شهاب خروشان
خبر نگار

هوش مصنوعی به کشاورزان کمک می‌کند علاوه بر افزایش میانگین بهره‌وری ۱۵ تا ۳۰درصدی، هزینه‌ها را تا ۲۰درصد و میزان هدررفت غذا را تا ۳۵ درصد کاهش دهد و همچنین طبق برآوردها ارزش بازار هوش مصنوعی در کشاورزی می‌تواند تا سال ۲۰۲۶ به بیش از۲میلیارد دلار برسد.
ضرورت استفاده از هوش مصنوعی به عنوان یک بازار بزرگ در بخش‌های مختلف، مورد توجه ویژه رهبرمعظم‌انقلاب بوده است تا جایی که ایشان در بیانات اخیر خود بر ضرورت پیشرفت عمیق کشور در زمینه هوش مصنوعی تأکید و اشاره کردند که کشور نباید تنها به بهره‌برداری از این فناوری بسنده کند، بلکه باید به لایه‌های زیرساختی و عمیق‌تر هوش مصنوعی مسلط شود. علاوه بر تأکیدات مقام معظم رهبری، برنامه هفتم توسعه نیز توجه ویژه‌ای به توسعه هوش مصنوعی دارد. این برنامه با هدف تقویت فناوری‌های هوشمند و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه هوش مصنوعی در کشور تنظیم شده است. معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری هم با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، تشویق به پژوهش‌های علمی و ایجاد فرصت‌های همکاری بین‌المللی، در تلاش است تا کشور را به سوی تسلط بر لایه‌های زیرساختی و پیشرفته هوش مصنوعی هدایت کند.
البته با وجود توجه‌ ویژه به هوش مصنوعی در اسناد، هنوز این فناوری نتوانسته به جایگاه و دامنه تأثیرگذاری واقعی خود در عرصه‌های گوناگون همچون «کشاورزی»، «غذا و دارو» و «سلامت» دست یابد. در همین رابطه، بهروز مینائی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و روباتیک معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در گفت‌وگو با «ایران»، به مهم‌ترین موانع، چالش‌ها و راهکارهای تحقق نقش واقعی هوش مصنوعی در کشاورزی به عنوان راهبرد تأمین غذای سالم و پایدار و مصادیق استفاده از توانمندی‌های فناوری هوش مصنوعی در کشاورزی پرداخته است.

می‌دانیم که هوش مصنوعی با توجه به نوظهور بودن آن از یک سو و کمبود منابع از سوی دیگر، با محدودیت‌هایی در کشور روبه‌روست. از نگاه شما مهم‌ترین چالش‌های این حوزه چیست؟
 یکی از چالش‌های کلیدی، فراهم‌ کردن زیرساخت‌های داده‌ای برای مدیریت و پردازش داده‌های بزرگ است. تربیت نیروی متخصص و ماهر در لایه‌های عمیق این فناوری در کنار مشکلات مرتبط با امنیت سایبری و همچنین نبود چهارچوب‌های مناسب برای حفاظت از داده‌ها و انتقال امن آنها به شرکت‌های نوپا و دانش‌بنیان، چالشی جدی در به‌کارگیری این فناوری‌ در صنایع زیرساختی کشور است. تعاملات بین‌المللی نیز ضعیف است و همین امر مانع جذب دانش فنی و گسترش بازارهای داخلی به عرصه‌های بین‌المللی شده است.

مهم‌ترین لازمه پیشرفت و رسوخ هرچه بیش‌تر هوش مصنوعی در حوزه‌ای مانند کشاورزی و غذا را در چه مواردی می‌دانید؟
در بخش کشاورزی و سایر حوزه‌ها، نیاز به شفاف‌سازی مسیرهای حمایتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعه‌دهندگان و سرمایه‌گذاران و همچنین استفاده از ظرفیت‌های ایمن بین‌المللی برای توسعه این فناوری بشدت احساس می‌شود. با توجه به این چالش‌ها، نهادهای مسئول از جمله معاونت علمی باید بر تقویت زیرساخت‌ها و ایجاد سازکارهای حمایتی تمرکز کنند تا کشور به صورت پایدار در مسیر بهره‌برداری از هوش مصنوعی و روباتیک گام بردارد.

چند درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه هوش مصنوعی فعال هستند؟
در کشور ما بیش از 10هزار شرکت دانش‌بنیان فعالیت دارند که ازآنها بیش از 500 شرکت در حوزه فناوری‌های زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی و ۵۰۰ تا ۶۰۰ شرکت هم در حوزه فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی فعال هستند. این شرکت‌ها در زمینه‌هایی چون یادگیری ماشین، پردازش تصویر و روباتیک مشغول هستند و سعی دارند این فناوری‌ها را در بخش‌های مختلف اقتصاد و صنعت کشور وارد کنند. این شرکت‌ها به‌عنوان موتورهای رشد در توسعه هوش مصنوعی کشور نقش کلیدی ایفا می‌کنند و با حمایت‌ معاونت علمی، به‌سرعت در حال رشد هستند.

 نقش فناوری‌های هوش مصنوعی و روباتیک را در عرصه کشاورزی و امنیت غذا چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فناوری‌های هوش مصنوعی و روباتیک نقش حیاتی در بهبود فرآیندهای کشاورزی و افزایش بهره‌وری دارند. این فناوری‌ها با استفاده از داده‌های دقیق و تحلیل‌های پیشرفته می‌توانند به کشاورزان کمک کنند تا بهره‌وری خود را افزایش دهند و منابع را به صورت بهینه مدیریت کنند. همچنین استفاده از هوش مصنوعی و روباتیک، منجر به کاهش اتلاف محصولات، بهینه‌سازی استفاده از آب و کود و درنهایت، بهبود امنیت غذایی می‌شود. این فناوری‌ها به کشاورزان امکان تصمیم‌گیری با دقت بیشتر را می‌دهند و می‌توانند به چالش‌های تغییرات اقلیمی و تقاضای رو به رشد مواد غذایی پاسخ دهند.
 
اکنون چه طرح‌هایی در حوزه کشاورزی و غذا با حمایت معاونت علمی ریاست جمهوری اجرا می‌شود؟
استفاده از تصاویر هوایی در تحلیل آمار واقعی کشت محصولات کشاورزی با کمک هوش مصنوعی، پهپادهای کشاورزی مجهز به هوش مصنوعی برای پایش مزارع و شناسایی نیازهای محصولات و همچنین سیستم‌های آبیاری هوشمند که بر اساس داده‌های دقیق شرایط محیطی تنظیم می‌شوند، از طرح‌های معاونت علمی هستند که به‌طور عینی در بهبود کشاورزی و امنیت غذایی تأثیرگذارند.
درحال حاضر تعدادی از شرکت‌های دانش‌بنیان، پهپادهای کشاورزی را طراحی و تولید می‌کنند که امکان پیوند با فناوری هوش مصنوعی و کسب اطلاعات و تحلیل‌های دقیق از وضعیت آبیاری و سمپاشی مزارع، وضعیت اراضی، محصولات کشت شده و دیگر آمارها را به کشاورز می‌دهند. در حال حاضر این پروژه‌ها در نقاط مختلفی از کشورمان در حال اجرا هستند و البته برای توسعه و گسترش این طرح‌ها تلاش می‌کنیم.
همچنین پلتفرم‌های تحلیل داده با همکاری و مشارکت چند استارتاپ، به کشاورزان اطلاعات لازم را برای مدیریت بهتر مزارع ارائه می‌دهند و درحال حاضر با حمایت ستاد توسعه فناوری هوش مصنوعی و روباتیک، در مزارع کشاورزی فعال هستند.
ازسوی دیگر معاونت علمی ریاست جمهوری با همکاری دانشگاه‌های برجسته کشور ازجمله صنعتی امیرکبیر و دانشگاه تهران، پروژه‌هایی را در زمینه هوش مصنوعی و کشاورزی در دست اجرا دارد. همچنین در همکاری با شرکت‌ها، طرح‌های فناورانه برای پیشبرد هوش مصنوعی در غذا و کشاورزی را برای اهدافی چون ارائه راهکارهای هوش مصنوعی به منظور بهینه‌سازی تولید و مدیریت مزرعه، بهینه‌سازی آبیاری، سمپاشی، کوددهی، تحلیل داده‌های کشاورزی و به طور کلی تحقق کشاورزی دقیق و هوشمند، آن هم در قالب توافقنامه‌های همکاری دنبال می‌کند.

از هوش مصنوعی و روباتیک برای مقابله با محدودیت‌های آبی کشور چه بهره‌ای گرفته می‌شود؟
محدودیت منابع آبی یکی از مهم‌ترین چالش‌های امروز کشاورزی ماست و روش‌های آبیاری سنتی دیگر جوابگوی کشاورزی امروز نیستند. بنابراین باید به دنبال پیاده‌سازی گسترده راهکارهای هوشمندانه در توزیع آب، سموم و آفت‌کش‌ها در مزارع باشیم. خوشبختانه با همکاری ستاد توسعه هوش مصنوعی و روباتیک برای مدیریت منابع آب کشاورزی و استفاده از هوش مصنوعی، توانسته‌ایم بهره‌وری10 تا 30 درصدی در مدیریت منابع آب را در چند استان محقق کنیم.
در هر صورت، ضرورت گسترش و استفاده بیشتر از این فناوری‌ها غیرقابل اغماض است تا ایران بتواند به صورت جامع‌تری از مزایای هوش مصنوعی و روباتیک در بخش کشاورزی بهره‌مند شود و امنیت غذایی پایدار را تضمین کند. به‌طورکلی، ادغام هوش مصنوعی در کشاورزی می‌تواند به تحولاتی اساسی در این بخش منجر شود و همچنین به بهبود کیفیت زندگی کشاورزان و تأمین غذای پایدار برای جمعیت روبه رشد کشور کمک کند.