مصطفی مصلح زاده
 کارشناس مسائل بین‌الملل

 
در روابط بین‌الملل آن هنگام که رفتار خصمانه‌ای از سوی دولتی انجام می‌شود، می‌توان دو نوع واکنش را برای آن مفروض دانست. نخستین واکنش که برخی هم طرفدار آن هستند، «تنش زدایی از طریق مذاکره» و دیگری «مقابله به مثل» است. البته واکنش سومی هم وجود دارد و آن اقدام از طریق «دادگاه بین‌المللی» است.
در واکنش اول اگر به دنبال هر نوع اقدام خصمانه، بخواهیم مشکلات را از طریق مذاکره حل کنیم می‌توان مثال‌های زیادی در روابط بین‌الملل به میان آورد که تقریباً هیچ‌کدام از آنها به نتیجه نرسیده است. در اقدام خصمانه اسرائیل علیه فلسطین، مذاکراتی از سال 1993 از سوی یاسر عرفات به عنوان نماینده فلسطینی‌ها آغاز شد تا تنش را بین اسرائیل و فلسطین کاهش دهد و نهایتاً آن را از بین ببرد. از آن زمان تا به امروز بیش از 30 سال می‌گذرد. آیا تنش‌ها کاهش یافته است؟ خیر. مذاکراتی که در 5 محور در حال انجام بود هم در هیچ‌کدام از آنها به نتیجه نرسید. نه آوارگان به سرزمین‌های خود بازگشتند و نه قدس به فلسطینی‌ها بازگشت. دولت فلسطینی هم تشکیل نشد. این تازه یک نمونه از واکنش تنش زدایانه در مقابل اقدام خصمانه یک دولت است. طبق مستندات تاریخی؛ آنگونه که مشخص است این واکنش در روابط بین‌الملل نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت.
شکایت از طریق دادگاه‌های بین‌المللی مورد دیگری است که از سوی برخی کشورها مورد استقبال قرار می‌گیرد اما باید از خود پرسید که کدامیک از اقدامات خصمانه از طریق دادگاه و روش قضایی و حقوقی تاکنون به نتیجه رسیده است؟ نمونه بارز بکارگیری این روش هم بار دیگر اسرائیل است. دادگاه لاهه تا کنون به چند پرونده در مورد اسرائیل رسیدگی کرده و علیه آنها هم به تصمیم رسیده است. مانند نظر آنها در مورد دیوار حائل. آیا دیوار حائل برچیده شد؟ خیر. آیا برای اجرای نظر دادگاه بین‌المللی لاهه در مورد اینکه اسرائیل وارد رفح نشود اقدامی شد؟ خیر. آیا در مورد نسل کشی، اسرائیل توجهی به دادگاه لاهه داشت؟ خیر. مثال‌هایی از این قرار متعدد بوده و نشان دهنده آن است که مسیر حقوقی هم همچون مذاکره، عملاً بی‌نتیجه خواهد بود. پس در این میان تنها یک واکنش باقی می‌ماند و آن «مقابله به مثل» است. کاری که قرار است جمهوری اسلامی ایران طی ساعات یا روزهای آینده انجام دهد.
با گذشت نزدیک به یک هفته از شهادت اسماعیل هنیه در خاک ایران، همچنان بسیاری از مقامات کشورهای مختلف جمهوری اسلامی را به خویشتن‌داری دعوت می‌کنند. ولی آنگونه که در بالا هم گفته شده هر واکنشی غیر از مقابله به مثل، معطوف به هدف نخواهد بود. «مقابله به مثل» یک اصل حقوقی در روابط بین‌الملل است که در ماده 51 منشور ملل متحد هم آمده است؛ هر گونه تجاوزی که از سوی هر دولتی انجام شود دولت مورد تجاوز می‌تواند منتظر سازمان ملل ننشیند و خود اقدامات متقابلی را انجام دهد. این امر به لحاظ منطقی هم درست است. هیچ منطقی نمی‌تواند قبول کند که مقابله به مثل رفتار ناشایستی است و از نظر بازدارندگی تنها اقدام، مقابله به مثل است که می‌تواند مثمر باشد تا متجاوز و متخاصم دیگر رفتار خود را تکرار نکند.
غیر از این، هر واکنش دیگری دولت را به هدف مورد نظر که همانا عدم تکرار اقدامات صهیونیست‌هاست، نخواهد رساند. با این مجموعه مفروضات مسیر واضح و روشن است. باید منتظر پاسخگویی ایران به اسرائیل نشست.