوس و سنت لوسیا به دلیل سواحل زیبا، آب‌وهوای مطبوع و فرهنگ میهمان‌نواز، استرالیا و نیوزیلند به دلیل تنوع زیستی، فعالیت‌های ماجراجویانه و فرهنگ بومی خاص و وجود شهرهای بزرگ مانند سیدنی، ملبورن و آکلند معروف به جاذبه‌های گردشگری، رستوران‌ها و ورزش‌های آبی، مکزیک، ژاپن و تایلند میل پیداکرده است. نتایج آخرین تحقیقات نشان می‌دهد تنوع فرهنگی و غذاهای محلی یکی از عوامل مهم است که گردشگران اروپایی برای سفر به کشورهای خارج از اروپا جست‌و‌جو می‌کنند. آشنایی با غذاهای مختلف و بررسی سنت‌های فرهنگی نیز متمایزکننده مقاصد است. همچنین هزینه سفر، ازجمله قیمت بلیت هواپیما، اقامت و هزینه‌های روزمره، تأثیر زیادی بر انتخاب مقاصد دارد. کشورهای با هزینه‌های مقرون‌به‌صرفه معمولاً موردتوجه بیشتری قرار می‌گیرند. وجود امکانات گردشگری، هتل‌ها، رستوران‌ها و خدمات تفریحی از دیگر عوامل مهم در انتخاب مقاصد است. زیرساخت‌های خوب و خدمات مناسب می‌توانند باعث جلب‌توجه و انگیزه سفر شوند؛ اما از همه مهم‌تر نگرانی‌های امنیتی و سیاسی است که تأثیر زیادی بر انتخاب مقاصد سفر و گردشگری تفریحی دارند. گردشگران به کشورهای امن و پایدار که در آنها احساس راحتی و امنیت کنند، تمایل بیشتری دارند.
خاورمیانه‌هراسی و به‌طور خاص ایران‌هراسی، مفهومی است که به ترس یا نگرش منفی نسبت به ایران و ایرانیان اشاره دارد و می‌تواند تأثیرات عمیق و چندجانبه‌ای بر صنعت گردشگری ایران داشته باشد. این تأثیرات شامل جوانب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هستند که در چند مؤلفه تعیین‌کننده تعریف می‌شوند. نخستین تأثیر بالفعل آن بر کاهش جذب گردشگران خارجی خواهد بود. ایران به‌عنوان یک مقصد گردشگری با تاریخ و فرهنگ غنی، پتانسیل زیادی برای جذب گردشگران دارد؛ اما ایران هراسی می‌تواند مانع سفر بسیاری از گردشگران خارجی شود. ترس از ناامنی، تبلیغات منفی رسانه‌ها و تصورات غلط در مورد ایران می‌تواند باعث شود که بسیاری از افراد از سفر به این کشور خودداری کنند. کاهش تعداد گردشگران می‌تواند تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم زیادی بر اقتصاد محلی و ملی داشته باشد. درآمدهای حاصل از گردشگری یکی از مهم‌ترین منابع اقتصادی برای ایران هستند. کاهش تعداد گردشگران می‌تواند به کاهش اشتغال در صنعت گردشگری، ازجمله هتل‌ها، رستوران‌ها و خدمات حمل‌ونقل منجر شود. این موضوع می‌تواند باعث بیکاری و کاهش درآمدهای خانوارها شود. همچنین ایران هراسی می‌تواند باعث ایجاد نارضایتی و ناامیدی در جوامع محلی شود. صنعت توریسم باعث تبادل فرهنگی و اجتماعی می‌شود و می‌تواند به افزایش آگاهی نسبت به فرهنگ‌های دیگر کمک کند؛ اما با کاهش تبادل فرهنگی به دلیل نگرش‌های منفی، جوامع محلی می‌توانند دچار عزلت‌گزینی شوند. همچنین، مناطق گردشگری که به‌طور سنتی از گردشگری بهره‌مند بودند ممکن است به دلیل کمبود مسافر، کاهش کیفیت خدمات و زیرساخت‌ها را تجربه کنند. اما در فرآیند ایران هراسی هرگز نباید نقش پررنگ موج رسانه‌های جریان اصلی و چپ بین‌الملل را دست‌کم گرفت. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری تصویر ایران دارند. ایران هراسی می‌تواند به افزایش اخبار منفی درباره این کشور منجر شود و تصویر عمومی منفی از ایران در ذهن گردشگران ایجاد کند. به‌عنوان‌مثال پمپاژ اخبار ناامیدکننده و ارائه تصویری غیرواقعی از رخدادهای خاورمیانه نظیر جنگ، تروریسم یا نقض حقوق بشر براحتی می‌تواند بر تصمیمات گردشگران تأثیر بگذارد و آنها را از سفر به ایران منصرف کند و ایران را به‌عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری جهان از درآمدهای این صنعت پرسود محروم نماید.
چالش بزرگ دیگری که در مسیر تقویت صنعت گردشگری ایران وجود دارد، بازاریابی و تبلیغات است که از نقش حیاتی و کلیدی در مسیر هدفگذاری‌های کلان گردشگری در ایران برخوردار است. برندینگ ایران به‌عنوان یک مقصد گردشگری ممکن است تحت تأثیر ایران هراسی قرار بگیرد. ایجاد یک استراتژی قوی برای تبلیغ ایران به‌عنوان یک مقصد امن و جذاب نیازمند تلاش‌های زیادی خواهد بود. در این زمینه، چالش‌هایی وجود دارد و ممکن است فرصت‌ها برای توسعه بازاریابی دیجیتال و تعاملات فرهنگی محدود باشند.
اما ازجمله راهکارهای رفع مانع بزرگ ایران هراسی و بازگشت ایران به بازار گردشگری جهان و کاهش تأثیرات منفی ایران‌هراسی، گسترش و برقراری ارتباط دیپلماتیک و همکاری با کشورهای دیگر برای بهبود تصویر عمومی، تدوین استراتژی‌های مثبت ارتقای برند و تبلیغ نقاط قوت فرهنگ، تاریخ و جاذبه‌های طبیعی ایران و برگزاری و میزبانی از رویدادهای فرهنگی و هنری بین‌المللی است که می‌تواند توجه ازدست‌رفته جهانی را به ایران جلب کند. دیپلماسی در حوزه گردشگری می‌تواند به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای تقویت روابط دوجانبه و چندجانبه بین کشورها عمل کند. تجربه جهانی نشان می‌دهد کشورها با برگزاری رویدادهای مشترک، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های گردشگری به تسهیل روابط خود پرداخته‌اند و با تبادل تجربیات و نظرات درزمینه توسعه گردشگری، توانسته‌اند موانع پیش روی توسعه صنعت گردشگری خود را تا حدود زیادی مرتفع کنند. این نوع تعاملات می‌تواند منجر به توافق‌های دو و چندجانبه برای تسهیل سفر و کاهش موانع ورود به کشورها شود. دیپلماسی قوی و منعطف می‌تواند با ایجاد برند قوی برای صنعت گردشگری، تصویر مثبتی از ایران را به جهانیان ارائه دهد. سیاست‌های سازنده و پویای خارجی به تأمین امنیت گردشگران و افزایش احساس امنیت آنان در سفر به کشورهای دیگر منجر می‌شود. جمهوری اسلامی ایران در دوران جدید و وزارت امور خارجه تحت زعامت دکتر سید عباس عراقچی از طریق دیپلماسی، به تبادل تجربیات و فناوری‌های نوین درزمینه گردشگری خواهد پرداخت. این تبادل می‌تواند شامل روش‌های نوین جذب گردشگر، استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال در تبلیغات و خدمات گردشگری و همچنین آموزش نیروی انسانی در صنعت گردشگری باشد. همکاری در حوزه برنامه‌ریزی و مدیریت مقصدهای گردشگری می‌تواند به بهبود کیفیت خدمات و کاهش مشکلات گردشگری دیپلماسی در حوزه گردشگری یاری بخش پایداری محیط‌زیست و جامعه محلی باشد. دیپلماسی در حوزه گردشگری باید در مسیر جلب و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و افزایش درآمدهای ملی قرار گیرد. با کاهش موانع تجاری و تسهیل سفر، ایران می‌تواند به‌راحتی گردشگران بیشتری را به سمت مقاصد خود جذب کند و به افزایش اشتغال و درآمد در صنعت گردشگری منجر شود. یکی دیگر از تأثیرات مثبت دیپلماسی در گردشگری، تسهیل مراحل ویزا برای گردشگران است. وزارت امور خارجه با همکاری درزمینهٔ کاهش نیاز به ویزا برای گردشگران خارجی یا ایجاد سیستم ویزای الکترونیکی، در همکاری با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زمینه‌ساز سفر آسان‌تر و سریع‌تر به ایران خواهد شد. هرچند هم‌اینک اتباع بسیاری از کشورها می‌توانند با اخذ ویزای الکترونیکی به‌طور آنلاین به ایران سفر کنند، اما فرآیند اخذ بررسی‌های لازم به نظر طولانی و پیچیده می‌رسد. بی‌شک سیاست‌گذاری در حوزه گردشگری، بخصوص کاهش میزان ایران هراسی در جهان، مستلزم همکاری مشترک و تنگاتنگ دستگاه‌های مؤثر گوناگون نظیر وزارت امور خارجه، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، دستگاه‌های امنیتی و ارائه‌دهنده خدمات شهری نظیر شهرداری‌ها است که آینده روشن‌تری پیش‌روی صنعت گردشگری ایران خواهد گشود. همچنین توجه به نقش رسانه‌ در کاهش ایران هراسی بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند به شکل‌های مختلفی بر تصویر عمومی ایران تأثیر بگذارد.