به بهانه نمایش آنلاین مستند «بازگشت فلامینگوها» در گروه هنر و تجربه
روایتی هولناک از یک فاجعه زیست محیطی
محمد تقی‌زاده
منتقد
مستند «بازگشت فلامینگوها» ساخته محمد جواد آرمانی‌مهر از جمله مستندهای محیط زیستی است که به نوعی معضل آب و محیط زیست را مدنظر قرار داده و در مدت 34 دقیقه، توانسته ضمن روایتی جذاب و چشمنواز از طبیعت بکر دریاچه بختگان، تلنگرهای مهیبی به تماشاگر خود بزند. در تماشای اول«بازگشت فلامینگوها»، دو چیز بیش از بقیه توجه را جلب میکند و جزو ویژگی‌های برجسته مستند به شمار می‌آید: نخست پژوهش قوی و عمیقی که روی موضوع خشکسالی دریاچه بختگان و به خطرافتادن گونه حیوانات و پرندگان آن به طور خاص فلامینگوها انجام شده است و دوم تصاویر چشمنواز و به یادماندنی که از طبیعت بکر و دست نخورده این منطقه گرفته شده و رنگ و لعابی دیدنی و هنرمندانه به اثر بخشیده است.
در بخش پژوهش، تحقیقات وسیعی روی جغرافیای این منطقه صورت گرفته و از سوی دیگر گونه فلامینگوها و جزئیات زیست و زادآوری آنها مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش بصری فیلم نیز شاهد تمرکز و اهمیت قابل توجهی در بخش تصویربرداری هستیم به گونه‌ای که فیلم 34 دقیقه‌ای در دو بخش فیلمبرداری زمینی و هوایی و از سوی 7 تصویربردار، فیلمبرداری شده تا با اثری بدیع و سخت از لحاظ تولید و پروداکشن مواجه شویم که همت و حمیت سازندگان برای ساخت چنین پروژه سخت و پرچالشی در طول 6 سال تحقیق و تولید، جای تحسین و تمجید دارد. فیلم با نریشن روایت می‌شود و علاوه بر نقش راوی و تصاویر چشمنواز و دیدنی، موسیقی نیز در پیشرفت روایت نقش مهمی دارد. با وجود اینکه به نظر می‌رسد برای فیلم موسیقی ساخته نشده و از موسیقی آرشیوی خارجی به عنوان موسیقی متن فیلم استفاده شده، موسیقی کارکرد بسیار مهمی در روایت مستند دارد و از سویی، سازندگان توانستند با سینک کردن موسیقی روی موقعیت‌ها بار دراماتیک و تاثیرگذاری فیلم را دوچندان کنند و از موسیقی بهترین بهره را برای روایتگری خود ببرند. روایت مستند «بازگشت فلامینگوها»، از دریاچه بختگان و دلایل خشکسالی آن شروع می‌شود؛ کشاورزی و سدسازی به عنوان عوامل اصلی خشکسالی این منطقه عنوان می‌شود و بعد از آن کم کم به سراغ زیست و زادآوری فلامینگوها به عنوان یکی از جذاب‌ترین و نادرترین گونه‌های پرندگان در ایران پرداخته می‌شود. جزئیات زیادی از زندگی فلامینگوها از نوزادی تا بلوغ و بزرگسالی روایت می‌شود و همچنین در لایحه‌های دیگر، نوع مواجهه و تعامل این پرندگان با محیط پیرامون، حساسیت‌های خاص این پرنده‌ها و وابستگی آنها به این دریاچه خشک شده و لزوم بازنگری در خصوص سیاست‌های محیط زیستی مورد تأکید قرار می‌گیرد.
نوع تلنگر و تأکیدات مستند «بازگشت فلامینگوها» به دوستداران محیط زیست و مقامات و سیاستگذاران به نحوی نرم و تلویحی است و سازندگان ترجیح دادند بدون اشاره مستقیم و با نشان دادن عواقب و درگیرکردن احساسات تماشاگر و تأکیدات مکرر بر پژوهش‌های علمی، به بیان حقایق آشکاری بپردازند که به نظر می‌رسد از عمد یا سهو، از سوی بسیاری از تصمیم‌گیران دست کم گرفته شده یا به کلی مغفول واقع شده است.
به بیان روشن‌تر، سازندگان «بازگشت فلامینگوها» به در گفته‌اند تا دیوار بشنود و با پرداخت دراماتیک به زندگی و مرگ فلامینگوها به عنوان مشت نمونه خروار و یکی از نمونه‌های در حال انقراض در این گونه جغرافیایی، زندگی دیگر موجودات زنده این منطقه را که به دلایل مختلف از نادانی و بی‌دانشی تا منفعت‌طلبی و قدرت‌خواهی تحت تأثیر قرار گرفته وبه ورطه نابودی کشیده شده را با تصویر تبیین کرده‌اند. از همین‌روست که «بازگشت فلامینگوها» با وجود تصاویر زیبا و چشم‌نوازی که دارد، درونمایه‌ای
به غایت تلخ، نگران‌کننده و ترسناک دارد که خبر از نابودی دومین دریاچه بزرگ کشور و تخریب و انقراض یک گونه نادر و با ارزش پرندگان آن می‌دهد.
مستند «بازگشت فلامینگوها»، یک اثر پژوهش محور است که شاخصه‌های مختلف یک اثر مستند تصویری با کیفیت را داراست: از تصاویر چشمنواز و جذابی که از محیط زیست با تصاویر پانوراما ارائه می‌دهد تا جزئیات ظریفی که از زندگی پرندگان تصویر میکند. از موسیقی موثر و تدوین معنادار تا نریشن مرتبط و جانداری که علاوه بردادن اطلاعات به مخاطب، فضاسازی و لحن اثر را نیز تعیین و تنظیم میکند و پژوهش و پشتکار 6 ساله‌ای که در مدت نیم ساعت ارائه شده تا نشان دهد برای
تک تک پلان‌های این مستند روزها و حتی ماه‌ها زمان صرف شده است. با وجود اینکه مستند یک بار از تلویزیون و شبکه مستند پخش شده و در وی او دی‌های آنلاین نیز قابل تماشاست، امکان تماشای چند باره از شبکه‌های دیگر سیما و همچنین نمایش بین‌المللی را دارد و در صورت بازاریابی و تبلیغات مناسب می‌‌تواند برگشت سرمایه و انگیزه مادی خوبی برای سازندگان آن به ارمغان آورد.