دعوت موزه‌ها برای پژوهش و آموزش
رضا دبیری نژاد
موزه دار
هر سال شورای جهانی موزه‌ها «ایکوم» یک شعار را برای سرلوحه فعالیت موزه‌ها برمی‌گزیند و اعلام می‌کند که در روز جهانی موزه‌ها به طور ویژه مورد توجه قرار می‌گیرد و موزه‌ها سعی می‌کنند بر آن تمرکز داشته باشند یا برای آن برنامه‌هایی تدارک ببینند. این شعارها معمولاً متأثر از تغییرات و گسترش موزه‌ها هستند که در تعامل با تغییرات فرهنگی اجتماعی پیرامون آن کارکردها و چشم‌اندازهای نوینی را مدنظر قرار می‌دهند یا بر قابلیت‌های موزه تأکید بیشتری می‌شود.
شعار امسال روز جهانی موزه‌ها که برابر با 18 ماه مه است بر ظرفیت دانشی موزه‌ها تأکید دارد؛ ظرفیتی که برآمده از مجموعه‌های موجود در موزه‌هاست. مجموعه‌ها یا کلکسیون‌های موزه‌ای حاصل شناخت آثار از منظر علوم مختلف هستند که ابعاد مختلفی از تجربه زیسته آدمی را در خود دارند و این تجربه‌ها از منظر دانش‌ها و علوم مختلف دریچه‌های گوناگونی را می‌گشایند که داده‌های علمی و فرهنگی متعددی را در دسترس قرار می‌دهند.
از همین رو مجموعه‌ها و آثار موزه‌ای منابع دانشی محسوب می‌شوند که می‌توانند در چرخه مطالعات و مکاشفه علوم و دانش‌های مختلف قرار گیرند و هربار دیده شدن و مداقه در آنها می‌تواند روایت جدیدی بسازد و بر داشته‌های این آثار بیفزاید. این منبع دانشی بودن، یک ظرفیت بالقوه در آثار موزه‌ای است اما هر مطالعه پژوهشی بر آثار یک ظرفیت بالفعل است که اعتباری را برای آن اثر ساخته است و مانند یک سرمایه در آثار قرار داده است. از این منظر، آثار موزه‌ای ظرفیت بی‌پایانی در خود دارند که هر مطالعه پژوهشی داشته‌های آنها را گسترش داده و آنها را وسیع‌تر می‌سازد.
هر روایت و هر مطالعه در آثار موزه‌ای آنها را برای آموزش مهیا می‌سازد. آثار به خودی خود یک امر آموزشی نیستند بلکه اگر در چرخه آموزش قرار بگیرند دارای ظرفیت آموزشی می‌شوند، از این رو مجموعه مطالعات و شناخت‌هایی که به مثابه یک سرمایه روی آثار موزه‌ای قرار می‌گیرند آنها را دارای ظرفیتی آموزشی می‌سازند؛ در واقع داده‌هایی را فراهم می‌سازند که می‌توانند منتقل شوند و این انتقال داده‌ها همان فرایند آموزشی است، اما باید داده‌هایی موجود باشد و این داده‌ها حاصل پژوهش هستند. اما وقتی موزه‌ها را نهادی عمومی می‌دانیم که برای جامعه هستند، امر پژوهش و آموزش نیز در آنها باید به صورت همگانی انجام شود. در واقع منابع دانشی انحصاری نیستند و باید در دسترس همه اهل دانش قرار گیرند. این‌گونه است که کارکرد یا وظیفه در دسترس قراردادن موزه‌ها دوباره در این شعار مورد توجه قرار می‌گیرند. وجه تمایز موزه‌ها با خزانه‌ها یا گنجینه‌های اختصاصی در این است که موزه‌ها از آغاز به وجود آمدن خود یک وظیفه اجتماعی را پذیرفتند که نهادی متعلق به همه جامعه هستند حال اگر منابعی را در خود دارند باید شرایطی را برای در دسترس قراردادن فراهم کنند تا ارتباط منابع دانشی با اهل دانش فراهم شود و از سوی دیگر منابع دانشی فراهم شده در موزه‌ها باید به اطلاع و آگاهی همه جامعه برسد، یعنی امکان آموزشی آنها فراهم شود و این نکته‌ای است که شعار امسال موزه‌ها بر آن تأکید می‌کند.
حال اگر موزه‌ها این شعار یا وظیفه را بپذیرند و از ابزار مختلف امروزی که شرایط در دسترس قراردادن را تسهیل می‌کنند استفاده کنند باید در خدمت همه جامعه برای پژوهش و آموزش باشند. برای این در خدمت بودن نیز باید درهای گشوده‌ای روی نهادهای پژوهشی و آموزشی داشته باشند و بستری برای پژوهش و آموزش باشند. ظرفیت موزه‌ها برای آموزش و پژوهش محدود نیست و برای همین نباید در این زمینه خود را محدود نمایند، بلکه باید از همه ظرفیت‌های پیرامونش و درون جامعه برای پژوهش و آموزش استفاده کنند. هر چه ظرفیت آموزشی موزه بیشتر می‌شود با آموزش بیشتر، پژوهشگران بیشتری ساخته می‌شوند.