چرا نباید به پارک‌های جنگلی تهران دست زد؟
آخرین گریزگاه
زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم
«هتل را همه جا می‌توان ساخت اما درخت را همه جا نمی‌توان کاشت.» این جمله را معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چند روز پیش گفت؛ وقتی از مخالفت منابع طبیعی و آبخیزداری تهران با ساخت هتل در پارک‌های جنگلی تهران خبر داد. نقی عزیزی، البته یادآوری کرد درخواستی از سوی شهرداری تهران برای ساخت هتل در پارک‌های جنگلی به منابع طبیعی داده نشده است. واکنش او به حرف‌های نوید خاصه‌باف، مدیرعامل سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری تهران است که از برگزاری جلسه با یک مجموعه فاخر در مورد ساخت هتل‌های جنگلی خبر داده بود.
ساخت هتل در پارک‌های جنگلی تنها موضوعی نیست که در چند ماه اخیر نگاه‌های نگران را به سمت پارک‌های جنگلی تهران برده است. پارک قیطریه و پارک لاله نیز مدت‌ها تیتر رسانه‌ها شدند و پای شورای شهر را به ماجرا کشاندند تا برخی از اعضای آن از توقف ساخت‌وسازها حداقل در دو پارک قیطریه و لاله خبر دهند اما چرا نباید حتی به یک درخت پارک‌های جنگلی تهران دست زد؛ ساخت هتل و فرهنگسرا در آنها که جای خود دارد.
ریه تنفسی تهران
پارک‌های جنگلی تهران را شاید باید آخرین تنفسگاه و ریه تنفسی کلانشهری چون تهران دانست که زمین و آسمانش آلوده است. هوا به دلیل بلندمرتبهسازی در آن سخت جریان می‌یابد. سال‌هاست که زمستانش نفس کم می‌آورد. خروج خودروهای فرسوده در آن به دلایل مختلف کند پیش می‌رود. شبکه حمل‌ونقل عمومی آن جوابگوی ساکنانش نیست و فرونشست در آن به یک معضل جدی تبدیل شده است. کارشناسان، فرونشست را «زمینلرزه خاموش» می‌دانند که هر لحظه ممکن است زیر پای پایتخت‌نشین‌ها را در بخشی از شهر خالی کند. سال گذشته بود که فرونشست زمین، در ضلع شمال‌غربی بوستان توسکا شکاف انداخت و 9 حفره را در یک مساحت 5 هکتاری جلوی پای تهرانی‌ها کند. یک سال پیش‌تر از آن هم زمین در بوستان شرق تهران فرونشست. مسئولان مدتی است که آژیر قرمز فرونشست را در منطقه 5 نیز کشیده‌اند. همچنین تا اردیبهشت سال 1403، فرونشست حداقل یک پراید را در بهارستان تهران بلعیده است.
لایحه ای برای تهران
وضعیت فرونشست در تهران آنقدر مهم است که شورای‌عالی استان‌ها ابتدا تصمیم می‌گیرد لایحه فرونشست را به صورت ویژه برای تهران بنویسد اما با توجه به وضعیت سایر استان‌ها، «لایحه ملی» می‌شود. لایحه را شورای شهر تهران به شورای‌عالی استان‌ها می‌فرستد. تحقیق بازوی پژوهشی مجلس یعنی مرکز پژوهش‌ها هم تهران را در لیست پنج استان درگیر با بحران بالای فرونشست قرار داده است. این آمار مختص شهر تهران است وگرنه فرونشست سال‌هاست دشت ورامین را خطی عمیق انداخته، آنجا که راه‌آهن سراسری از دل تهران می‌گذرد.
همین مسأله یک دلیل و برهان بزرگ است که نشان می‌دهد محیط‌زیست تهران دیگر تاب تحمل بارگذاری‌های جدید ندارد و نباید هیچ برنامه‌ای را برای قطع حتی یک درخت از پارک‌های جنگلی روی میز تصمیم‌گیری برد. فرونشست زمین پدیده بسیار خطرناکی است و از آن به عنوان آخرین و برگشت‌‌ناپذیرترین مرحله از فرایند بیابان‌زایی یاد می‌شود؛ مرگ سرزمینی.
فرونشست‌ها ماحصل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است. حلیا سادات حسینی، سرپرست اداره کل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران از فرونشست زمین به عنوان زلزله خاموش یا سرطان زمین یاد می‌کند و می‌گوید:«بر اساس آمار، در جنوب، مرکز و دشت‌های غرب و جنوب‌غرب استان تهران شاهد بیشترین فرونشست زمین هستیم.»
نرخ فرونشست
علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ را دارای بیشترین نرخ فرونشست می‌داند. به گفته حسینی، مناطق ۱۹، ۱۸، ۱۷، ۱۶ و ۲۰ شهرداری تهران و شهرهای اسلامشهر، شهریار، چهاردانگه، نسیم‌شهر، صباشهر و کهریزک تحت‌تأثیر فرونشست دشت تهران قرار دارند.
اما چرا فرونشست‌ها در تهران به این نقطه خطرناک رسیده‌اند؟ چاه‌های غیرمجاز متهم ردیف اول فرونشست تهران هستند. از سوی دیگر به دلیل ساخت‌وساز چند دهه گذشته در تهران، بسیاری از مسیل‌ها، مسیرها و آبراهه‌های تهران زیر آسفالت‌سازی و بلندمرتبهسازی دفن شده‌اند. بنابراین امکان نفوذ آب‌های سطحی در زمین کاهش یافته است؛ یعنی هر یک از آبخوان‌های شهر با چاه‌های غیرمجاز و مجاز خالی می‌شود و از سوی دیگر نفوذ باران برای تغذیه آبخوان‌ها کم شده است و این یعنی به صدا درآمدن زنگ خطر. بنابراین پارک‌های شهر فقط آخرین تنفسگاه و ریه شهر پر از دود و دم پایتخت‌نشین‌ها نیستند؛ آنها آخرین گریزگاه نفوذ باران به آبخوان‌های تهران هستند.
بــــرش
رتبه فرو نشست تهران
تحقیق بازوی پژوهشی مجلس یعنی مرکز پژوهش‌ها هم تهران را در لیست پنج استان درگیر با بحران بالای فرونشست قرار داده است. این آمار مختص شهر تهران است وگرنه فرونشست سال‌هاست دشت ورامین را خطی عمیق انداخته، آنجا که راه‌آهن سراسری از دل تهران می‌گذرد.
