راضیه خوئینی
خبرنگار

 
چندی پیش علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست طی نامه‌ای دستور نظارت جدی و مستمر بر فعالیت باغ‌ وحش‌ها‌ را به مدیران کل محیط زیست استان‌ها داد. از این پس خرید، فروش، ورود، معاوضه، مبادله، دریافت و اهدای هر گونه جانور وحشی توسط باغ‌‌وحش‌ها فقط با مجوز کتبی سازمان حفاظت محیط زیست امکان‌پذیر خواهد بود. این تصمیم به‌دنبال مرگ شیر باغ‌ وحش مشهد و افزایش تلفات حیوانات در اسارت گرفته شد. وی افزود: شرایط نگهداری حیوانات در باغ‌‌وحش‌های کشور خوب نیست و کارشناسان نگران حال این گونه‌های کم‌نظیر هستند. موضوعی که سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، در گفت‌و‌گو با «ایران» آن را تأیید می‌کند و وضعیت هیچ یک از باغ‌وحش‌ها را ایده‌آل نمی‌داند.

نقش باغ وحش ها
در واقع نقش باغ‌‌ وحش‌ها در آموزش و حفاظت از محیط زیست، درک اهمیت حیوانات به‌عنوان بخشی از تنوع زیستی و ترویج فرهنگ حمایت از حیوانات انکارناپذیر است. اما به گفته معاون رئیس‌جمهور اگر این مراکز عملکرد صحیحی نداشته باشند، اثرات معکوس و جبران‌ناپذیری روی مردم، بویژه کودکان خواهد گذاشت. سلاجقه روی ساماندهی واحدهایی که منفک از اهداف و بیشتر برای خرید و فروش گونه احداث شده‌اند، تأکید کرد و نوشت: این باغ‌ وحش‌ها در صورت عدم تمکین در مدار تعطیلی و حذف قرار می‌گیرند.

تراژدی تکراری
انتشار فیلم‌ها و خبرهای تلخ درباره سرنوشت حیوانات و مرگ گونه‌های نادر در اسارت، هر چند وقت یک بار دل مردم را به درد می‌آورد. اخباری که به اعتقاد برخی کارشناسان، بخش کوچکی از ماجراست که رسانه‌ای می‌شود. حتی برخی حامیان حیات وحش، باغ‌ وحش‌های غیراستاندارد را قتلگاه گونه‌های کم‌نظیر می‌دانند. آن هم به خاطر خبرهایی که در دهه گذشته زیاد شنیدیم؛ گوشت در گلوی ببر ۱۱ ساله باغ وحش مشهد گیر کرد و تلف شد. بیماری انگلی گریبانگیر «ریشا» شیر نر شد و سلطان را از شدت لاغری از پای درآورد. ببر بنگال در استخر باغ وحش ارم غرق شد. گوزن زرد ایرانی باردار، کنار فنس‌های باغ‌ وحش کاسیت خرم‌آباد با گردن شکسته و خونین از نفس افتاد. یک شیر دیگر در اثر عفونت پنجه جان باخت. علت مرگ گورخر‌های آفریقایی انتقال در شرایط ناجور و رسیدن با دست و پا‌ی شکسته به تهران بود. سرماخوردگی مرال‌ها، مسمومیت زرافه‌ها و خبرهای شوکه کننده مشابه که همگی از اهمال‌کاری در قبال گونه‌های نادر حیات وحش در اسارت حکایت دارند.

پایش شدید باغ ‌وحش‌های کشور
حسن اکبری درباره میزان نظارت بر باغ وحش‌ها و وضعیت حیوانات در اسارت می‌گوید: بر اساس خط مشی‌‌هایی که رئیس سازمان حفاظت محیط زیست برای باغ وحش‌ها تعیین کرده است، حساسیت بالایی نسبت به آنها داریم. علاوه بر رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها که در سطح ملی در حال انجام آن هستیم، به تمامی استان‌ها ابلاغ کرده‌ایم، مرتباً باغ وحش‌ها را پایش و در سامانه محیط زیست بارگذاری کنند. سازمان حفاظت محیط زیست، این سامانه را از سال پیش به منظور پایش راه‌اندازی کرده است.
50‌ درصد باغ وحش‌های ایران وضعیت متوسط به بالا و قابل قبول دارند؛ اما به گفته اکبری، بخش‌‌هایی از باغ وحش‌های کشور دارای ضعف هستند؛ مثلاً در حوزه نگهداری، درمان و این قبیل مسائل. علاوه بر سیاست‌‌هایی که در حوزه حمایت از باغ وحش‌ها داریم، به جهت نقشی که این مراکز در آموزش و نگهداری از برخی گونه‌های در معرض انقراض دارند و می‌توانند اهمیت بالایی داشته باشند، به نظر می‌رسد که باید سیاست‌های برخوردی را درباره آنها جدی‌تر دنبال کنیم که این را به مدیران کل استان‌ها هم ابلاغ کرده‌ایم.

غیر قابل گذشت
اکبری درباره باغ وحش‌‌هایی که در زمینه وظایف خود کوتاهی می‌کنند، می‌گوید: ممکن است بعضاً اقدامات یک باغ وحش در جهت درمان و نگهداری قابل قبول باشد؛ اما در شیوه اطلاع‌رسانی یا بعضاً در نحوه انعکاس اطلاعات شبهاتی ایجاد کرده باشد که همگی نیازمند بررسی و دقت نظر است. اما اگر قصور یا کوتاهی باغ وحش اثبات شود به استان‌ها ابلاغ کردیم که هیچ‌گونه گذشتی در کار نباشد و برخورد شود. حتی تکلیف کرده‌ایم در صورت کوتاهی مدیران کل در استان‌ها، ایشان را احضار کنیم و گزارش بدهیم تا با او برخورد شود. همچنین سازمان حفاظت محیط زیست روی یکپارچه‌سازی پایش و بررسی وضعیت باغ وحش‌ها بسیار جدی است. وی ادامه می‌دهد: در همین زمینه یکسری سیاستگذاری نیز انجام داده‌ایم. در قالب یک تیم ملی در حال بازنگری در رتبه‌بندی باغ وحش‌ها هستیم. رتبه‌بندی‌ سال گذشته هم توسط تیم‌های استانی انجام شد و ما در حال ترویج آن هستیم که رتبه‌بندی‌ها ملاک قضاوت‌ها قرار بگیرد. همچنین استانداردهایی براساس برخی معیارها به استان‌ها ابلاغ شده است. هر استان کارشناسان خبره‌ای دارد که این شاخص‌ها را تکمیل کرده و براساس گزارش‌هایی که به ما دادند، باغ‌ وحش‌ها رتبه‌بندی شده‌اند؛ اما هنوز آن را اعلام نکرده‌ایم، زیرا یک تیم ملی مأمور شده است تا با کمک استان‌ها همه باغ وحش‌های کشور را مجدداً ارزیابی کنند.
اکبری به محدود کردن صدور مجوزهای جدید اشاره و تأکید می‌کند: معتقدیم که اضافه شدن تعداد باغ وحش‌ها در کشور، مزیت نیست. از همین باغ وحش‌‌های موجود در کشور باید برخی از آنها که خیلی ضعیف هستند تعطیل شوند، برخی هم باید مطابق استانداردها در راه بهتر شدن گام بردارند. در واقع باید شمار محدودی باغ وحش، ولی با استانداردهای قابل قبول داشته باشیم. اینکه در هر شهرستان و استان، باغ وحش دایر کنیم غیرمنطقی است. قطعاً باغ وحش‌ها زمانی که بهره‌وری اقتصادی نداشته باشند به سمت کوتاهی در انجام وظایف و زیرپا گذاشتن استانداردها می‌روند. بنابراین معتقدیم باید شمار محدودی باغ وحش که به استانداردها نزدیک هستند و مردم با بازدید از آنها حس خوبی پیدا می‌کنند را حفظ کنیم. چنین باغ‌وحش‌هایی می‌توانند تا حدودی در آموزش و ارتقای فرهنگی نیز مؤثر باشند. بنابراین، این روند بهتر از احداث باغ وحش‌های زیادی است که بازدیدکنندگان نگران و ناراحت از آنها بیرون بیایند.