امیر موسوی
کارشناس
مسائل منطقه

رئیس دولت چهاردهم در نخستین سفر خارجی خود، عراق را به عنوان یکی از مهم‌ترین همسایگان و همپیمانان راهبردی جمهوری اسلامی برگزیده است. این مناسبات راهبردی در پی یک روند پرفراز و فرود در بستر رویدادهای تنش زای دوجانبه و منطقه‌ای از دوره پس از سقوط صدام شکل گرفته و به تقویت و بازآفرینی پیوند تاریخی طرفین انجامیده است. تهران در بطن این تحولات پرشتاب در دوره‌ای که عراق به نقطه هدف برنامه‌ریزی پیدا و پنهان بازیگران غربی و شماری از متحدان عربی‌شان برای ایجاد و تقویت گروه‌های تروریستی از جمله داعش قرار گرفت، به یکی از اصلی‌ترین همراهان این کشور در مسیر مقابله با تروریسم و با هدف کمک‌رسانی مستشاری تبدیل شد.
روند این مناسبات تنها به حوزه همکاری‌های امنیتی منحصر نماند و در عرصه‌های دیگر اقتصادی و دیپلماتیک نیز بازتاب ویژه‌ای پیدا کرد.
ایران که در حوزه تبادلات انرژی، به یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان برق به عراق تبدیل شده است، در صدر صادرات برق منطقه‌ای قرار دارد. چنانکه سهم عراق از این حجم صادرات، 720 مگاوات برق است که افزون بر ایستگاه‌های برقی است که برای عتبات عالیات در نجف و کربلا اختصاص داده می‌شود. ایران روزانه 25 الی 30 میلیون متر مکعب گاز هم به عراق ارسال می‌کند. مبادلات تجاری ایران و عراق از دیگر موضوعات قابل توجه است که گرچه به دلیل برخی کارشکنی‌ها به سختی انجام می‌شود، اما در مجموع در یک روند قابل توسعه جریان دارد و طرفین در مسیر تحقق هدفی هستند که تا سطح افزایش حجم مبادلات بازرگانی به ۲۰ میلیارد دلار در کوتاه مدت و ۴۰ میلیارد دلار در دراز مدت و همچنین ایجاد توازن در تجارت نشانه‌گذاری شده است. سفر آقای پزشکیان به کشور عراق در حالی انجام می‌شود که قراردادهای مد نظر برای تداوم چنین اقداماتی در مسیر تحقق اهداف تعیین شده تجاری با طرف عراقی آماده امضاست.
حضور و همراهی تعدادی از شرکت‌های با ارزش و صاحب نفوذ اقتصادی در زمینه‌های نفتی، کشاورزی، برق و... در سفر رئیس‌جمهور به عراق تسهیل کننده روند رو به ارتقای اقتصادی و تجاری بین تهران و بغداد خواهد بود. در همین چهارچوب زمینه‌های توسعه‌ای در راه‌آهن عراق و متروی بغداد و لوله کشی گاز و نفت بین شهرهای عراق از دیگر مواردی است که در انتظار امضای قرارداد بین ایران با این کشور است. همچنین ایران و عراق در حال حاضر، 28 میدان مشترک گازی و نفتی با یکدیگر دارند که متأسفانه تنها دو یا سه میدان از میان آنها فعال بوده و مابقی بلاتکلیف مانده است.
همچنین میزبانی سالانه عراق از میلیون‌ها زائر ایرانی و سفر متقابل حدود سه میلیون و پانصدهزار گردشگر عراقی به ایران، طرفین را به ساماندهی و ایجاد چهارچوب منسجمی برای حوزه گردشگری ملزم می‌کند که این نیز یکی از موارد در دستور کار مقام های دو کشور است.
از سوی دیگر یکی از وجوه مهم حضور رئیس‌جمهور در بغداد بر روند همکاری‌های امنیتی ایران و عراق متمرکز است؛ روندی که ناظر بر یک توافقنامه امنیتی است که در صورت اجرا ایجاد ثبات و امنیت در مرزهای شمال غربی جمهوری اسلامی ایران با عراق را تضمین خواهد کرد. به این معنا که پادگان‌ها، دفاتر و مراکز آموزشی تروریست‌های ایرانی در سلیمانیه و اربیل عراق جمع می‌شوند، آنها خلع سلاح شده و به مناطق دورافتاده در عراق منتقل خواهند شد. در همین حال استقرار ارتش عراق در مرز کردستان عراق با ایران، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ اتفاقی که انتظار می‌رود در ادامه این همکاری‌ها رخ دهد و ارتش عراق هم در کنار پیشمرگه‌های کردستان در نواحی مرزی مخاطره‌آمیز مستقر شوند.
تقویت پیوند امنیتی ایران و عراق با توجه به هدف این کشور برای خارج کردن نیروهای امریکایی اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. چرا که در حال حاضر امریکا مانع بزرگی برای شکل‌گیری کامل این روابط است و حتی نارضایتی خود را از روند تبادلات تجاری تهران و بغداد با مانع تراشی‌های اقتصادی و تحریمی نمایان کرده است.
با این تفاسیر به نظر می‌رسد که مقدمات نخستین سفر دوجانبه آقای پزشکیان به خارج از کشور فراهم شده است. ایشان در مواضع منطقه‌ای خود نقش و جایگاه عراق را در مناسبات همسایگی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی مورد توجه ویژه قرار داده‌اند. بنابراین انتظار می‌رود سفر به بغداد و همچنین حضور در بصره و اربیل تحول بزرگی در روابط دو کشور باشد.