نگاهی به مستند «اراسموس در غزه»
یک سفر درونی
محمداحسان مفیدی‌کیا
منتقد
ریکاردو دانشجوی سال آخر پزشکی و در ایتالیا مشغول به تحصیل است و ضمناً یک ایده متهورانه در سر دارد؛ ایده‌ای که دوستانش با شنیدن آن شوکه می‌شوند. او که قصد دارد جراح تروما باشد، می‌خواهد برای تکمیل پژوهش‌های خود درباره تأثیر گلوله‌های انفجاری بر تن کسانی که مورد اصابت قرار می‌گیرند، به یکی از پرخطرترین صحنه‌های درگیری در جهان برود: غزه!
مستند «اراسموس در غزه» به کارگردانی مشترک کیارا اوِسانی و متیو دلبو محصول سال 2022 یک اثر جالب توجه، از زاویه دیدی متفاوت است، سازندگان آن شاید به اندازه دیگرانی که در این حوزه مستند ساخته‌اند در ابتدای امر با قضیه فلسطین به این اندازه همدلی نداشته‌اند و این در نوع، نگاه و روایتشان نیز مشهود است. از این روست که در ادامه مخاطبان جهانی بویژه در اروپا با این روایت ارتباط برقرار می‌کنند و حتی در جشنواره‌ای در ایتالیا، جایزه ویژه مخاطبان را نیز از آن خود می‌کنند. یکی از دلایل این اقبال عمومی، شخصیت باورپذیر و نه‌چندان شجاع ریکاردوست که واقعاً خود را در معرض رویداد قرار می‌دهد. این امر از همان ابتدا و اخذ مجوز ورود به غزه که باید از سوی همه طرفین درگیری صادر شود، رخ می‌نماید و در نهایت به حملات عصبی ریکاردو ختم می‌شود که ناشی از قرار گرفتن او در محیط پرفشار و استرس است. در این میان دوستان جدید فلسطینی او هستند که به کمکش می‌آیند تا بتواند بر ترس‌های خود غلبه کند و از اضطرابش بکاهد. سوژه اصلی مستند در یک برنامه تبادل دانشجو در اروپا به نام برنامه اراسموس است که تصمیم به سفر می‌گیرد و این در نوع خود طرح اثربخشی است که می‌تواند به عنوان الگو برای دیگر جوامع دانشگاهی نیز مورد توجه قرار گیرد. شاید یک چیزی شبیه به اردوهای تخصصی جهادی که دانشجویان در ایران هم انجام می‌دهند، اما در یک مقیاس بین‌المللی و به شکلی جدی و هدفمندتر. سفر ریکاردو به غزه و گذشتنش از مرز حائل، تماماً یک سفر درونی است، سفری که از بسیاری جهات منطبق بر کهن‌الگوهای سفر قهرمان است که طی آن و با گذر از رنج‌ها و مراحلی که هر آن سخت و پیچیده‌تر می‌شود و با قرار گرفتن در معرض انتخاب‌های سرنوشت‌ساز، ریکاردو از مرز بین خامی و پختگی عبور می‌کند و قطع به یقین در پایان سفر او دیگر آن جوانک حساس رؤیایی ابتدای کار نیست. در مورد کارگردان اثر، کیارا اوسانی باید به فعالیت دنباله‌دار او در مورد مستندهایی با موضوع جنگ در غرب آسیا و همکاری با شبکه الجزیره و تولید سریال‌های مستند تحت وب در همین زمینه اشاره کرد. در کنار او متیو دلبو نیز به عنوان خبرنگار، پیش‌تر علاقه‌مندی خودش را به تولید مستندهایی با موضوع جنگ و بحران نشان داده بود، هر دوی آن‌ها، پیش از این در عراق با هم همکاری داشته و مجموعه مستند «خط مقدم صلح» را در مورد بازسازی جامعه مدنی عراق تولید کرده بودند. در مورد چنین مستندهایی آنچه ما اکنون درمی یابیم تأثیر عمیق این آثار، به‌ویژه بر جوامع دانشجویی است که حالا به بخشی جدایی‌ناپذیر از حرکت جهانی در حمایت از مظلومان فلسطین بدل شده‌اند. این شجاعت و عقلانیتی که همراه با شور جوانی است و حتی اساتید برترین دانشگاه‌های امریکا و اروپا را همراه خود کرده که بدون ترس از اخراج و بازداشت، علناً در حمایت از غزه تحصن و تظاهرات برپا می‌کنند، ناشی از آن آگاهی است که حتماً مستندهایی مثل «اراسموس در غزه»، نقش کلیدی در آن دارند. بیراه نیست که یکی از همین دانشجویان این نقل قول منسوب به اراسموس را در میان جمعیت به دست بگیرد که: «کسی که اجازه ظلم می‌دهد، در جنایت شریک است.»