معاونت راهبردی و چشم‌اندازهای نوین حکمرانی
نوید کمالی
کارشناس مسائل راهبردی
در جهانی که پیچیدگی‌ها و سرعت تحولات در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی روز به روز افزایش می‌یابد، ضرورت حکمرانی هوشمند و آینده‌نگر بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. این امر مستلزم ایجاد نهادها و ساختارهایی است که بتوانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی، فکری و تجربی، دولت را به عنوان عضو پیشران نظام اسلامی در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک یاری دهند. مطالبه توجه به این مهم سال گذشته توسط رهبر معظم انقلاب و تحت عنوان توجه به ضرورت انتخاب راهکارها و ابزارها متناسب با زمانه مطرح شد. رهبر انقلاب در مراسم رحلت امام راحل فرمودند: «در دوران هوش مصنوعی و کوانتوم و اینترنت نمی‌شود با همان ابزارهای 40 سال قبل کار کرد؛ باید ابزارها متناسب با زمان باشند» که این اشاره حکیمانه به معنای ضرورت نوسازی و روزآمد سازکارهای پیشبرد حکمرانی بود. در این راستا، تصمیم و ابلاغ داهیانه اخیر دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور محترم مبنی بر تشکیل معاونت راهبردی ریاست جمهوری و به نوعی ارتقای مرکز بررسی‌های استراتژیک اقدامی قابل تحسین و هوشمندانه است که می‌تواند نقش کلیدی در تقویت توان راهبردی دولت و نظام متناسب با شرایط خاص و پیچیده امروز ایران و نظام بین‌الملل ایفا کند.
جایی برای بهره‌گیری از
تجربیات انباشته و پژوهش‌های نو
انتخاب و ابلاغ رئیس جمهور محترم در رابطه با تشکیل معاونت راهبردی که بر اساس اصل یکصد و بیست و چهارم قانون اساسی صورت گرفت، نشان‌دهنده توجه ویژه رئیس جمهور به ضرورت حکمرانی هوشمند (دانش‌بنیان) و اندیشکده‌محور است. بدون شک تشکیل این معاونت و ارتقای مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری به یک مرکز پویا و تأثیرگذار، از یک‌سو فرصتی برای بهره‌گیری از تجربیات انباشته مدیران ارشد کشور فارغ از قبیله‌گرایی‌های بیهوده و بی‌سرانجام سیاسی و از سوی دیگر، بستری برای بهره‌مندی از توانمندی‌های علمی و تخصصی نخبگان جامعه خصوصاً نسل جوان پژوهشگران را فراهم می‌کند. خوشبختانه در حکم رئیس‌جمهور، بر اهمیت استفاده از ظرفیت‌های موجود و جلوگیری از ایجاد ساختارهای جدید تأکید شده است که این رویکرد نشان‌دهنده تمرکز دولت بر چابکی و کارآمدی در نظام حکمرانی و بهره‌وری بهینه از منابع است. علاوه بر این یکی از محورهای کلیدی در حکم رئیس‌جمهور، تأکید بر استفاده از توانمندی‌های گسترده علمی، تخصصی و کاربردی نخبگان و نهادهای جامعه مدنی است. این رویکرد نشان‌دهنده توجه دولت به بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت نخبگان جوان و استفاده از آنها به‌عنوان موتور محرکه توسعه پایدار کشور است؛ امری که همواره مطالبه رهبری انقلاب نیز بوده است چرا که نخبگان جوان با ایده‌های نوآورانه و انرژی بی‌پایان خود که نشأت گرفته از عشق بی‌مانندشان به کشور و آینده آن است، می‌توانند در شناسایی و حل مسائل پیچیده و ارائه راهکارهای خلاقانه نقش کلیدی ایفا کنند.
باید به این نکته توجه داشت که بنا بر تجربیات جهانی خصوصاً تجربیات کشورهای توسعه یافته، یکی از اصول مهم در ساختار نوین حکمرانی، بهره‌گیری از ظرفیت فکری و راهبردی اندیشکده در مسیر اتخاذ تصمیمات و سیاست‌های اثربخش و مبتنی بر آینده‌نگری راهبردی در راستای تأمین حداکثر مصالح و منافع ملی است. این مفهوم بر اهمیت استفاده از ظرفیت اندیشکده‌ها به‌عنوان نهادهای تخصصی و تحلیلی در فرآیند تصمیم‌‌سازی و سیاست‌گذاری تأکید دارد. در این راستا، معاونت راهبردی رئیس جمهور محترم با ایجاد بسترهایی برای همکاری نزدیک با اندیشکده‌ها و نهادهای جامعه مدنی و خصوصاً نخبگان فعال در این عرصه، می‌تواند به تحلیل و رصد تحولات کلان داخلی و بین‌المللی بپردازد و راهکارهای نوآورانه و کارآمدی برای چالش‌های پیش‌روی کشور ارائه دهد.
معاونت راهبردی موتور محرک
توسعه پایدار
همان گونه که اشاره شد، با عنایت به تجربیات جهانی، اندیشکده‌ها در سال‌های اخیر به یکی از ارکان اصلی حکمرانی در کشورهای توسعه‌یافته بدل شده‌اند. این نهادها با بهره‌گیری از پژوهش‌های عمیق، تحلیل‌های کارشناسی و برگزاری نشست‌های تخصصی و به دور از سوگیری‌های سیاسی قبیله‌ای-جریانی مخالف مصالح و منافع ملی، به تصمیم‌گیران کمک می‌کنند تا درک بهتری از مسائل پیچیده پیش روی حکمرانی داشته باشند و در نتیجه تصمیمات آگاهانه‌تری برای کشور اتخاذ کنند. در واقع، اندیشکده‌ها به‌عنوان موتور محرک نوآوری و تولید دانش، نقش بسیار مهمی در پیشرفت و توسعه این کشورها ایفا می‌کنند چرا که به دولت‌ها در مواجهه هوشمند با چالش‌های پیچیده‌ای مانند مسائل سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و حتی پدیده‌هایی مانند تغییرات آب و هوایی، تروریسم و رقابت‌های ژئوپلیتیکی یاری می‌رسانند. همچنین، این نهادها با تقویت دیپلماسی عمومی و ایجاد شبکه‌های بین‌المللی، به افزایش نفوذ و اعتبار کشورها در عرصه جهانی کمک می‌کنند. اندیشکده‌ها همچنین با تولید دانش، ایجاد شبکه‌های ارتباطی و تقویت دیپلماسی عمومی، به کشورهای توسعه‌یافته کمک می‌کنند تا در عرصه جهانی نقش مؤثرتری ایفا کنند و منافع ملی خود را تأمین نمایند. در نتیجه، سرمایه‌گذاری در تقویت ظرفیت‌های راهبردی کشور خصوصاً تشکیل معاونت راهبردی ریاست جمهوری یکی از مهم‌ترین راهکارها برای ارتقای سطح حکمرانی و دستیابی به توسعه پایدار در کشور است.
با تشکیل معاونت راهبردی ریاست جمهوری و بهره‌گیری از حکمرانی اندیشه‌ورز، انتظار می‌رود که تصمیم‌گیری‌های استراتژیک دولت با دقت و کارآمدی بیشتری انجام شود. این رویکرد می‌تواند به تحقق اهداف قانون اساسی، سند چشم‌انداز و سیاست‌های کلی مصوب مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) کمک کند و بستر مناسبی را برای توسعه پایدار کشور از طریق بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور و ارتقای جایگاه ایران در سطح بین‌المللی فراهم آورد.
