دکتر صدیقه صلواتی
عضو هیأت علمی دانشگاه

دفتر سازمان جهانی بهداشت در منطقه مدیترانه شرقی در سال 2010 دستورالعملی را تحت عنوان «راهنمایی برای اجرای برنامه شهر سالم» منتشر کرد و 5 سال پس از آن شارجه در کشور امارات به عنوان اولین شهر منطقه توانست گواهی بین‌المللی شهر سالم را از سازمان جهانی بهداشت دریافت نماید و اخذ این گواهی توسط تعدادی از شهرها طی سال‌های بعدی در سایر کشورهای عربی از جمله عمان، کویت و عربستان سعودی گسترش یافت. شهرهای کشورهای عربی و اروپایی که به جنبش بین‌المللی شهرهای سالم پیوسته‌اند، همگی از یک ویژگی مشترک برخوردار هستند و آن قرار گرفتن در طبقه کشورهای پردرآمد جهان است.
این کشورها به‌درستی دریافته‌اند که اجرای برنامه شهر سالم و دریافت گواهی شهر سالم از سازمان جهانی بهداشت، بستر و زمینه‌ای حاصلخیز برای سایر برنامه‌های توسعه‌ای آنها فراهم خواهد کرد و مسیر رشد و توسعه اقتصادی آنها این‌بار از جاده سلامت عمومی خواهد گذشت.
گفتنی است که تاکنون هیچ شهری از کشورهای با درآمد متوسط دنیا نتوانسته موفق به اخذ این گواهی شود جز یک شهر و آن هم شهر جدید سهند در ایران است.
در هفته گذشته کشورمان تجربه‌ای دیگر را در این خصوص رقم زد و مراغه یکی از شهر‌های شمالغرب کشور به‌عنوان دومین شهر از کشوری با درآمد متوسط از طرف دفتر سازمان جهانی بهداشت در منطقه مدیترانه شرقی مورد ارزیابی مثبت قرار گرفت.
محوریت این ارزیابی، اقدامات بین بخشی نهادهای دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد شهر و مشارکت و مسئولیت‌پذیری اجتماعی عموم شهروندان در برابر سلامت است و دبیرخانه علمی - اجرایی برنامه، نقش محوری را در سیاستگذاری شهر سالم و آمادگی مجموعه مدیریت شهری برای ارزیابی برعهده دارد.
در واقع روابط مستحکم بین تمامی ادارات دولتی و عمومی با حضور پررنگ و نقش حیاتی سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌های مردمی در آفرینش سلامت عمومی، آن چیزی است که ردپای آن توسط ارزیابان دنبال می‌شود. طی سال‌های گذشته، دبیرخانه برنامه شهر سالم و ایمن مراغه نیز تحت نظارت فرمانداری شهرستان و در همکاری با ادارات و نهادهای دولتی و مردم‌نهاد در تلاش بوده تا مسئولیت‌پذیری عمومی در قبال سلامت را ارتقا دهد و امروز شاهد به‌بار نشستن تلاش‌های جمعی مجموعه شهری و شهروندان در پیوستن به شبکه جهانی شهرهای سالم باشد.
اما ذکر بخشی از مزایای اخذ گواهی بین‌المللی شهر سالم بویژه برای شهرهای کشورمان به‌عنوان یک کشور با درآمد متوسط خالی از لطف نیست. اولین مزیت، ایجاد بستر مناسب مشارکتی برای شروع یا ادامه پرقدرت برنامه‌های توسعه‌ای در سطح شهرهاست. امروزه هیچ برنامه توسعه‌ای چه در شهر‌ها و چه روستاها بدون ایجاد نظام منسجم مشارکتی امکانپذیر نیست. تمامی برنامه‌های توسعه‌ای در حیطه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دقیقاً همان عناصر، ارکان و رویکردی را می‌طلبد که در یک شهر سالم پایه‌گذاری شده است. درواقع شهر سالم همچون زمینی حاصلخیز است که خاک آن شخم زده شده و آماده پذیرش و پروردن بهترین‌هاست.
مزیت دیگر قرار گرفتن نام یک شهر در فهرست شهرهای سالم دنیا، برند‌سازی در راستای توسعه گردشگری است. شهری که در آن سلامت تبدیل به گفتمان غالب شده و تمامی ارکان آن از مسئولان گرفته تا مردم در قبال سلامت پاسخگو هستند، مقصد مناسب و مطلوب گردشگری بویژه برای توریست‌های خارجی و ورود ارز به کشور خواهد بود.
یادآوری و تأیید و تجلیل از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود در شهر که گاهی برای شهروندان عادی شده است، آن‌هم توسط یک نهاد بین‌المللی منجر به ایجاد و تقویت خودباوری در بین مردم و مسئولان شده و خون تازه‌ای را در رگ‌های شهر برای مداومت جهت حرکت‌های گام به گام رو به جلو جاری می‌کند.
برای شمردن مزیت‌های الحاق به جنبش شهرهای سالم در دنیا ساعت‌ها می‌توان قلم‌فرسایی کرد، اما هدف غایی آن که همانا ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی شهروندان در این دنیای پرچالش است، حجت را بر همگان تمام می‌کند.
در هفته گذشته، نظام‌مندی مراغه از لحاظ قرارگیری در مسیر دستیابی به اهداف سلامت عمومی با هدایت دبیرخانه برنامه شهر سالم و ایمن مراغه، مورد تجلیل و تأیید مدیران سازمان جهانی بهداشت قرار گرفت و اخذ گواهی بین‌المللی شهر سالم که البته پس از طی مراحل و ملاحظات اداری سازمان جهانی انجام خواهد شد، افق‌های روشنی از توسعه را پیش‌روی جهانشهر مراغه قرار خواهد داد.
بی‌شک زین‌پس دبیرخانه برنامه شهر سالم به اذعان سازمان جهانی بهداشت، این قابلیت را دارد که تسهیلگر و هدایتگر پیاده‌سازی اصول سیاستگذاری آگاه از شواهد و حکمرانی خوب برای سلامت در سایر شهر‌های کشور و حتی منطقه مدیترانه شرقی نیز باشد.