آیا جنگلداری اجتماعی زاگرس را نجات می‌دهد؟
به دنبال نسخه شفابخش
یاسمن صادق‌شیرازی
دبیر گروه زیست‌بوم
زنگ خطر برای خشکیدگی جنگل‌های زاگرس در اثر کشت زیر اشکوب و استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها به صدا درآمده است. مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان هم در گفت‌و‌گو با «ایران» کشت زیر اشکوب و سم‌پاشی زمین‌های کشاورزی را مهم‌ترین عامل از بین رفتن شکارگرهای طبیعی و ابتلای جنگل‌های زاگرسی به انواع آفت‌ها و طغیان آنها می‌داند. حسین میرزایی از طغیان آفت‌های برگ‌خوار و جوانه‌خوار در جنگل‌های زاگرسی چند استان طی سال جاری خبر می‌دهد و تأکید می‌کند درگیر شدن یک استان هم می‌تواند بقیه را آلوده کند چون این آفت‌ها بشدت مسری و خطرناک هستند.
بر اساس اعلام کارشناسان محیط زیست یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که می‌تواند در جهت کاهش تخریب جنگل‌های زاگرسی مؤثر باشد جنگلداری اجتماعی است. آن‌طور که رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی به ایسنا می‌گوید، آنها چاره‌ای جز اجرای برنامه مشارکت اجتماعی در سال‌های بعد ندارند تا در این عرصه‌ها کشت تلفیقی گونه‌های مثمر درختی مانند سماق، پسته، بنه، فندق، زیتون، گردوی جنگلی، زرشک و زالزالک انجام شود و از حالت زراعی خارج شوند. در صورت انجام این اتفاق، منافع آن نیز به متصرفان برمی‌گردد.
جلب مشارکت‌های محلی
هاشم موسوی‌نژاد تأکید می‌کند این کار باید در قالب طرح جنگلداری اجتماعی انجام شود یعنی یک محدوده بزرگ در حوزه آبخیز استخراج و مشخص شود که در کدام محدوده، چه محصول درختی باید کشت شود.
رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی، جنگلداری اجتماعی و جلب مشارکت محلی برای کاهش تخریب جنگل‌های زاگرس را مهم‌ترین راهکار برای جلوگیری از کاهش تخریب جنگل‌های زاگرس می‌داند و می‌گوید: کشت زیراشکوب مهم‌ترین مشکل جنگل‌های زاگرس است که این اتفاق اغلب در زمین‌های حاشیه جنگل‌ها اتفاق می‌افتد. البته مواردی هم بوده است که در محدوده اصلی جنگل‌ها اتفاق افتاده است. عامل دیگری که باعث تخریب جنگل‌های زاگرسی شده چرای حیوانات است. این مسأله باعث شده تا بخش عمده‌ای از پوشش گیاهی جنگل‌های زاگرسی از بین برود.
قطع درختان زاگرس برای سوخت
موسوی‌نژاد نسبت به قطع درختان جنگل‌های زاگرسی برای استفاده به عنوان سوخت نیز انتقاد می‌کند و می‌گوید: کشت بی‌ضابطه گیاهان دارویی مانند سقز، شیرین بیان و آنقوزه از دیگر چالش‌های مهم جنگل‌های زاگرسی است. برخی به صورت بی‌رویه نسبت به کشف برخی از گیاهان دارویی اقدام می‌کنند که این مسأله هم یکی از مهم‌ترین عوامل آسیب به جنگل‌های زاگرسی محسوب می‌شود.
نگرانی فعالان محیط زیست
جنگل‌های زاگرسی از شمال‌غربی کشور آغاز و با گذر از استان‌های مرزی تا جنوب فارس امتداد یافته اند. 6 میلیون هکتار جنگل زاگرسی در 11 استان کشور وجود دارد که لرستان با 1 میلیون و 200 هزار هکتار جنگل زاگرسی مقام اول را دارد. از ۶ میلیون هکتار جنگل‌های زاگرسی زیراشکوب حدود ۲ میلیون هکتار آن تحت بهره‌برداری‌های کشاورزی و باغداری است که به خاطر استفاده بی‌رویه از سموم و آفت‌کش‌ها، شکارگرهای طبیعی را از بین می‌برند و باعث طغیان آفت‌ها خواهند شد. مجید توکلی عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان در گفت‌و‌گو با «ایران» از وضعیت وخیم طغیان آفت در جنگل‌های زاگرسی خبر می‌دهد و از شورای گیاه پزشکی سازمان جنگل‌ها و منابع طبیعی می‌خواهد نسبت به ارائه راهکارهای جدید برای مبارزه با این آفات اقدام کند، چراکه دیگر راهکارهای گذشته پاسخگوی نجات جنگل‌های زاگرسی نیست. او تأکید می‌کند: «همواره کنشگران و دوستداران محیط زیست و مردم بعد از دیدن مناظر خشکیدگی جنگل‌های زاگرسی به واسطه آفت‌ها، نگران حال و روز آنها هستند و مدام می‌پرسند که آینده این درختان چه خواهد شد؟»
او پیش‌بینی می‌کند که خسارت‌های آنها امسال در منطقه رویشی زاگرس در استان لرستان به بیش از 100 هزار هکتار هم برسد که وضعیت بسیار خطرناکی برای حیات جنگل‌های زاگرسی است. تقریباً اغلب درختان در مناطق آلوده امسال دچار آفت شده‌اند. وقتی وارد جنگل‌های زاگرسی می‌شویم دیگر اثری از شادابی درختان نیست. به طوری که جنگل چهره زمستانی به خودش گرفته است. پراکنش، سطح آلودگی، تراکم و میزان خسارت‌ها بسیار بالاتر از سال‌های قبل است. از مهم‌ترین استان‌هایی که درگیر آفت‌ها هستند می‌توان به لرستان، ایلام، کهگیلویه و بویر احمد، کرمانشاه و چهارمحال و بختیاری اشاره کرد. بنابراین ضروری است تا اقدام و تصمیم جدیدی در این خصوص گرفته شود.
پیش از این معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی نیز بر ضرورت جنگلداری اجتماعی تأکید کرده بود. به گفته نقی شعبانیان، عامل انسانی مهم‌ترین مسأله‌ای است که جنگل‌ها را تهدید می‌کند. بنابراین، باید به سمت دامداری‌های صنعتی و جنگلداری اجتماعی حرکت کنیم.
بــــرش
چرای بی رویه
عامل دیگری که باعث تخریب جنگل‌های زاگرسی شده چرای حیوانات است. این مسأله باعث شده تا بخش عمده‌ای از پوشش گیاهی جنگل‌های زاگرسی از بین برود.