بهبود فضای کسب و کارهای گردشگری با اصلاحات اساسی در ضوابط خدمات گردشگری
خبر خوب برای فعالان گردشگری
محمد جهانشاهی
عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران
تلاش‌های سه ساله معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به اصلاح جدی آیین‌نامه‌های مربوط به ایجاد، تکمیل، نرخ‌گذاری، نظارت و... کسب و کارهای گردشگری منجر شد. برخی از این آیین‌نامه‌ها، سال‌ها به روزرسانی نشده بود. هیأت وزیران هم آیین‌های جدید را تصویب کرد و به رویه جدید صنعت گردشگری تبدیل شد؛ رویه‌ای که می‌تواند سنگ‌های بزرگی را از پیش پای فعالان این حوزه بردارد.
سکانس اول
هیجان جشن فارغ‌التحصیلی رفته رفته به پایان می‌رسد. تمام طول دوره تحصیل جزو بهترین دانشجویان بود و علاقه‌مندانه، به‌دنبال کسب دانش گردشگری همه مسیرها را رفته بود. همچنین کسب و کار و آینده شغلی خود را بر پایه راه‌اندازی یک دفتر خدمات مسافرتی و طراحی تورهای گردشگری خلاقانه هدفگذاری کرده است. دانش بازاریابی و مدیریت گردشگری را به خوبی فراگرفته بود که در این مسیر اعتماد به نفس زیادی برایش به ارمغان آورده بود. مخصوصاً که با پلتفرم‌ها و ظرفیت‌های دیجیتال و مجازی آشنایی خوبی پیدا کرده بود.
شروع کار از نهاد متولی و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. شرایط عمومی و اختصاصی جهت راه‌اندازی یک آژانس مسافرتی و...
بند 1، بند 2، بند 3، بند... کمی پیچیده و زمان‌بر است. در ضمن الزاماً نیازمند یک فضای تجاری در محلی مناسب با متراژ حداقل 30 مترمربع دارد. به‌عنوان یک فارغ‌التحصیل موفق که تازه وارد بازار کار می‌شود، تأمین برخی الزامات بویژه فضای تجاری با این شرایط امکان‌پذیر نیست. مدت‌ها گذشته و دیگر نه خبری از هیجانات روزهای اول فارغ‌التحصیلی است و نه آن حجم بزرگ انگیزه و برنامه و...
سکانس دوم
تجهیزات کشتی دوم تکمیل شده و قرار است در ایام عید وارد چرخه خدمات شود. 15 سال از اولین روز فعالیتش در بحث گردشگری دریایی می‌گذرد و به‌عنوان یک فعال در این حوزه شناخته می‌شود. بیشتر از 1000 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در بحث کشتی‌های تفریحی، ورزش‌های ساحلی و تفریحی و همچنین تورهای ماجراجویی دارد و قرار است بزودی سه دستگاه اتوبوس دوطبقه گردشگری هم که از یک شرکت مالزیایی خریداری شده به مجموعه‌اش اضافه شود. یک زنجیره از خدمات گردشگری را طراحی کرده است. یک علاقه‌مند حرفه‌ای که جوانی‌اش را در کشورهای عربی در همین حوزه‌ها خرج کرده و امروز سرمایه مادی و معنوی قابلی را به گردشگری کشور اضافه کرده است. ذهنش درگیر توسعه کسب و کارش است و دغدغه بزرگ و قدیمی، رهایش نمی‌کند. زنجیره‌اش ناقص است و سال‌هاست که به‌دلیل ممنوعیت‌های قانونی موفق به راه‌اندازی بخش فروش خدمات و بویژه تورهایش نمی‌شود. الزام داشتن مدرک تحصیلی لیسانس بزرگترین مانع برای کسب مجوز گردشگری بود؛ مجوزی که به واسطه نداشتن آن، بخش مهمی از تضمین موفقیت کارهایش در دست خودش نبود و سرعت توسعه و اجرای برنامه‌های بزرگش را کند کرده بود. در این 15 سال بیشتر از 50 نفر به طور ثابت و صدها نفر به‌صورت موقت و فصلی در مجموعه کاریش مشغول شده‌اند و این آمار می‌توانست بسیار بیشتر باشد.
سکانس سوم
جلسه کارشناسان گردشگری وزارت میراث فرهنگی، پر از چالش است و اختلاف‌نظرها باعث شده تصمیم‌گیری برای اصلاح فرایندها و بهبود روندها سخت شود. گلایه‌مندی از سازکارهای مربوط به فضای کسب و کار گردشگری بویژه از سمت فعالان و علاقه‌مندان این حوزه زیاد است. در کنار عدم ثبات در بازار گردشگری که گاه و بی‌گاه به دلایل مختلف سیاسی، اجتماعی، سلامت و بهداشت و... پیش می‌آید، پروسه پیچیده و موانع قانونی و حتی سلیقه‌ای نیز در راه‌اندازی یک کسب و کار یا توسعه و تکمیل آن، خودش مثنوی هفت من کاغذ است. دسته‌ای شرایط موجود را الزامی می‌دانند و عاملی جهت کنترل فضا و شرایط و اینکه هر کسی نتواند وارد این عرصه شود مگر اینکه شرایط لازم که شامل همین موارد می‌شود را داشته باشد، دسته‌ای دیگر بر ساده‌سازی فرایندها و جذب حداکثری پافشاری دارند و معتقدند کنترل شرایط از طریق خود بازار، در کنار اهرم‌های نظارتی موجود انجام می‌پذیرد. جلسه روزها ادامه دارد و در نهایت آیین‌نامه‌های مربوط به ایجاد، تکمیل، نرخ‌گذاری، نظارت و... کسب و کارهای گردشگری که برخی از آنها سال‌هاست به روز نشده‌اند مورد اصلاحات جدی قرار می‌گیرند و پس از تصویب در هیأت وزیران به‌عنوان رویه‌های جدید در صنعت گردشگری کشور مورد استناد واقع می‌گردند.
سکانس پایانی
جشن گشایش دفتر خدمات مسافرتی است. تعداد زیادی از دوستانش که عمدتاً همکلاسی‌های سابق و دوستان گردشگری‌اش هستند در کنار اعضای خانواده و فامیل گرد هم آمده‌اند. تعداد زیادی هم از طریق پلتفرمی که معرفی شده به‌صورت آنلاین این شروع را می‌بینند و از ایده‌ها و برنامه‌ها گفته می‌شود. قرار است در بخش‌های مختلف تولید محتوا، برنامه‌ریزی و اجرای تورها فعالیت گسترده‌ای داشته باشند. آژانس در یکی از فضاهای مربوط به فرهنگسرای شهرداری راه‌اندازی شده است. با اصلاح آیین‌نامه سنگ بزرگی از پیش پایشان برداشته شده است و اکنون بیشتر تمرکزشان بر ارائه محصولات جدید در گردشگری است و پیدا کردن سهم خود در بازار در تأمل با سایر بخش‌های زنجیره.
یکی از مهم‌ترین همکارانش، شرکتی با خدمات متنوع گردشگری دریایی است. مدیرعامل شرکت از اتوبوس‌های جدید و کشتی تازه‌اش که در راه است می‌گوید و توافق‌هایی که با یکدیگر دارند. پرسنل جدیدش در حال فراگیری وظایف خود هستند و به نظر می‌رسد اگر اتفاق خاصی نیفتد فصل خوبی پیش رویشان است. ثبات در بازار باعث کنترل نرخ افزایشی تورم شده و از میزان رزروها می‌توان انتظار فصل خوبی برای گردشگری داشت. هرچند وجود کمبودهای جدی به لحاظ زیرساختی و برخی محدودیت‌های بین‌المللی همچنان گریبانگیر صنعت گردشگری کشور است و گاه به واسطه تنش‌های سیاسی و اجتماعی نوسان‌های جدی را شاهدیم اما در کل آنچه مشخص است، صنعت گردشگری کشورمان، مثل رودخانه‌ای دائمی است که بر اساس شرایط دبی آن کم و زیاد می‌شود اما به صفر نمی‌رسد و همواره جریان دارد.
سهم گردشگری از بورس
گردشگری کشور پس از 80 سال فعالیت رسمی، هنوز جایگاه شایسته خود را در توسعه کشور پیدا نکرده و یکی از مهم‌ترین نیازهای این صنعت در کنار وجود نیروی انسانی با دانش و ماهر، جذب منابع مالی و افزایش سهم در بازار سرمایه است. در حال حاضر نمادهای بورسی گروه هتل و رستوران سهم بسیار ناچیزی در بازار سهام دارند. حضور حداکثر 7 نماد در بازارهای اول و دوم و زرد و نارنجی فرابورس، سر جمع شرکت‌های فعال گردشگری در بازار سرمایه است که سهم آن 33/0 درصد از کل ارزش بازار می‌شود. باید امیدوار بود با بهبود فضای کسب و کارهای گردشگری، شاهد افزایش سرعت و کوتاه‌تر کردن فرایندها و نیز کاهش اثر سلایق شخصی در مسیر شکل‌گیری یا توسعه و تکمیل زیرساخت‌ها و خدمات باشیم. شرایطی که باعث خواهد شد بنیه مالی و تخصصی گردشگری قوی‌تر شود، تاب‌آوری آن افزایش یابد و قدرت و توان فعالان بر بخش‌های مهم‌تر متمرکز شود تا اینکه گرفتار ضوابط و قوانین زائد و دست و پا گیر شود. شرایطی که باعث ایجاد موانع گسترده‌ای پیش پای فعالان گردشگری شده و راه را برای شکل‌گیری رقیب‌های غیررسمی و فعالیت‌های غیرقانونی به موازات خدمات رسمی گردشگری هموار ساخته است. آن هم در شرایطی که هر ساله حداقل 5 تا 7 هزار نفر به فارغ‌التحصیلان مقاطع مختلف گردشگری اضافه می‌شود. بخشی که به‌عنوان سرمایه باید تبدیل به احسن شود. بنابراین اصلاحات جدی و بنیادی آیین‌نامه‌های مربوط به کسب و کارها و خدمات گردشگری را به فال نیک می‌گیریم و منتظر اثرات آن در آینده می‌مانیم.