نمایشگاه آثار رضا مافی، بنیانگذار نقاشی خط ایران در موزه هنرهای معاصر افتتاح شد
مستغرق دنیای سیاه‌مشق
سعیده احسانی‌راد
خبرنگار
آخرین قلم در مرکب خشک شده، برگه‌هایی نیمه‌کاره بدون امضا، عکس‌ها و مستندات مربوط به رضا مافی، همان رضا خوشنویس مشهور سریال هزاردستان که در پشت صحنه این سریال، بر اثر حادثه‌ای درگذشت؛ حالا با گذشت 41 سال بر دیوارهای موزه هنرهای معاصر قاب گرفته شد.
خوشنویس مشهور سریال هزاردستان، رضا مافی، از هنرمندان بزرگ عرصه نقاشی و خوشنویسی که جذبه خط نستعلیق او را به نقاشی کشاند؛ از خوشنویسان نوگرای ایران است که بابت اثرگذاری‌اش در شکل‌گیری نهضت بازگشت به شیوه خوشنویسان دوره قاجار شهرت دارد. مافی دو سال بعد از آنکه خوشنویسی سنگ‌مزار سهراب سپهری را انجام داد، سال 1361 در سن 39 سالگی با زندگی وداع گفت. یدالله کابلی، شکسته‌نویس و خوشنویس معاصر ایرانی در افتتاحیه نمایشگاه رضا مافی در موزه هنرهای معاصر در سخنانی درباره این هنرمند گفت: «میدان قلم رضا مافی یک صفحه کتابت نبود، آنچنان که اگر نگاهی به چهار فصل زندگی این هنرمند داشته باشیم خواهیم دید که او در هر فرازی که حضور یافته، عملکرد شایسته‌ای داشته، چراکه همواره با شور و عشق توصیف‌ناپذیری دنیایی تازه را پیش روی خود می‌دید.»
وی با بیان اینکه استاد مافی در عرصه خوشنویسی معاصر دارای خلاقیت و نوآوری بوده، تأکید کرد: «این خلاقیت با ورود به عرصه سیاه‌مشق‌های میرزا غلام‌رضا اصفهانی به اوج خود رسید؛ بعد از طی کردن سال‌ها تجربه آموزی، وی به عنوان یک هنرمند مبدع و خلاق آثار بسیار درخشانی را ایجاد کرد.
مافی از نظر من مثل یک منشور چندوجهی است که هر وجه از وجودش سرشار از تابندگی و درخشندگی و خلاقیت است. عشق به تنوع‌طلبی و نوجویی همواره او را برای خلق آثار تازه به یک فضای تازه می‌کشاند و در سال‌های آخر مستغرق در دنیای سیاه‌مشق بود.»
یک رهرو با تجربیات بسیار
کابلی، قلم رضا مافی را در خوشنویسی و چلیپانویسی شاداب و استوار توصیف کرد و ادامه داد: «مافی تربیت شده مکتب میر است و سیاه مشق‌های بسیاری در پیروی از دنیای گسترده میرزا غلامرضای اصفهانی خلق کرد و به جا گذاشت.»
به اعتقاد کابلی، مافی، در وضعیت نقاشی - خط امروز یک رهرو با تجربیات بسیارعمده در خوشنویسی است که تجربیات خوشنویسی را در نقاشی‌خط پیاده کرد و حرمت رنگ‌های قهوه‌ای، سرخ، نارنجی و زعفرانی مکتب میرزا غلامرضای اصفهانی را در کارهایش حفظ کرد.
این استاد خوشنویس با بیان اینکه بر خلاف امروز که همه کپی کار و مقلد هستند، مافی روی بوم با خط و رنگ نقاشی می‌کرد و می‌نوشت، گفت: «آثارش سرمشقی برای نسل امروز، هنرمندان و استادان است تا در عصر توسعه هنر خوشنویسی با حفظ ریشه‌ها و اصالت‌ها کار کنند.»
به یاد هنرمندی یگانه در نقاشی‌خط
وی در پاسخ به این سؤال که چرا تا به حال بزرگداشتی برای این استاد خوشنویسی و نقاشی‌خط برگزار نشده، تصریح کرد: «تعمدی نبوده چون ایشان بنیانگذار نقاشی‌خط ایران بوده است. با این حال معتقدم اگر خانواده‌اش درخواستی برای برپایی بزرگداشت نکرده‌اند، متولیان باید می‌دانستند که چنین هنرمند بزرگی در عرصه خوشنویسی و نقاشی‌خط کشورمان بوده که چند دهه قبل فوت شده است. طی این سال‌ها باید حداقل چند مراسم گرامیداشت برای حفظ یاد و شأن این هنرمند یگانه نقاشی‌خط برگزار می‌شد.»
به اعتقاد کابلی این نمایشگاه برای هنرجویان خوشنویسی فراتر از یک سرمشق است. 110 قطعه از بهترین آثار جدای از کارهایی که به کلکسیون‌دارها فروخته شده توسط خانواده حفظ و نگهداری شده و این نمایشگاه عالی‌ترین فضا برای برداشت و تأثیر‌پذیری جوان‌های خوشنویس است.
خوشنویسی همیشه حرف اول را در هنر ملی دارد
محمد خراسانی‌زاده، مدیرکل اداره هنرهای تجسمی و سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران نیز در این مراسم، با اشاره به هم‌زمانی افتتاح نمایشگاه «رضا مافی» با روز بزرگداشت فردوسی گفت: اهمیت حوزه خط آنقدر زیاد است که وقتی می‌خواهند تمدن‌ها را دسته‌بندی و معرفی کنند به خط رجوع می‌کنند. تمدن اسلامی - ایرانی ما را با خط می‌شناسند و این خوشنویسی است که همیشه حرف اول را در هنر ملی ما داشته است.
سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران در ادامه گفت: برخی معتقدند خوشنویسی را نمی‌توان هنر تجسمی دانست، اما در پاسخ آنها باید به بزرگانی همچون رضا مافی اشاره کرد که هر خطش با خط قبلی متفاوت بوده و هر اثرش خلاقیت جدیدی دارد. از سوی دیگر وقتی در این عرصه از حضور و هنر استاد امیرخانی برخوردار هستیم که ترکیب‌بندی بی‌نظیرش اتفاق تازه‌ای را در جریان خوشنویسی معاصر ما ایجاد کرده، چطور می‌شود این هنر را جزو هنرهای مهم تجسمی در نظر نگیریم و هنرجویان جوان را با رضا مافی به‌عنوان فردی صف‌شکن و کسی که جرأت آزمودن اتفاقات تازه را روی کاغذ با ورق خوشنویسی رقم زده، آشنا نکنیم.
جفاست اگر امروز کسی درباره هنر تجسمی ایران سخن بگوید و پژوهش کند و ادعا کند که می‌شناسد، اما نام رضا مافی را نشنیده باشد.
وی خطاب به حضار گفت: «شما می‌توانید هر کدام رسانه‌ای باشید تا دیگران هم از نمایش آثار این هنرمند گرانبها که اتفاق کم‌نظیری است، مطلع شوند. از نزدیک شاهد بودم که این ماجرا از دل برآمده و لاجرم بر دل خواهد نشست.»
این نمایشگاه از دید هنرمند برگزار شد
در بخش دیگری از این مراسم، محبوبه کاظمی نمایشگاه‌گردان نمایشگاه «رضا مافی» با اشاره به اینکه این نمایشگاه از دید هنرمند برگزار شده، گفت: «من به‌عنوان نمایشگاه‌گردان این رویداد سعی داشتم تمام متون و محتوایی که در این نمایشگاه ارائه می‌شود با برداشت از مصاحبه‌ها، متون و دست‌نوشته‌های به‌جامانده از رضا مافی که با کمک خانواده این هنرمند به دست ما رسید، تهیه شود.» کاظمی تأکید کرد: «چیدمان و تقسیم‌بندی آثار به‌گونه‌ای صورت گرفته که در مصاحبه‌های هنرمند به آنها اشاره شده است. همچنین نظریات و تکنیک‌هایی که این هنرمند در طول حیات خود به آنها اشاره کرده بود در مسیرهای بازدید مرور شده است.»
مدیر مسئول نگارخانه تخصصی هنرهای ایرانی-اسلامی «ترانه باران» با اشاره به آخرین نمایشگاه رضا مافی که در سال ۱۳۵۸ با عنوان «آزادی در خط فارسی» برگزار شد، گفت: «تعدادی از آثار و عکس‌های این مجموعه در گالری شماره ۵ به نمایش گذاشته شده است، اما نکته‌ای که در این هنرمند نظرم را جلب کرد، علاقه او به خط فارسی و هنر بومی به‌ویژه خط بود.»
وی در پاسخ به هنرمندان یا هنرپژوهانی که معتقد بودند رضا مافی با خط، نقاشی خلق کرده است، گفت: «من خطاط هستم و دید خطاطانه دارم و از دید خطاطی به دنیای نقاشی وارد شده‌ام.»
همیشه بر تعهد خود بر هنر سنتی و بومی تأکید داشته است
کاظمی در خصوص اهمیت این نمایشگاه گفت: «نخستین بزرگداشت رضا مافی در سال ۱۳۶۲ در موزه هنرهای معاصر برگزار شد، حالا ۴۱ سال از آن موقع می‌گذرد و تا به امروز مراسم دیگری برای معرفی و بزرگداشت این هنرمند و معرفی دیدگاه‌های او برگزار نشده است. اما امروز خوشحال هستم که توانستم با کمک دوستان و مجموعه‌داران و خانواده هنرمند آرشیو آثار او را کامل کنیم.»
وی در پایان اظهار امیدواری کرد، این نمایشگاه سبب معرفی هرچه بیشتر این هنرمند متعهد در جایگاه اصلی خودش و از منظر اندیشه و بینش و نگرش‌های تمدنی‌اش شود. گفتنی است که نمایشگاه آثار رضا مافی تا دهم تیرماه از ساعت ۹ صبح تا ۶ عصر در ۶ نگارخانه موزه هنرهای معاصر تهران برقرار است.
