تحقق وعده خودکفایی در گندمزارهای کشور
طی سالیان اخیر شاهد اتفاقات گسترده‌ای در صنعت غذایی جهان بوده‌ایم، به طوری که در 5 سال اخیر میزان تغییرات جوی و آب و هوایی از طرفی و جنگ روسیه و اوکراین به عنوان دو قطب اصلی صادرات غلات دنیا از طرف دیگر سبب شده بیشتر کشورهای دنیا علاوه بر افزایش تولید محصولات کشاورزی و کالاهای اساسی به سمت واردات گسترده این محصولات و کالاها حرکت کنند. از این رو بدون هیچ شکی چون گندم اصلی‌ترین نیاز سفره خانوارهای ایرانی است به عنوان محصولی کاملاً راهبردی و استراتژیک محسوب می‌شود. به همین خاطر وزارت جهاد کشاورزی طی برنامه‌های بلندمدت خودکفایی، تولید 8 محصول کشاورزی از جمله گندم را در اولویت قرار داده بود به همین دلیل باید کشورمان تا افق 1404 به این مهم دست می‌یافت. البته خودکفایی گندم بدون شک توجه ویژه این وزارتخانه به حمایت از گندمکاران خصوصاً در بحث خرید تضمینی گندم و نرخ آن را می‌طلبد که باید متناسب با تورم موجود در کشور باشد.
نفیسه امامی - امین محمودی
خبرنگار
افزایش 250 درصدی نرخ خرید تضمینی گندم
نرخ خرید تضمینی گندم در سال آخر دولت دوازدهم 5 هزار تومان تعیین شد، این در حالی است که بسیاری از اصناف مرتبط با کشاورزان قیمت 7 هزار تومان را بر مبنای تورم موجود به وزارت جهاد کشاورزی دولت دوازدهم پیشنهاد داده بودند.
همین امر نیز سبب شد گندمکاران از تحویل محصول خود به وزارت جهاد کشاورزی و سازمان بازرگانی دولتی ممانعت ورزند تا 4 میلیون و 700 هزار تن گندم از کشاورزان خریداری شود و با توجه به سیلوهای خالی گندم در دولت دوازدهم زمینه واردات بیش از 7 میلیون تن گندم و ارزبری گسترده آن فراهم شود.
اما وزارت جهاد کشاورزی دولت سیزدهم در سال اول خود با افزایش 130 درصدی قیمت خرید تضمینی گندم را 11 هزار و 500 تومان تعیین کرد که مورد استقبال کشاورزان قرار گرفت و آنها 7 میلیون و 500 هزار تن از گندم خود را به شرکت بازرگانی دولتی تحویل دادند.
در سال گذشته نیز دولت نرخ خرید تضمینی گندم را ابتدا 13 هزار و سپس 15 هزار تومان تعیین کرد که در مقایسه با قیمت 5 هزار تومان دولت قبل رشدی 200 درصدی را به اثبات می‌رساند، از همین رو میزان خرید تضمینی گندم به حدود 10 میلیون و 400 هزار تن رسید.
در سال‌جاری نیز با افزایش 250 درصدی نسبت به دولت قبل، نرخ خرید تضمینی گندم 17 هزار و 500 تومان تعیین شد تا زمینه خودکفایی کامل گندم در کشور فراهم شود و انتظار می‌رود بیش از 11 میلیون تن گندم از کشاورزان سراسر کشور خریداری شود.
آخرین آمار میزان خرید تضمینی گندم
وزارت جهاد کشاورزی پیش‌بینی کرده امسال تولید گندم از مرز 15 میلیون تن عبور کند با این حال تا اواخر هفته گذشته بیش از 4 میلیون تن گندم از کشاورزان خریداری شده است.
در این خصوص مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی ایران با اعلام اینکه خرید تضمینی گندم در ۲۱ استان کشور از مرز ۴ میلیون تن عبور کرد، گفت: برای نخستین بار در سال‌جاری، میزان خرید گندم از مدت زمان مشابه سال گذشته سبقت گرفت.
سید سعید راد با اعلام خریداری 4 میلیون و 800 هزار تن گندم، اظهار داشت: در سال‌جاری، ۳۷ هزار تن گندم بیشتر از سال گذشته خریداری کرده‌ایم.
مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی ایران با اشاره به اینکه ارزش گندم‌های خریداری شده با قیمت هر کیلوگرم ۱۷ هزار و ۵۰۰ تومان تا 25 خرداد سال‌جاری 70 هزار و ۵۳۷ میلیارد تومان بوده است، افزود: از این مبلغ تاکنون، ۳۰ هزار و ۲۷۳ میلیارد تومان به حساب کشاورزان واریز شده و پرداخت بقیه مطالبات نیز در دست پیگیری و اقدام است.
راد با بیان اینکه فرآیند خرید گندم در ۲۱ استان آغاز شده و استان خوزستان با خرید یک میلیون و 611 هزار تن گندم در کشور پیشتاز است، گفت: پس از استان خوزستان، به ترتیب استان‌های گلستان با خرید 953 هزار تن، فارس با خرید 533 هزار تن، ایلام با خرید 295 هزار تن در رتبه‌های دوم تا چهارم خرید این محصول در کشور قرار دارند.
وی با اعلام اینکه به ترتیب استان‌های گلستان با ۸۷ درصد، اصفهان با ۶۰ درصد و مازندران با ٣٠ درصد، بیشترین رشد خرید گندم را نسبت به مدت مشابه سال گذشته داشته‌اند، خاطرنشان کرد: تاکنون ۴۳ درصد مطالبات کشاورزان کشور پرداخت شده است که این میزان در ۶ استان به ۶۸ تا ۸۰ درصد می‌رسد.
پرداخت 71 درصد از مطالبات کشاورزان
وزارت جهاد کشاورزی چندی پیش در اطلاعیه‌ای گفته بود ۳۰.۳ همت مطالبات گندمکاران کشور در سال ۱۴۰۳ طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی و تخصیص اعتبار مورد نیاز توسط سازمان برنامه و بودجه به حساب ذینفع نهایی (کشاورزان) پرداخت شد.
در این اطلاعیه آمده است«طبق بند ث تبصره ٨ قانون بودجه سال ١٤٠٣ در اجرای قانون تضمین خرید محصولات کشاورزی مصوب ١٣٦٨ / ٦ / ٢١ و به منظور حمایت از تولیدات داخلی، حفظ امنیت غذایی کشور و تأمین نقدینگی لازم برای خرید گندم، بهای گندم خریداری شده طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی و اعتبار تخصیص داده شده توسط سازمان برنامه و بودجه کشور برای خرید گندم مازاد نیاز صنف و صنعت تولید کشاورزی داخل کشور به قیمت نهایی شورای قیمت‌گذاری به حساب ذینفع نهایی (کشاورزان) پرداخت شد. خاطر نشان می‌شود این پرداخت بر اساس اعتبار تخصیص داده شده بدون لحاظ تسهیلات تکلیفی بانکی صورت گرفته و باقی مطالبات به همین ترتیب پرداخت خواهد شد.»
در همین خصوص محمدعلی نیکبخت، وزیر جهاد کشاورزی هفته پیش گفته بود که نزدیک به ۵۰ درصد مطالبات گندمکاران پرداخت شده است. مسئولیت پرداخت با سازمان برنامه و بودجه و سازمان هدفمندی است و ما اسناد را برای پرداخت به آنان ارائه می‌دهیم.
وی افزود: آخرین پیگیری من در روز گذشته نشان می‌دهد تا اوایل هفته آینده بقیه مطالبات گندمکاران پرداخت می‌شود.
پرداخت 30 همت از مطالبات کشاورزان
وزارت جهاد کشاورزی چندی پیش در اطلاعیه‌ای گفته بود که ۳۰.۳ همت مطالبات گندمکاران کشور در سال ۱۴۰۳ طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی و تخصیص اعتبار موردنیاز توسط سازمان برنامه و بودجه به حساب ذینفع نهایی (کشاورزان) پرداخت شد.
در این اطلاعیه آمده است: «طبق بند ث تبصره ٨ قانون بودجه سال ١٤٠٣ در اجرای قانون تضمین خرید محصولات کشاورزی مصوب 21/6/1368 و به‌منظور حمایت از تولیدات داخلی، حفظ امنیت غذایی کشور و تأمین نقدینگی لازم برای خرید گندم، بهای گندم خریداری شده طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی و اعتبار تخصیص داده شده توسط سازمان برنامه و بودجه کشور برای خرید گندم مازاد نیاز صنف و صنعت تولید کشاورزی داخل کشور به قیمت نهایی شورای قیمت‌گذاری به حساب ذینفع نهایی (کشاورزان) پرداخت شد.
خاطرنشان می‌دارد این پرداخت براساس اعتبار تخصیص داده شده بدون لحاظ تسهیلات تکلیفی بانکی صورت گرفته و باقی مطالبات به همین ترتیب پرداخت خواهد شد.»
در همین خصوص اما محمدعلی نیکبخت، وزیر جهاد کشاورزی هفته پیش گفته بود که نزدیک به ۵۰ درصد مطالبات گندمکاران پرداخت شده است. مسئولیت پرداخت با سازمان برنامه و بودجه و سازمان هدفمندی است و ما اسناد را برای پرداخت به آنان ارائه می‌دهیم.
وی افزود: آخرین پیگیری من در روز گذشته نشان می‌دهد تا اوایل هفته آینده مابقی مطالبات گندمکاران پرداخت می‌شود.
اعتبار بیش از 200 هزار میلیارد تومانی خرید تضمینی در دولت سیزدهم
دولت سیزدهم در سال زراعی گذشته بیش از ۱۵۵ هزار میلیارد تومان اعتبار به خرید تضمینی گندم تخصیص داد که در نوع خود رکورددار بود. از طرف دیگر اگر دولت سیزدهم بتواند تا پایان شهریورماه ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تن گندم از کشاورزان خریداری کند، باید بودجه‌ای بیش از ۲۰۱ هزار میلیارد تومان به این امر اختصاص دهد.
مقایسه میزان تخصیص اعتبار برای گندمکاران در دولت‌های دوازدهم و سیزدهم نیز جالب است؛ به‌طوری که دولت دوازدهم در مجموع هشت سال (۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰) چیزی حدود ۱۱۷ هزار میلیارد تومان اعتبار برای خرید تضمینی گندم از کشاورزان اختصاص داده، این در حالی است که دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۱ چیزی حدود ۱۰۳.۵ هزار میلیارد تومان و در سال گذشته نیز ۱۵۵ هزار میلیارد تومان را که در مجموع بیش از ۱۵۸ هزار میلیارد تومان است، به پرداخت مطالبات گندمکاران اختصاص داده است.
همچنین باید به این نکته اشاره کرد که میزان اعتبار تخصیص داده‌شده به خرید تضمینی گندم (۱۵۵ هزار میلیارد تومان) رشدی ۳۳۰ درصدی را نسبت به سال آخر دولت دوازدهم (۳۶ هزار میلیارد تومان) داشته است.
افزایش 7 میلیون تنی تولید گندم در کشور
اواخر دولت دوازدهم شاهد آن بودیم که میزان تولید گندم به 8 میلیون تن رسید و این دولت تنها 4 میلیون و 700 هزار تن از این محصول را از گندمکاران خریداری کرد.
اما با توجه به حمایت‌های دولت سیزدهم از کشاورزان و افزایش 250 درصدی خرید تضمینی طی 3 سال اخیر شاهد رشد تولید گندم در کشور بوده‌ایم و امسال با 7 میلیون تن افزایش، تولید این محصول به بیش از 15 میلیون تن رسیده است.
در سال گذشته تولید گندم 13.5 میلیون تن و در سال 1401 نیز شاهد تولید 11.5 میلیون تنی این محصول در گندمزارهای کشورمان بودیم.
بد نیست بدانیم هم‌اکنون متوسط عملکرد گندم آبی بین 4.2 تا 4.5 میلیون تن و گندم دیم بین 1 تا 1.2 میلیون تن در هر هکتار از اراضی کشاورزی است که در مقایسه با متوسط دنیا عملکرد پایینی نیست اما در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته، رقم اندکی است. تنها برخی کشاورزان خبره کشور توانسته‌اند تولید 10 تا 13 تن در هکتار داشته باشند که بسیار محدود است.
البته برخی کارشناسان و مسئولان بخش کشاورزی، علت عملکرد پایین کشت گندم در کشور را اقلیم گرم و خشک، کاهش بارندگی‌ها و افزایش تبخیر عنوان کرده‌اند که باعث محدودیت در تولید این محصول شده است اما دولت تلاش دارد با سیاست‌های مختلف، تولید در واحد سطح را افزایش دهد. در وضعیت فعلی گندم موردنیاز کشور در 6 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی تولید می‌شود که 4 میلیون هکتار آن اراضی آبی و 2 میلیون هکتار دیگر مربوط به اراضی
دیم هستند.
تولید گندم در دولت سیزدهم رشد کرد
وزارت جهاد کشاورزی برای افزایش تولید گندم و رسیدن به خودکفایی در دولت سیزدهم طرحی‌های زیادی را فارغ از افزایش خرید تضمینی گندم در دستور کار قرار داد که از آن جمله می‌توان به اصلاح الگوی کشت، جهش تولید گندم در دیمزارهای کشور و اجرای طرح کشت قراردادی اشاره کرد.
واردات گندم صفر شد
براساس آمارهای گمرک در 2 ماه ابتدایی سال‌جاری واردات گندم به صفر رسیده و انتظار می‌رود با خودکفایی گندم در سال‌جاری از ارزبری 2.5 میلیارد دلاری ممانعت به عمل آید.
با این حال بد نیست بدانیم در سال آخر دولت دوازدهم 7 میلیون و 75 هزار تن گندم به ارزش حدود 2 میلیارد و 500 میلیون دلار وارد کشور شده بود.
با این حال در سال 1401 واردات گندم با افتی 2 میلیون و 500 هزار تنی مواجه بود به‌طوری که در پایان سال 1401 حدود 4 میلیون و 445 هزار تن گندم به ارزش 2 میلیارد و 13 میلیون دلار وارد کشور شد.
در سال گذشته نیز با کاهش 43 درصدی، واردات گندم با کاهش ارزبری به میزان یک میلیارد دلار روبه‌رو شد.