خانــــــــــــــــــــه امن
آنهایی که برای حواصیل‌های گمیشان لانه ساختند
یاسمن صادق شیرازی
خبرنگار
چند سالی می‌شود که داستان زندگی حواصیل خاکستری با صیدگاه‌های تالاب گمیشان گره‌خورده است. از همان زمان که تالاب خشک شد. آب پسرفت کرد و صیدگاه‌ها مخروبه شدند تا به همین الان که سیاوش روشنیان، این صیدگاه‌ها را بازسازی کرده تا آشیانه امن‌تری برای این پرندگان بسازد. تا قبل از این، حواصیل خاکستری لانه‌های خود را روی ستون‌های چوبی سست می‌ساختند. در نهایت هم وقتی جوجه‌ها سر از تخم در می‌آوردند، نتیجه این همه زحمت را باد می‌برد. تا اینکه یک روز روشنیان این صحنه تلخ را از نزدیک دید و به این فکر افتاد که جوجه‌های حواصیل را از خطر سقوط و طعمه شغال‌ها نجات دهد. او از سال ۹۹ تا به الان تلاش می‌کند تا با ساخت کلونی آمار حواصیل‌های خاکستری تالاب گمیشان را توسعه دهد که نتیجه این تلاش‌ها رسیدن آمار جوجه حواصیل‌ها از ۷ به ۱۴۰ جوجه است. البته این فعال محیط زیست، همه این کار را به‌تنهایی انجام نداده است. روشنیان در گفت‌وگو با «ایران»، می‌گوید خیلی‌ها در این کار خیر به او کمک کردند. از آن نجاری که برای ساخت این کلونی مزد نگرفت تا اداره برق گمیشان که نردبان و جرثقیل داد، تا محیطبانی که یک لحظه او را در این کار تنها نگذاشت.
داستان حواصیل خاکستری در تالاب گمیشان حکایت آشنایی است. روشنیان درباره شروع ساخت کلونی در تالاب گمیشان، این‌طور می‌گوید: سال ۹۹ بود که بعد از گشتزنی در تالاب گمیشان متوجه جوجه حواصیل‌های خاکستری شدم. بخشی از تالاب خشک شده و صیدگاه‌ها تخریب شده بود و تنها چندپایه چوبی باقی‌مانده بود. حواصیل‌ها جوجه‌های خود را روی همین پایه‌های چوبی که بخش زیادی از آنها سست بود زادآوری می‌کردند؛ اما چون فضای بالای ستون‌ها امن نبود تعداد زیادی از جوجه‌ها تلف می‌شدند. دیدن این صحنه ذهن من را به‌شدت مشغول کرد تا اینکه این ایده به ذهنم رسید.
سال‌هاست که بار سنگین زندگی حواصیل‌های گمیشان روی دوش این ستون‌هاست. روشنیان اعتقاد دارد زندگی هنوز در این ستون‌ها جریان دارد. او نسبت به خطر انقراض حواصیل‌های خاکستری هشدار می‌دهد و می‌گوید: این پرنده یکی از کمیاب‌ترین پرندگان کشورمان محسوب می‌شود. تا قبل از ایمن‌سازی کلونی زادآوری حواصیل‌ها، جوجه‌های آنها را باد و طوفان جابه‌جا می‌کرد که باعث می‌شد تعداد زیادی از آنها تلف شوند. وقتی این ستون‌ها را دیدم فقط ۱۰ لانه روی آنها وجود داشت که نیمی از آن را باد برده بود.
توسعه کلونی حواصیل‌های خاکستری
این فعال محیط زیست، ادامه می‌دهد: برای توسعه این کلونی، نیاز به مجوز از سوی اداره ماهیان خاویاری استان داشتم؛ چون این صیدگاه‌ها مربوط به این اداره می‌شد. با رئیس اداره ماهی‌های خاویاری صحبت کردم و اجازه این کار را گرفتم. آنها استقبال کردند و مجوز دادند. برای مرحله بعد نیاز به حمایت مالی داشتم که نتوانستیم کمکی دریافت کنیم. موضوع را با برخی از دوستان و آشنایانم مطرح کردم و توانستم ۲۵ میلیون تومان با کمک آنها جمع‌آوری کنم. بعد از جمع‌آوری این مبلغ، پالت‌های چوبی را خریدم تا با قرار دادن آنها روی ستون‌ها آشیانه امن‌تری برای حواصیل بسازم.
روشنیان درباره سختی‌های این کار، می‌گوید: منطقه‌ای که ما می‌خواستیم در آن این کار را انجام دهیم نقطه صفر مرزی بود و جای‌گذاری این پالت‌ها کار سختی در آن منطقه به‌حساب می‌آمد. توانستم با اداره برق گمیشان ارتباط برقرار کنم و از آنها جرثقیلی برای بردن این سازه‌ها بگیرم. نتیجه این کمک‌ها و همکاری‌ها در سال ۱۴۰۰ رسیدن لانه‌های حواصیل به ۱۷ لانه بود. اما این کار من را متوقف نکرد. به دوستانم قول دادم که تعداد آنها را در سال ۱۴۰۱ بیشتر کنم که این کار را هم کردم و توانستم تعداد لانه‌ها را در سال ۱۴۰۱ به ۲۳ برسانم.
نجات حواصیل‌ها از خطر انقراض
افزایش زادآوری و دیدن جوجه‌هایی که بعد از توسعه و ایمنی ستون‌ها سر از تخم درمی‌آورند و پرواز می‌کنند به روشنیان برای توسعه این کار انگیزه داده است. به‌طوری‌که او توانسته در سال ۱۴۰۳، تعداد این لانه‌ها را به ۳۳ برساند. توانستیم محیطی را بازسازی کنیم که مخروبه بود. با بازبینی این فضا توانستیم تعداد لانه‌ها را به ۳۳ و ۱۴۰ جوجه برسانیم. در حقیقت این ستون‌ها بودند که دوباره بار مسئولیت چند زندگی جدید را پذیرفتند. ستون‌هایی که چند سال قبل، بار زندگی و امرارمعاش صیادها را به دوش می‌کشیدند و الان محل زندگی بیش از ۱۰۰ جوجه حواصیل هستند. حواصیل‌های خاکستری از جمله پرندگانی هستند که در معرض خطر جدی انقراض قرار دارند. به‌طوری‌که، تعداد آنها در گیلان ۱۱ عدد و در مازندران ۱۲ عدد گزارش شده است. خوشبختانه نتیجه زحمات من و دوستانم در این ۴ سال جواب داد و توانستیم تعداد آنها را چندین برابر کنیم.
این فعال محیط زیست با تقدیر از کسانی که او را در این راه کمک کردند، ادامه می‌دهد: توسعه این کلونی حرکت اجتماعی بزرگی محسوب می‌شد که با کمک تعداد زیادی از مردم محقق شد. برخی از مردم این پالت‌ها را به طور رایگان در اختیار ما قرار دادند. تراشکاری که می‌خواست روی این پالت‌ها کار کند دستمزد کمتری دریافت کرد. نجاری که زحمت بریدن پالت‌ها را برعهده داشت بعد از فهمیدن ماجرا، مزدی دریافت نکرد.
حلقه‌گذاری حواصیل‌ها
روشنیان درباره جزئیات حلقه‌گذاری این پرندگان، می‌گوید: حرکت جدیدی که امسال برای این جوجه‌ها اتفاق افتاد حلقه‌گذاری آنها بود. خوشبختانه توانستیم این جوجه‌ها را با حلقه‌های قرمز، حلقه‌گذاری کنیم تا ببینیم آیا بعد از پرواز سال آینده هم به این منطقه برمی‌گردند یا خیر. در حقیقت این کار را انجام دادیم تا تحقیقات وسیع‌تری درباره آنها داشته باشیم و به‌صورت اکولوژیکی زندگی حواصیل‌ها را بررسی کنیم. درحال حاضر این حلقه‌گذاری‌ها ثبت جهانی شده است. ابتدا اطلاعات این حلقه‌ها در محیط‌زیست تهران به ثبت رسید و سپس در اختیار تیم پرنده‌شناسان قرار گرفت. درهرجایی و نقطه‌ای از جهان که این پرندگان گم شوند یا بمیرند این حلقه‌ها نشان می‌دهند این پرندگان متعلق به تالاب گمیشان هستند.
او از رسیدن آمار جوجه حواصیل‌های تالاب گمیشان به ۲۰۰ جوجه در آینده نزدیک خبر می‌دهد و پیش‌بینی می‌کند که باتوجه به امن بودن منطقه و تردد کم، تعداد آنها افزایش یابد. خوشبختانه آمار گردشگر در این منطقه پایین است که این موضوع باعث افزایش سرعت زادآوری حواصیل‌ها می‌شود.
این فعال محیط زیست درباره وضعیت ستون‌های چوبی هم می‌گوید: حدود ۳۵ تا ۴۰ ستون در این منطقه باقی‌مانده است. موضوعی که ما با آن درگیر بودیم فضای بالای این ستون‌ها است نه خودشان. ۱۳۰ متر فضا در بالای ستون‌ها وجود دارد که تاکنون ۷۰ متر آن بازسازی شده است. امکان بازسازی ۳۰ تا ۴۰ متر دیگر هم وجود دارد که این کار می‌تواند تعداد لانه‌ها را به ۵۰ عدد برساند. البته، این کار نیاز به تأمین مالی جدیدی دارد که هنوز کسی در این رابطه داوطلب نشده است. یکی از محیطبانان دلسوز این منطقه (رمضان شهرآبادی) من را در این راه تنها نگذاشت و همیشه به من کمک کرد. به طوری که هر بار که به این منطقه پا گذاشتم من را همراهی کرد. شاید بتوان گفت که من و او این کار را با هم به سرانجام رساندیم.