جبارآذین

منتقد و مدرس سینما و تئاتر
و تلویزیون

مجموعه تلویزیونی موفق «سرزمین مادری» که در سه فصل ساخته شده، روایتگر زندگی شخصی به نام «رهی اردکانی» در سه مقطع تاریخی است. «رهی» از بمباران دهکده محل زندگی خود و از زیر آوار زنده خارج می‌شود. او مدتی بعد به همراه مادرش به تهران می‌آید، اما بعدها یک خانواده توده‌ای او را در جمع خانواده خود می‌پذیرند. پس از وقوع ماجرا‌هایی، سرپرستی رهی به یک خانواده مالدار و درباری سپرده می‌شود.
با تولید و پخش مجموعه تاریخی، سیاسی و اجتماعی «سرزمین مادری» ساخته کارگردان توانای سینما و تلویزیون«کمال تبریزی» که پیش‌تر «سرزمین کهن» نام داشت، نگاه‌ها و انتظارها به تولید چنین آثاری متحول شده است، چراکه کار «کمال تبریزی» با آنکه موانع و دشواری‌های فراوانی را متحمل شده تا ساخته و پخش شود، از هر نظر یک مجموعه کامل، درخشان، خوش‌ساخت، بامحتوا و تأثیر‌گذار است.
نخستین امتیاز «سرزمین مادری» به دانش و اطلاعات درست، باورپذیر و مستند و داستان خوب و زیبا پرداخت‌شده آن باز‌می‌گردد و نشان می‌دهد برای نگارش فیلمنامه آن، رنج شیرین پژوهش تاریخی را به جان خریده و آنچه از رخدادها، زندگی و مبارزات شخصیت‌ها، بویژه کاراکتر اصلی در این سریال بازنمایی می‌شود، ریشه و سند تاریخی دارد و پژوهشگران «سرزمین مادری» با آنکه در آن از تخیل هم بهره برده‌اند، لیکن به تاریخ معاصر وفادار بوده‌اند.
او که به مرور به هویت واقعی خود پی برده، به درباری‌ها پشت می‌کند و به یک خانواده مذهبی واگذار می‌شود. رهی در این خانواده به موازات رشد خود و همزمانی با مبارزات مردم با رژیم حاکم و بیگانگان، سرنوشت جدیدی را تا پیروزی انقلاب اسلامی برای خود رقم می‌زند. در حقیقت روایت داستانِ جذاب و تماشایی زندگی پرماجرای رهی، بهانه‌ و دلیلی هنرمندانه است تا «کمال تبریزی» به تورق تحلیلی، عمیق، روشنگر و هنری بخشی از تاریخ معاصر کشور بپردازد و ناگفته‌هایی از تاریخ را در کنار کم‌گفته‌ها بازگو کند.
به عنوان نمونه در هیچ اثر هنری به اندازه و به درستی «سرزمین مادری» از رویداد‌های تاریخی دوران‌های پهلوی اول و دوم، حوادث و تأثیرات جنگ جهانی دوم و نقش مردم، گروه‌های سیاسی، فعالیت‌های حزب توده و نفوذ آن میان خانواده‌های ایرانی سخن گفته نشده است. داستان زندگی رهی از نوجوانی آغاز می‌شود و تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه دارد. در فصل اول، در خلال نمایش زندگی رهی، موقعیت ایران در جنگ جهانی دوم، نهضت ملی شدن صنعت نفت، کودتای ننگین بیست‌‌وهشت مرداد یک‌هزار ‌و ‌سیصد و سی و دو و در فصل دوم، واقعه سیاه انقلاب سفید، حادثه فیضیه قم و قیام پانزده خردادماه یک‌هزار و سیصد و چهل و دو و در فصل سوم، رویدادهای ایران از بیستم فروردین‌ماه پنجاه‌‌وچهار تا بیست‌و‌نهم بهمن‌ماه سال پنجاه‌و‌هفت، به خوبی و درست پرداخت و ارائه می‌شوند و تماشاگران نسل گذشته را به یاد خاطرات تلخ و شیرین آن ایام انداخته و نسل جوان را با وقایع مهم تاریخ ایران‌زمین آشنا می‌کند.
«سرزمین مادری» با یاری گروهی از هنرمندان مطرح و شناخته شده در پشت و جلوی دوربین، طی سال‌های هشتاد‌و‌هفت تا نود‌‌وشش ساخته شده و پخش آن دوم بهمن‌ماه نود‌ودو شروع شد، اما به دلیل برخی مسائل و حواشی‌ها ادامه نیافت و بعد از ده سال وقفه و گذران مراحل مشاوره، مذاکره و ممیزی، پخش ادامه و مجدد آن از بیستم مهرماه یک‌هزار و چهارصد و دو آغاز شده و با موفقیت و استقبال عمومی تداوم دارد. بایستی بگویم تصویرسازی‌های فوق‌العاده «محمد‌رضا سکوت» و موسیقی دلنشین «احمد پژمان» و بازی‌های ممتاز علی شادمان، شهاب حسینی، بیتا فرهی، هنگامه قاضیانی، حسین محجوب، نیکی کریمی، محسن تنابنده، جواد عزتی، گلچهره سجادیه، پرویز پور‌حسینی و... کارگردانی حرفه‌ای، فضاسازی‌های باورپذیر و بازخوانی علمی و هنری تاریخ معاصر، از امتیازهای سریال ماندگار تاریخی، اجتماعی و سیاسی «سرزمین مادری» محصول «سیما فیلم» است و نمره‌ای بالا در کارنامه هنری «کمال تبریزی» و سازندگان سریال و رسانه ملی می‌نشاند.
در تشریح آثار تولید شده با موضوعیت رخدادهای تاریخ معاصر کشورمان باید گفت که آثار هنری، سینمایی و تلویزیونی شاخص و ماندگار درباره رخدادها و شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران از جمله موارد مهمی هستند که متأسفانه مورد غفلت مدیران فرهنگی و هنرمندان واقع شده است و تا به امروز جز رسانه ملی که در سال‌های اخیر بر اساس نظریه هویت‌محوری، حرکتی تازه را در این راستا آغاز کرده و تولید چند سریال تاریخی، دینی و اجتماعی نمایانگر تلاش تلویزیونی‌ها در این عرصه است، در حوزه‌های دیگر به ندرت شاهد تولید و نمایش آثار قوی و غنی تاریخی هستیم.
گرچه برخی از مجموعه‌های سیما با استقبال مخاطبان این رسانه روبه‌رو شده‌اند که علت واقعی آن ساختار هنری و موضوع‌های عاشقانه بوده است، اما اغلب آنها در نبود یا کاستی سه عنصر اصلی مشترکند.