نگاهی به برنامه تلویزیونی «امتداد»
اندیشیدن در قاب سینما
امید حقیقت‌طلب
منتقد
برنامه‌های تلویزیونی مختلفی با محوریت سینما ساخته شده است که برخی از منظرعمومی و برخی هم از نظرگاهی تخصصی به آن پرداخته‌اند؛ اما اغلب آنها سینما را به مثابه سینما مدنظر قرار داده و از حیث زیبایی‌شناختی و هنری آنها را بررسی می‌کنند. برنامه‌های تخصصی‌تر هم از علوم و دانش‌های دیگر مثل روانشناسی یا جامعه‌شناسی برای فهم‌پذیری خود سینما و نقد و تحلیل اثر سینمایی بهره برده‌اند. حتی برنامه‌ای مثل «سینمای اندیشه» که حالا یک خاصیت نوستالژی در حافظه تصویری سینمادوستان پیدا کرده، ماهیت سینمایی داشته و به نمایش و آثاری می‌پرداخت که فیلم‌های کالت و مرجع در تاریخ سینما بودند. به این موارد می‌توان «شب‌های سینما» را هم اضافه کرد که با حضور مسعود فراستی در شبکه چهار پخش می‌شد و رویکرد بینارشته‌ای به مقوله سینما داشت و بحث‌های نظری دراین باره را با حضور متخصصان رشته‌های مختلف علوم انسانی و هنر به گفت‌و‌گو می‌گذاشت. برنامه «امتداد» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی مهدی انصاری که از شبکه چهار روی آنتن می‌رود، بی‌شباهت به این برنامه نیست اما ساختار، رویکرد و زبان متفاوتی در فهم و بازنمایی سینما دارد و قلمرو وسیع‌تری از حوزه‌های مختلف فرهنگ عامه از جمله فیلم و سریال، تکنولوژی، فضای مجازی و موسیقی را در کانون مباحث خود قرار داده تا به میانجی آن، زیست-جهانی را که انسان معاصر در آن زندگی می‌کند، تحلیل و بازنمایی کند. در واقع برنامه «امتداد» می‌کوشد تا سبک زندگی و مؤلفه‌های آن را در جهان مدرن به واسطه جهان سینمایی صورت‌بندی کرده و به فهم عمیق‌تری از ریشه‌ها و لایه‌های گوناگون آن برسد. در این واکاوی هم سینما و سینماگران در کانون این مباحثه قرار می‌گیرند و هم اندیشه و سبک زندگی برساخته شده از آن‌که در جهان سینمایی یک فیلم یا فیلمساز دراماتیزه شده است، مورد آنالیز قرار می‌گیرد. از این رو می‌توان گفت برنامه «امتداد» هم درباره سینماست و هم سینما را بستری برای طرح و تحلیل اندیشه‌ها و ایده‌هایی قرار می‌دهد که جهان امروز را ساخته‌اند. با تماشای این برنامه و مباحثی که در گفت‌و‌گو با میهمانان به میزبانی رامین پورمند اتفاق می‌افتد، مخاطب نگرش عمیق‌تری به سینما و محصولات آن پیدا می‌کند و درمی‌یابد که نه فقط سینما که خود زندگی و سبک‌ها و مؤلفه‌های آن، بی‌خود و بی‌جهت و در یک فرایند طبیعی و خودجوش شکل نگرفته و ریشه در فکر و اندیشه و کنش‌مندی‌های خودآگاهانه دارد که فهم آنها به واسطه فهم عمیق سینما و سازکارهای زبان و تکنیک‌های سینمایی می‌تواند ما را به شناخت و خودآگاهی نسبت به زیست فردی و اجتماعی در جهان معاصر برساند. تنوع سوژه‌ها و میهمانان برنامه که هر کدام از نظرگاه خاصی به اندیشه ورزی در سینما می‌پردازند، بستری فراهم کرده تا طیف وسیعی از مسائل بشری که در جهان سینمایی بازنمایی می‌شود، مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار بگیرد. مثلاً فیلم «ماتریکس» بهانه‌ای می‌شود تا درباره حاکمیت هوش مصنوعی در دنیا و خطرات بسیار جدی آن برای انسان و جوامع بشری صحبت شود یا در برنامه‌ای دیگر فیلم «تلقین» بهانه‌ای برای مباحثه درباره شبکه‌های اجتماعی و تأثیرات آن بر سبک زندگی انسان امروزی می‌شود. در واقع در برنامه «امتداد» ساحت‌های گوناگونی از زیست-جهان انسان معاصر و مسائل و بحران‌های او به مقوله فیلم و سینما گره می‌خورد تا نه فقط درباره سینما به مثابه سینما که سینما به مثابه آینه‌ای که بازتاب زیست-جهان امروز است، دستمایه‌ای برای روایت و شناخت آن و فهم پذیر کردن زندگی مدرن و سبک‌های آن باشد.
می‌توان برنامه «امتداد» را نوعی فلسفه ورزی با زبان سینما دانست که ریشه‌ها و اندیشه‌هایی که جهان امروز را برمی‌سازد، در کانون توجه و تأمل آن قرار گرفته است. از این رو مخاطب این برنامه لزوماً سینما دوستان و علاقه‌مندان به هنر نیست بلکه طیف گسترده‌تری از همه کسانی که به اندیشیدن و فهم جهان مدرن علاقه دارند و می‌خواهند زیست خودآگاهانه‌ای در این جهان پیچیده داشته باشند، می‌توانند جامعه هدف و مخاطبان این برنامه باشند. گرچه در این میان علاقه‌مندان و کنشگران علوم انسانی و اجتماعی شاید سوژه‌های جذاب‌تری از حوزه‌های تخصصی خود که با سینما گره خورده است را دراین مباحث بیابند. مباحثی مثل مدرنیسم، پست مدرنیسم، جهان بینی شرقی، جهان‌های موازی، رؤیای امریکایی، شناخت و ذهن، جهان سایبرتیک، جهانی‌سازی و.....طیف وسیعی از قلمرو اندیشگی را به سینما گره می‌زند تا یک مدرسه سینمایی-فلسفی بسازد. می‌توان با همه مباحث یا نظراتی که در این برنامه مطرح می‌شود، موافق نبود یا حتی آن را نقد کرد اما آنچه دلیل اهمیت و جذابیت این برنامه است، بستری است که برای اندیشیدن به میانجی سینما ایجاد می‌کند. «امتداد» برنامه‌ای گفت‌و‌گومحور است که از حیث محتوایی، امکانی برای تفکر و اندیشه در سینما و با سینما فراهم می‌کند و از حیث فرمی هم سعی کرده ساختار جذاب و متفاوتی داشته باشد. دکور برنامه و متن گفتاری که در ابتدای آن طراحی شده با ذوقی زیبایی شناختی گره خورده و پیش آگاهی در ذهن مخاطب ایجاد کرده است. «امتداد» سینما را نه بهانه‌ای برای سرگرمی که به بستری برای آگاهی تبدیل می‌کند.