شیما جهانبخش
خبرنگار

مروری بر خسارت‌های حوزه کشاورزی مازندران نشان می‌دهد برخلاف سال‌های زراعی گذشته که خشکسالی بیشترین خسارت را به محصولات کشاورزی استان زده بود، امسال سرما، یخبندان و سیلاب کشاورزان را بیش از هر چیز متضرر کرده است. سیلاب پنجم تیرماه امسال و بارندگی‌های سیل‌آسای 24 خرداد تا 6 تیرماه که خسارت‌های زیادی به کشاورزی استان وارد کرده، دو نمونه از این تغییر اقلیم است که باعث شده مسئولان جهادکشاورزی و کارشناسان این حوزه تنها راه گذر بدون خسارت از این شرایط را سازگاری با شرایط جدید بدانند.

تغییر الگوی بارش‌ها نشانه اصلی
تغییر اقلیم
«بابک مؤمنی»، رئیس جهادکشاورزی مازندران با تأیید این موضوع در گفت‌و‌گو با «ایران» نیاز امروز کشاورزی استان را در مرحله اول اجرای اصولی طرح‌های آبخیزداری در بالادست عنوان کرده و می‌گوید: در سال‌های اخیر الگوی بارش در مازندران به عنوان یکی از اصلی‌ترین استان‌های کشاورزی کشور تغییر کرده و سبب بروز سیلاب‌های مهیب در چندین دوره در شمال کشور و از جمله مازندران شده است. در این شرایط تنها راه همراهی و ایجاد سازگاری با اقلیم جدید است.
وی تغییر الگوی بارش‌ها را نشانه اصلی تغییر اقلیم عنوان کرده و ادامه می‌دهد: همان‌طور که می‌دانید استان‌های شمالی مانند مازندران هیچ زمانی منتظر وقوع سیلاب نبوده‌اند، زیرا همیشه الگوی بارش‌ها در این استان‌ها از جنس بارش‌های مدیترانه‌ای به صورت متناوب و چندین روزه بوده اما پدیده تغییر اقلیم در چند سال گذشته جنس نزولات جوی در این مناطق را تغییر داده و در این مدت شاهد بارندگی‌هایی از جنس موسمی با شدت بالا در دوره کوتاه بوده‌ایم.
این مقام مسئول می‌افزاید: در واقع مقدار زیاد باران در کوتاه‌مدت مانند یک انرژی دینامیکی عمل کرده و قدرت تخریب آب را افزایش می‌دهد و اگر ما اجرای طرح‌های آبخیزداری، مدیریت منابع و اصلاح سازه‌های تقاطعی را در استان‌های کشاورزی مانند مازندران جدی نگیریم، ناچار به تحمل میزان گسترده خسارت‌ها هستیم. در سال‌جاری از 24 خرداد تا 3 تیرماه چندین دوره شاهد وقوع سیلاب‌های گسترده در استان بوده‌ایم که در مجموع نزدیک به 500 میلیارد تومان خسارت روی دست کشاورزان استان گذاشته است.

گذر از کشاورزی سنتی و حرکت به سمت کشاورزی مدرن
 مؤمنی، مهم‌ترین چالش کنونی بخش کشاورزی مازندران را گذر از کشاورزی سنتی و حرکت به سمت کشاورزی مدرن و صنعتی عنوان کرده و می‌گوید: متأسفانه ما همچنان در حال گفت و گو برای مکانیزه کردن کشاورزی هستیم. در حالی‌که دنیا در حال انجام کشاورزی هوشمند است. در شرایطی که در دوره یکساله شاهد چندین سیلاب و تخریب گسترده زیرساخت‌های کشاورزی بوده‌ایم چنین تعللی به هیچ وجه قابل قبول نیست. در واقع ما باید در مرحله اول با سرعت بخشیدن به اجرای طرح‌های آبخیزداری جلوی خسارت‌های بیشتر را بگیریم. اجرای این طرح در بالادست می‌تواند در مدیریت آورد سیل چه منابع آبی و چه رسوبات بسیار مؤثر باشد، از این جهت پیش‌بینی بندهای گاویونی، سدهای تأخیری و احداث بندهای مشبک ضرورتی است که باید بیش از هر چیز مورد توجه قرار گیرد. این مقام مسئول می‌افزاید: اجرای طرح‌های آبخیزداری در بالادست و مدیریت منابع آبی در دشت‌ها و پایین‌دست استان، دو نیاز اصلی کشاورزی است البته تأکید می‌کنم، اصلاح سازه‌های تقاطعی مانند پل‌ها و آب‌گذر‌ها برای اینکه جلوی آثار تشدید جریان سیل را بگیرند اهمیت زیادی دارد، زیرا در سیلاب‌های اخیر بسیاری از این سازه‌ها به‌سرعت دچار آبگرفتگی شده‌اند.

استفاده از الگوهای علمی همزیست
و سازگار با محیط سیلاب
سیلاب اخیر نشان داد، بسیاری از پل‌ها به علت اینکه مقاطع مناسبی ندارند بلافاصله با جریان سیل پر از آب می‌شوند و به جای آب‌گذر بودن به نوعی به شکل سد عمل کرده، توان تخریب آب را چندین برابر افزایش داده و سبب خسارت‌های بیشتری می‌شود. از سوی دیگر برای اینکه شدت خسارت‌ها کمتر شود حتماً باید به ساخت‌وساز‌ها هم توجه کافی داشته باشیم. البته این بدان معنا نیست که ما جلوی ساخت‌وساز در حاشیه رودخانه‌ها را بگیریم بلکه باید این کار را اصولی و با توجه به الگوهای علمی همزیست و سازگار با محیط سیلاب انجام دهیم. وی لزوم سازگاری با تغییرات اقلیمی در مازندران را یکی دیگر از چالش‌های کشاورزان اعلام کرده و می‌افزاید: در ماه‌های اخیر شاهد بروز نوسانات هوایی در استان بوده‌ایم به گونه‌ای که در برخی شهرستان‌های شرق استان گرمای هوا بعضاً سبب وقوع آتش‌سوزی شده و در برخی شهرستان‌های غرب بویژه مناطق بالادست بارندگی‌های سیل‌آسا تجربه شده است. این شرایط ایجاب می‌کند مسئولان و کشاورزان استان با همکاری یکدیگر برنامه‌ای متناسب برای کشاورزی همزیست با اقلیم را اجرا کنند. در واقع باید نظام ساختاری اقدامات اولیه را در حوادث غیرمترقبه مشخص کنیم، یعنی با هماهنگی ستاد مدیریت بحران بین دستگاه‌های اجرایی پدافند غیرعامل عملیاتی شود.

نزولاتی که دردسر شده‌اند
 مدیرکل جهادکشاورزی مازندران تأکید می‌کند: جریان آب ناشی از نزولات جوی تنها مشکل تغییر اقلیم برای کشاورزان نیست بلکه در برخی مناطق استان مانند کیاسر ساری بارش تگرگ هم خسارت‌های زیادی به باغات استان وارد کرده است. یعنی خود نزولات جوی قبل از رسیدن به زمین سبب زیان شده که باید برای کنترل و مهار آن برنامه جامعی داشته باشیم. البته درست است که این تغییر اقلیم سبب وقوع خسارت‌های گسترده به کشاورزی استان اعم از یکهزار هکتار از شالیزار‌ها شده اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که با توجه به حجم سطح زیر کشت اراضی شالیزاری ما که چیزی بالغ بر 215 هزار هکتار است این خسارت‌ها تأثیر چندانی بر تولید کل استان و به تبع آن امنیت غذایی کشور نداشته و میزان تولید ما در بخش اراضی کشاورزی شالیزاری رو به رشد بوده است. هر چند این شرایط نیز قابل تغییر است و باید برای سازگاری با تغییر اقلیم برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای انجام شود.

دغدغه جدی مصرف انرژی
در حوزه کشاورزی
«هوشنگ بهزادی» مدیرکل اداره هواشناسی مازندران هم در این باره در جلسه ستاد مدیریت بحران استان می‌گوید: تغییر اقلیم در سال‌های اخیر کشاورزی مازندران را با نیاز‌های جدیدی مواجه کرده است. در این شرایط بروز حوادث طبیعی هم افزایش یافته و در چندین نوبت کشاورزان متحمل خسارت‌های گسترده‌ای شده‌اند.
وی می‌افزاید: افزایش ۲.۲ درجه‌ای دمای هوا در سال زراعی جاری، علاوه بر کاهش منابع آبی، خطر ریزگرد و گردوغبار، آتش‌سوزی و سیلاب را دو چندان کرده است. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد، در حالی که متوسط افزایش دما در کشور 1.5درجه بوده اما در استان مازندران 2.2 درجه افزایش دما به ثبت رسید، به همین دلیل دغدغه مدیریت مصرف انرژی برق و آب در کشاورزی استان بسیار جدی است.  بهزادی خاطرنشان می‌کند: بارش‌های اخیر سبب شده به لحاظ مقدار بارشی در سال زراعی جاری وضعیت مناسبی داشته باشیم، اما آنگونه که باید این بارش‌ها مدیریت نشده‌اند. در واقع امروز در عرصه تقسیم‌بندی مدیریت بحران با مشکل مواجه هستیم، یعنی آنچه بسیار حائز اهمیت بوده، هشدار تغییر اقلیم و بهره‌برداری صحیح از آن است.
وی با اشاره به اینکه در ۱۰ ماهه سال آبی جاری حدود ۶۳۳ میلی‌متر بارش در استان به ثبت رسیده است، توضیح می‌دهد:‌ در این شرایط لازم است مسئولان منابع طبیعی و جهاد کشاورزی مازندران برنامه کاملی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی ارائه و در اختیار کشاورزان قرار دهند. باید این واقعیت را در برنامه‌ریزی‌های کشاورزی در نظر داشته باشیم که یقیناً در آینده نزدیک شدت بارش‌ها بیشتر و مدت بارش‌ها کمتر می‌شود.