گفت و گوی «ایران» با مسئول کتابخانه «آینده» نخستین کتابخانه خالی از کتاب کشور
آغاز فصلی نو در ارائه خدمات کتابخانهای
گروه فرهنگی/«آینده» عنوان کتابخانهای است که از چند ماه قبل در پارک دانشجوی تهران دایر شده؛ مرکزی که آغازگر فعالیتهای نسل تازه‌ای از کتابخانه‌های عمومی به شمار می‌آید. در این کتابخانه خبری از کاغذ و شکل چاپی کتاب نیست و در عوض به کاربران تجهیزات و امکانات دسترسی به منابع الکترونیکی داده می‌شود. در گزارش امروز سری به این کتابخانه زده و در گفت‌وگویی با مهدی خلیلی‌نیا که مدیریت آن را به عهده دارد مروری بر چگونگی فعالیت‌ها و ارائه خدمات آن خواهیم داشت.
تجربه«آینده» در کتابخانهای امروزی
اگر تا همین هفت-هشت سال قبل، از نقش‌آفرینی جدی هوش مصنوعی در عرصه‌های مختلف فرهنگی سخن می‌گفتیم، برای کمتر کسی قابل باور بود که بتوان با توصیف یک مطلب یا شرح چند ویژگی دست به تولید عکس، فیلم یا کتاب زد! آن هم در شرایطی که خودمان هیچ زحمتی را متحمل نشده باشیم. با این حال دنیای تکنولوژی و عرصه فناوری‌های دیجیتالی، جدا از آنکه بسیاری از کارها را آسان کرده است، بانی ایده‌ها و خلاقیت‌های بی‌شماری در عرصه فرهنگ و هنر نیز شده است، یکی از مهم‌ترین مصادیق فرهنگی این گفته را می‌توان در عرصه کتاب و در ارتباط با کتابخانه «آینده» دانست که به گفته مسئولان نهادکتابخانه‌های عمومی کشور، اولین کتابخانه تمام دیجیتال و مجهز ایران محسوب می‌شود.
این در شرایطی است که جهان کتاب و ادبیات همیشه با کاغذ و قلم، پیوندی ناگسستنی داشته و دارد، حتی در دنیای تکنولوژی امروز که بسیاری از نسخ کتاب‌ها به صورت صوتی و دیجیتالی در بازار نشر موجود است، بخش اعظمی از خوانندگان کتاب و علاقه‌مندان به حوزه ادبیات بر این باور هستند که ورق زدن کتاب و یادداشت‌برداری از آن لذت بیشتری دارد و باعث ماندگاری مطلب در ذهن می‌شود.
با این حال نمی‌توان منکر این شد که درخصوص مخاطبان کم سن و سال که زندگی‌شان با تکنولوژی‌های نوین ارتباطی درآمیخته است، نیازمند ارائه خدمات فرهنگی به کمک رهاوردهای دنیای نوین هستیم؛ ضرورتی که البته آن را نمی‌توان تنها به نوجوانان و جوانان محدود کرد. در دنیای امروز با پیشرفت تکنولوژی و فراگیری آن در تمام مراتب زندگی، ما با مفهوم زندگی دیجیتال مواجه هستیم؛ مفهومی که بهانه راه‌اندازی اولین کتابخانه دیجیتال در کشورمان شده است.
کتابخانه دانشجو واقع در بوستان دانشجو در سال 1372 توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به بهره‌برداری رسید و در سال 1384 این کتابخانه به نهادکتابخانه‌های عمومی کشور واگذار شد. هرچند که در سال 1398، برای مدتی به ضرورت بازسازی تعطیل شد. در نهایت سال گذشته، با توجه به رشد تکنولوژی‌های نوظهور و نقشی که در شکل‌دهی به شیوه‌های کتاب و کتابخوانی ایفا کرده، مسئولان نهادکتابخانه‌های عمومی کشور بنای تغییر ماهیت این کتابخانه به کتابخانهای نوین و سراسر دیجیتال را گذاشتند. حالا حدود شش ماه است که در این مرکز، کتابخانهای نوین با نام کتابخانه «آینده» کار خود را آغاز کرده است.
نگاهی به کم و کیف خدمات‌دهی کتابخانه آینده
مهدی خلیلی‌نیا، مدیریت کتابخانه «آینده» (شهید فخری‌زاده)، با عنوان فرعی «خانه خدمات دیجیتال و خلاقیت» را برعهده دارد. خلیلی‌نیا درباره مخاطبانی که اغلب مراجعه‌کنندگان به این کتابخانه را تشکیل می‌دهند به «ایران» می‌گوید: «همان‌طور که از نام پارک دانشجو هم برمی‌آید، عمده مراجعه کنندگان به این کتابخانه را دانشجویان تشکیل می‌دهند. به همین منظور در کارگروهی با مسئولان شهرداری منطقه 11 و فعالان فرهنگی، پیشنهادهایی از جمله تحقیق و پژوهش علمی برای برخورد با هر یک از این معضلات ارائه کردیم. قرار بر این شد تا کتابخانه «آینده» با فراهم‌آوری زمینه‌های پژوهش علمی، در این کارگروه فرهنگی، نقش فعالی در راستای بهبود اوضاع فرهنگی اجتماعی پارک دانشجو ایفا کند.»
او در تشریح خدماتی که در این کتابخانه به مراجعه‌کنندگان ارائه می‌شود اضافه می‌کند: «کتابخانه «آینده» خدماتی نوآورانه به اعضای خود ارائه می‌دهد. با بروز تکنولوژی‌های نوظهور، شیوه‌های مطالعه، کتابخوانی، پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی و ارائه خدمات کتابخانه‌های عمومی به روز شده و تغییرات قابل توجهی داشته است. با همین پیشرفت‌های فناورانه کتابخانه‌های بدون کتاب (Bookless Library) نیز در حال شکل‌گیری و پاگذاشن به عرصه تجلی است، از جمله خدمات آن می‌توان به دسترسی بیشتر مخاطبان به منابع دیجیتال، آن هم بدون محدودیت زمان و مکانی و همچنین بهره‌مندی از آموزش‌های از راه دور و فراهم‌آوری دستگاه‌های الکترونیکی برای مراجعان اشاره کرد.»
مسئول کتابخانه آینده میافزاید: «البته چندسالی است که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با هدف حمایت از کسب و کارهای کوچک برنامه‌ها و راهبردهایی را تعریف کرده که در سطح کتابخانه‌های عمومی کشور در حال اجرا و خدمت‌رسانی به مراجعه کنندگان است. تحت همین حمایت‌ها، کتابخانه بدون کتاب «آینده» که پیش‌تر با عنوان کتابخانه دانشجو مشغول فعالیت بود، با هدف ارائه خدمات نوین کتابخانهای و حمایت از کسب و کارهای کوچک نوپا، کارآفرینی، استارتاپی و فریلنسری ((آزادکار) دور تازه‌ای از فعالیتهای خود را آغاز کرده است.»
حرکت گریزناپذیر کتابخانه‌ها به سوی دنیای مدرن
او ادامه می‌دهد: «با تکیه برچنین نگاهی می‌توان گفت جهان به سمت کتابخانه‌های الکترونیکی و دیجیتال پیش خواهد رفت و ما در آینده بیش از پیش شاهد فعالیت این نوع کتابخانه‌ها خواهیم بود، در حال حاضر بسیاری از کتابخانه‌های عمومی در کشورهای دیگر نیز به همین سمت و سو حرکت کرده‌اند. امیدوارم شاهد آغاز به فعالیت کتابخانه‌های دیجیتال در دیگر شهرهای کشورمان نیز باشیم.»
خلیلی در تشریح امکانات این کتاب می‌گوید: «این کتابخانه متشکل از اتاق‌های مطالعه یا کار انفرادی است، البته اتاق‌های مطالعه گروهی یا فضای کار اشتراکی، کافه کتاب، کلاس آموزشی یا سایت رایانه، سالن جلسات، میز خدمت و استندهای لمسی (تاچ اسکرین) هم در آن دایر شده‌اند. اتاق‌های مطالعه انفرادی شامل 10 کابین است که آنها را به فضایی مناسب برای پژوهشگران، دانشجویان، فریلنسرها و افرادی که نیاز به فضایی برای تمرکز بیشتر دارند تبدیل کرده است. همچنین اتاق‌های کار یا مطالعه گروهی نیز قابلیت استفاده به عنوان دفتر کار را دارند.»
او ادامه می‌دهد: «کافه کتاب شامل حدود 500 جلد از کتاب‌هایی با موضوع هوش مصنوعی، کسب و کار، ادبیات فاخر و بخشی ویژه کتاب‌های AR یا واقعیت افزوده هستند. در طبقه پایین کتابخانه سایت رایانه، مجهز به تجهیزات صوتی و تصویری و 6 دستگاه رایانه All_In_One (رایانه‌های رومیزی همه‌کاره) است که نرم‌افزارهای 2024 را براحتی اجرا می‌کنند. این بخش بسیار مناسب اساتید دانشگاهی، شرکت‌ها و... برای برگزاری کلاس‌های آموزشی است. سالن جلسات 18 نفره‌ای را در کنار سایت رایانه‌ای با کاربری برگزاری جلسات و همایش‌های اداری یا کارگاه‌ها و ورکشاپ‌های آموزشی داریم. این بخش هم مجهز به تجهیزات صوتی تصویری و رایانه برای استفاده مراجعه کنندگان است.»
خلیلی درباره دیگر امکانات این کتابخانه میافزاید: «استندهای لمسی برای اطلاع‌رسانی خدمات و برنامه‌های کتابخانه، دسترسی به روزنامه‌ها و نشریات روز از طریق پایگاه MAGIRAN و سایر پایگاه‌ها به‌صورت مجازی، دسترسی به بیش از 1800پایگاه اطلاعاتی از طریق پایگاه تأمین منابع علمی(MEGAPAPER)، دسترسی به مقالات همایش‌ها و کنفرانس‌های داخلی از طریق پایگاه سیویلیکا، دسترسی به سایت آزمایشگاه‌های مجازی نهاد کتابخانه‌ها و دیگر وب‌سایت‌های آموزشی و علمی مورد استفاده قرار می‌گیرند.»
نوجوان‌‌ها، پایه‌ثابت کتابخانه «آینده»
او درباره تعداد افرادی که طی این چندماه در کتابخانه آینده عضو شده‌اند، می‌گوید: «تا این تاریخ کتابخانه «آینده» بیش از 600 عضو دارد که اغلب پژوهشگران، دانشجویان مقاطع ارشد و دکترا، کسب و کارهای استارتاپی و فریلنسرها هستند. درصد قابل توجهی از اعضای این کتابخانه را مخاطبان کم سن و سال و عمدتاً نوجوانان و جوانان تشکیل می‌دهند. پیش‌بینی می‌شود که به مرور شاهد افزایش تعداد مراجعه‌کنندگان به کتابخانه باشیم چراکه بی‌شک مخاطبان امروز به دنبال بهره‌مندی هرچه بیشتر از تکنولوژی‌های ارتباطی در استفاده از خدمات فرهنگی نظیر کتابخانه نیز هستند. برآورد ما این است که اقبال به این کتابخانه‌ها در آینده بیشتر از دیگر کتابخانه‌ها خواهد بود.»
به گفته خلیلی، مخاطبان که به عضویت این کتابخانه درمی آیند قادر به استفاده از خدمات دیگر کتابخانه‌های کشور نیز خواهند بود. ساعت فعالیت کتابخانه آینده، هر روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱۹:۳۰ اعلام شده، البته در حال حاضر این کتابخانه در روزهای تعطیل، از ارائه خدمات به مراجعه کنندگان معذور بوده و تعطیل است.
کتاب‌های (AR) یا واقعیت افزوده، تلفیقی از امکانات دیجیتالی با کتاب‌های چاپی به شمار می‌آیند. در استفاده از این فناوری، برنامه‌های جانبی در حین اجرای کتاب مطالب اضافه و امکانات دیگری همچون کارهای گرافیکی، فیلم، عکس و متن را نیز نمایش می‌دهد. این برنامه‌ها امکان کار با هوش مصنوعی را هم دارند.
