آیا روستای روی شهر 6 هزار ساله چگاسفلی جابهجا می‌شود؟
شاید وقتی دیگر
زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم
معاون اداره‌کل میراث فرهنگی خوزستان آب پاکی را روی دست همگان ریخت و گفت، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پولی ندارد تا خانه‌های مسکونی روستای چگاسفلی در بهبهان را بخرد. چند سال پیش یک تفاهمنامه بین وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و وزارت راه و شهرسازی برای جابهجایی این روستا با 20 خانوار منعقد شد، اما عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران گفت که از این دست تفاهمنامه ها کم اتفاق نیفتاده، اما واقعیت روی زمین چیزی دیگری است. او سفرش به ایلام را مثال زد که در آنجا هم یک محوطه باستانی وجود دارد و 30 سال است زمین معوض برای جابهجایی روستای روی آن، مشخص شده است. مردم هم هیچ مشکلی برای جابهجایی ندارند اما یک شرط دارند. به گفته وزیر میراث فرهنگی، اهالی به ضرغامی گفته‌اند که برایشان خانه بسازد تا آنها جابهجا شوند. ضرغامی می‌گوید، با کدام پول؟
حقوق مالکانه
او البته این موضوع را هم یادآور می‌شود که وزارت متبوعش به دنبال راهی است که هم حقوق مالکان رعایت شود و هم میراث فرهنگی تخریب نشود. به گفته او، وزارت میراث فرهنگی بر همین اساس «حقوق مالکانه» را در برنامه هفتم توسعه گنجانده است. با وجود این، ضرغامی کار را بسیار سخت‌تر از آن می‌داند که بخواهد وعده جابهجایی روستا روی آثار متعلق به هزاره پنجم پیش از میلاد را بدهد؛ این یعنی موضوع جابهجایی روستا روی شهر 6 هزار ساله چگاسفلی حداقل در این شرایط اقتصادی منتفی است.
5 هزار گور 6 هزار ساله
وقتی کلنگ باستان‌شناسان در چگاسفلی واقع در دشت زهره بهبهان به زمین خورد، 5 هزار گور باستانی پیش چشم باستان‌شناسان قرار گرفت. تنها کاوش تعداد اندکی از گورها، تاریخ شهرنشینی در کرانه‌های خلیج فارس را عوض کرد. باستان‌شناسان در این شهر 6 هزار ساله، به یک گور آجری رسیدند تا عباس مقدم، سرپرست کاوش‌ها به «ایران» بگوید، ساکنان این شهر باستانی، نخستین کسانی بودند که آجر را کشف کردند. باستان‌شناسان در کاوش‌های خود در تعداد اندکی از گورها، به شواهدی رسیدند که نشان می‌دهد، فلسطین اشغالی، عربستان، امارات و بین‌النهرین در هزاره‌های بعد تحت تأثیر تمدن ایران قرار گرفته‌اند. مقدم با وجود این شواهد، چگاسفلی را سرنخ تاریخ می‌داند و از چگاسفلی، به‌عنوان مهم‌ترین سند تعلق خلیج فارس به ایرانی‌ها یاد می‌کند.
منافع گردشگری چگاسفلی
جامعه باستان‌شناسی طی چند سال گذشته در گفت‌و‌گوهای رسانه‌ای، جلسات مشترک و بیانیه‌های رسانه‌ای اعلام کرد، جابهجایی یک روستا با 20 خانوار کار سختی نیست، بویژه اینکه تیم باستان‌شناسی در نزدیکی چگاسفلی و در دشت زهره، زمین معوضی را تعیین و اعلام کرد، کاوش‌ها نشان می‌دهد، اینجا هیچ اثر تاریخی که ساخت‌و‌سازها بتواند به آن ضرری برساند، وجود ندارد.
عباس مقدم و همکارانش حتی معماری خانه‌ها را همخوان با محوطه باستانی چگاسفلی طراحی کردند، چون اعتقاد دارند که باید منافع گردشگری چگاسفلی به مردم همین روستا برسد.
حسینی تعداد اندک خانوارها را دلیلی بر راحتی جابهجایی روستا نمی‌داند. او می‌گوید: برخی از خانه‌های این روستا تا دو هزار متر زیر بنا دارند. در برخی از خانه‌ها چند خانوار زندگی می‌کنند، اما تأکید می‌کند که هیچ اجازه‌ای برای ساخت‌وساز به ساکنان روستا نمی‌دهد. مثال هم می‌آورد که چند ساخت‌وساز غیرمجاز در روستا را تخریب کرده است.
او می‌گوید: وزارت میراث فرهنگی به دنبال آن است تا با ایجاد بومگردی در روستا و حفظ سیستم سنتی زندگی در آن، چگاسفلی را مدیریت کند.
آب‌های سطحی
حسینی، هدایت آب‌های سطحی را یکی از گام‌های ضروری برای جلوگیری از ورود آسیب به گورستان می‌داند و می‌گوید: برای ساماندهی فاضلاب روستا با همکاری سازمان مسکن و شهرسازی و پژوهشگاه میراث فرهنگی برنامه داریم.
او در پاسخ به این سؤال که آیا یگان حفاظت میراث فرهنگی در چگاسفلی حضور دارد، می‌گوید: پایگاه میراث فرهنگی ارجان، مسئولیت حفاظت از چگاسفلی را هم به عهده دارد و کارشناسان این پایگاه مدام شرایط شهر باستانی را رصد می‌کنند.
او از گشت هر روزه در روستا خبر می‌دهد و درباره احتمال وقوع حفاری‌های غیرمجاز، مردم روستا را حافظین چگاسفلی می‌داند و می‌گوید: به‌جرأت می‌گوییم هیچ حفاری غیرمجازی را ندیده‌ام.
روستا اجازه توسعه ندارد
حسینی یکی از برنامه‌های میراث فرهنگی برای حفاظت از چگاسفلی را جلوگیری از توسعه روستا می‌داند و می‌گوید: ساخت‌وساز به هیچ وجه اتفاق نمی‌افتد.
او درباره جاده‌کشی روی چگاسفلی هم می‌گوید: اینجا تردد خودرو و تراکتور وجود دارد. قرار است بین لایه باستانی و جاده یک لایه 10 سانتیمتری سنگ فرش شنی قرار گیرد که هم تردد راحت باشد و هم به آثار آسیبی وارد نشود.
تأسیس موزه
عباس مقدم به‌‌تازگی در گفت‌و‌گویی با توجه به اهمیت آثار کشف‌شده، خواستار تأسیس یک موزه برای چگاسفلی شده است. حسینی با توجه به بودجه وزارت میراث فرهنگی ایجاد موزه را در حال حاضر امکان‌پذیر نمی‌داند و می‌گوید: احداث موزه نیاز به ردیف بودجه هنگفت، کد استخدامی نیروی انسانی، رده حفاظتی و یگان و... دارد.
ما موزه‌های امنی در شوش، هفت‌تپه، ایذه و آبادان داریم. در موزه هفت‌تپه و شوش هم آزمایشگاه داریم، بنابراین آثار پس از کشف، مرمت و ساماندهی به مخزن هفت‌تپه انتقال یافت.