جادوی هزار و یک شب
از پرده سینما تا صفحات کتاب
گروه فرهنگی/ کمتر کسی را می‌توان یافت که به لطف دنیای سینما و البته بازنویسی‌های متعدد ادبی، اطلاعی از افسانه‌های هزار و یک شب نداشته باشد؛ ماجرای شهرزاد، زن بادرایتی که به کمک قدرت قصه‌گویی‌اش جان افراد بیشماری را نجات می‌دهد. اکثر ماجراهای این افسانه‌ها در ایران و بغداد می‌گذرد؛ با آن‌که شاید نتوان این اثر ادبی کهن را به طور کامل ایرانی دانست؛ اما ایرانی‌ها و افسانه‌های برخاسته از این تمدن کهن نقش مهمی در شکل‌گیری آن داشته‌اند. این افسانه‌ها را از مشهورترین و البته جذاب‌ترین آثار ادبی می‌دانند؛ مجموعه قصه‌هایی برخاسته از اعماق تاریخ که با تمام رمز و رازها، زیبایی‌ها و پیچیدگی‌های اعجاب‌آور خود مرزهای جغرافیایی و فرهنگی را در نوردیده و به یکی از مهم‌ترین منابع الهام بخش در هنر و ادبیات جهانی تبدیل شده‌اند. از پرده نقره‌ای سینما تا صفحات کتاب‌های شعر و داستان، این افسانه‌ها همواره جایگاه ویژه‌ای داشته و خواهند داشت. از سینماگران سرشناسی که بخشی از جادو و خیال این قصه‌ها را به تصویر کشیده‌اند تا شاعران و نویسندگانی که از ظرفیت‌های این افسانه‌ها بهره برده‌اند، همه و همه افرادی هستند که با آثاری بی‌نظیر، هزار و یک شب را جاودانه کرده‌اند.
علی‌بابا و چهل دزد «۱۹۴۴»
یکی از اولین و شناخته‌شده‌ترین اقتباس‌های سینمایی از افسانه‌های هزار و یک شب، فیلم‌سینمایی «علی‌بابا و چهل دزد» است که در سال 1944 به کارگردانی آرتورلوبین ساخته شد. این فیلم که با جلوه‌های ویژه خاص در زمانه خود کار جدیدی محسوب می‌شد، داستان مشهور علی بابا را به تصویر می‌کشد. بازی جان هال در نقش علی بابا و ماریا مونتز در نقش شاهزاده، این فیلم را به یکی از نمادهای سینمای کلاسیک تبدیل کرده است.
هزار و یک شب (1990)
فیلم «هزار و یک شب» به کارگردانی فیلیپ.د.بروکا در سال 1990، داستانی چندلایه و پُر از جادو و افسانه است که با ایفای نقش هنرمندانی همچون کاترین زتا جونز، ژرار ژونیو و ویتوریو گاسمن ماندگار شد. این فیلم در زمان اکران خود با بهره‌مندی از افسانه‌های هزار و یک شب، مخاطبان بسیاری را مسحور خود کرد؛ نکته جالب توجه اینکه کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس این اثر به روح و جوهره اصلی این افسانه‌ها نیز وفادار ماندند.
انیمیشن علاءالدین (1992)
یکی از محبوب‌ترین اقتباس‌های هزار و یک شب برای نسل جوان، انیمیشن «علاءالدین» است که توسط دیزنی و به کارگردانی ران کلمنتز و جان ماسکر در سال 1992 تولید شد. شخصیت‌های دوست‌داشتنی مانند علاءالدین، جینی و جاسمین، همراه با آهنگ‌های به‌یادماندنی مانند «A Whole New World»، این انیمیشن را به یکی از آثار ماندگار تاریخ انیمیشن جهان تبدیل کرده است. صداپیشگی رابین ویلیامز در نقش جینی یکی از نقش‌های ماندگار او در تاریخ سینماست.
داستان‌های عاشقانه هزار و یک شب (1974)
فیلم سینمایی«داستان‌های عاشقانه هزار و یک شب» به کارگردانی پیر پائولو پازولینی در سال 1974 نیز یکی از مشهورترین اقتباس‌های سینمایی از افسانه‌های هزار و یک شب به شمار می‌رود. این فیلم با پرداختن به داستان‌هایی جذاب از این مجموعه، گوهری ماندگار از ادبیات شرقی را به جهانیان معرفی کرد. فرانکو مرلی و اینس پله گرینی از بازیگران حاضر در این فیلم هستند. بازپرداخت‌های پازولینی از افسانه‌هایی نظیر «شهرزاد» با زبانی بی‌پروا و سینمایی ابراز می‌شوند که همین مسأله حیات سینمایی‌شان را تضمین کرده است. نکته جالب توجه اینکه بخش‌هایی از فیلم در اصفهان و در مجاورت آثار تاریخی فیلمبرداری شده است.
علاءالدین(2019)
علاءالدین، از جدیدترین اقتباس‌های سینمایی از این افسانه‌ها محسوب می‌شود که سال ۲۰۱۹ و در ژانر موزیکال فانتزی به کارگردانی گای ریچی ساخته شده. مینا مسعود، ویل اسمیت، نائومی اسکات، مروان کنزاری و محمد اشرف حسین خیل از جمله هنرمندانی هستند که در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند. والت دیزنی، کمپانی سازنده این فیلم، اکتبر سال 2017 ساخت آن را آغاز کرد. علاءالدین یک میلیارد دلار در سراسر جهان فروخت؛ در حالی که بودجه ساخت آن ۱۸۳ میلیون دلار بوده که آن را تبدیل به نهمین فیلم پرفروش سال ۲۰۱۹ و چهلمین فیلم پرفروش تاریخ سینما کرد.
عشق بورخس به افسانه‌های شرقی
در گفت‌وگوهای امروز ایران، به اسامی برخی نویسندگانی که تحت تأثیر افسانه‌های هزار و یک شب دست به خلق آثاری زده‌اند اشاره شده؛ یکی از شاخص‌ترین این افراد که خودش نیز بارها به اثرپذیری‌اش از افسانه‌های هزار و یک شب گفته می‌توان به خورخه لوئیس بورخس اشاره کرد؛ نویسنده و شاعر شهیر آرژانتینی آنچنان مجذوب این افسانه‌ها بوده که ردپای آنها نه تنها در آثارش دیده می‌شود بلکه چند اثر نیز درباره‌اش نوشته است. بورخس در مجموعه داستان‌های کوتاه «کتاب خیال‌ها» که برای اولین بار در سال 1940 منتشر شد، از شیوه خیال‌پردازی و ساختار پیچیده هزار و یک شب بهره جسته و دنیایی جدید و بدیع را خلق کرده است. داستان‌های کوتاه و فلسفی بورخس، همانند قصه‌های شهربانو، به بررسی پیچیدگی‌های انسان و جهان پیرامونش می‌پردازند. او کتاب «مترجمان هزار و یک شب» را نیز با تکیه بر همین افسانه پیش روی علاقه‌مندان قرار داده است.
عشق بورخس به افسانه‌های شرقی
در گفت‌وگوهای امروز ایران، به اسامی برخی نویسندگانی که تحت تأثیر افسانه‌های هزار و یک شب دست به خلق آثاری زده‌اند اشاره شده؛ یکی از شاخص‌ترین این افراد که خودش نیز بارها به اثرپذیری‌اش از افسانه‌های هزار و یک شب گفته می‌توان به خورخه لوئیس بورخس اشاره کرد؛ نویسنده و شاعر شهیر آرژانتینی آنچنان مجذوب این افسانه‌ها بوده که ردپای آنها نه تنها در آثارش دیده می‌شود بلکه چند اثر نیز درباره‌اش نوشته است. بورخس در مجموعه داستان‌های کوتاه «کتاب خیال‌ها» که برای اولین بار در سال 1940 منتشر شد، از شیوه خیال‌پردازی و ساختار پیچیده هزار و یک شب بهره جسته و دنیایی جدید و بدیع را خلق کرده است. داستان‌های کوتاه و فلسفی بورخس، همانند قصه‌های شهربانو، به بررسی پیچیدگی‌های انسان و جهان پیرامونش می‌پردازند. او کتاب «مترجمان هزار و یک شب» را نیز با تکیه بر همین افسانه پیش روی علاقه‌مندان قرار داده است.