ایران زمین – اصلاح الگوی کشت در شرایط کم‌آبی ایران و هشدارها و نشانه‌های تغییر اقلیم، بهترین و تنها‌ترین راه برای افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی، ارتقای ارزش افزوده تولیدات کشاورزی و حمایت و بهبود معیشت کشاورزان است. این برنامه از سال 1389 در دستور کار سیاستگذاران و مجریان کشوری و استانی وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته است با این حال چالش‌های برنامه اصلاح الگوی کشت کم نیست. مهم‌ترین چالش تغییر عادت و رویه کشت در زمین‌ها و مناطقی است که کشاورزان به کشت محصولاتی خاص خو گرفته‌اند و راه و رسم کاشت، داشت و برداشت آن محصول را بلدند. شیوه‌های برداشت، ارقام و بذر مناسب کشت، زمان کشت و... ده‌ها شیوه سنتی و نانوشته برای دستیابی به محصولی مناسب را با اتکا به تجربه چندده ساله که از اجداد خود به ارث برده‌اند، آموخته‌اند و آن را به‌کار می‌گیرند. نکته مهم دیگر بازار قابل اطمینان و تضمین شده برای فروش محصول جدید است. وقتی از کشاورز خواسته می‌شود محصولی کم‌آب‌بر و متناسب با شرایط آب و خاک منطقه کشت کند، چه تضمینی به او داده می‌شود تا محصولش روی دست نماند و با قیمتی فروش رود که جبران هزینه‌ها و زحماتش را کند. از سال ۱۳۹۲ که بخش بازرگانی وارد وزارت جهاد کشاورزی شد، در رویکرد وزارت جهاد کشاورزی تغییراتی ایجاد شد و کسب‌و‌کار کشاورزی یعنی قبل از مزرعه، در مزرعه و پس از مزرعه مدیریت می‌شود. به اعتقاد کارشناسان اصلاح الگوی کشت نیز با در نظر گرفتن همین رویکرد قابل اجراست.
 
اصلاح جبری الگوی کشت
به گفته مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور زراعت برنامه اصلاح الگوی کشت در کشور اکنون دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است.
مجید حسنی‌مقدم در نشست کمیته برنامه‌ریزی و نظارت بر الگوی کشت محصولات زراعی استان مرکزی افزود: بحث الگوی کشت به‌صورت ویژه از سال ۱۴۰۱ مطرح شد و یکی از دلایل آن، محدودیت در منابع آب بود که این مهم در استان مرکزی نیز وجود دارد. وی با بیان اینکه از ۲ میلیون تن تولید سالانه استان مرکزی، حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن اراضی آن آبی است، گفت: این وضعیت نشان می‌دهد وابستگی بخش کشاورزی استان مرکزی به آب بالا است.
مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور زراعت ادامه داد: الگوی کشت شاید در ظاهر از سال ۱۴۰۱ در قانون بودجه آمد اما در قانون بهره‌وری مصوب سال ۸۹ نیز مطرح بود.
مشاور معاون وزیر جهاد کشاورزی اضافه کرد: وقتی صحبت از اصلاح الگوی کشت می‌شود، بر سه موضوع هویت، مکان و فعالیت تأکید شده است، یعنی هم کشاورز، مزرعه و فعالیت این قشر مورد نظر است و وزارت جهاد کشاورزی در کل زنجیره مسئولیت دارد.
حسنی‌مقدم اظهار کرد: باید تلاش کرد محدودیت‌ها در هر منطقه و استان شناسایی و بر‌اساس اولویت‌ها برنامه‌ها را پیش برد و اقداماتی که به اهداف و نتیجه نمی‌رسد باید متوقف شود. وی تأکید کرد: بحث دانه‌های روغنی یکی از محورهای موردتوجه است که در برنامه هفتم لحاظ شده و باید درصد خودکفایی در این بخش به ۴۰ درصد برسد که هم‌اکنون حدود ۱۲ درصد است.
 
انحراف در اصلاح الگوی کشت
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان نیز با اشاره به چالش‌ها و انحراف موجود در برنامه اصلاح الگوی کشت معتقد است: الگوی کشت محصولات کشاورزی تا سطح دهستان‌ها مشخص شده ولی اجرای آن در کشور ۳۰ درصد از شرایط مطلوب انحراف دارد.
سید بهرام اندرزیان گفت: اگر الگوی کشت هر سال پنج درصد اصلاح شود پس از دوره ۶ ساله الگوی کشت متناسب با منابع و محدودیت‌ها خواهد بود.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان اظهار کرد: باتوجه به محدودیت منابع (آب‌وخاک) و وجود تنش‌های محیطی زنده و غیرزنده در بخش کشاورزی، افزایش تولید منحصراً از طریق افزایش بهره‌وری در سیستم‌های تولیدی مبتنی بر دانش و فناوری نوین امکان‌پذیر است که در این راستا مراکز تحقیقات و آموزش متولی اصلی تولید دانش و فناوری و انتقال آن به عرصه‌های تولید هستند.
وی خاطرنشان کرد: اگر به کشاورز گفته شود به علت محدودیت‌های آبی به‌جای برنج کنجد بکارد و پس از کشت کنجد بازاری برای محصول نباشد کشاورز دچار خسارت می‌شود بنابراین نمی‌توان الزام ایجاد کرد بلکه باید برای بهره‌وری بهتر منابع مشوق‌هایی از طرف دولت برای اجرای الگوی کشت ارائه شود.