مریم عاقلی
روزنامه‌نگار

در هفته گذشته تهران دیپلماسی فرهنگی را به قلب باکو برد، آن‌هم در شرایطی که در دو سال اخیر روابط ایران و جمهوری آذربایجان فرازوفرودهای زیادی را در حوزه سیاسی و امنیتی پشت سر گذاشته است و دست‌های چدنی با روکش مخملی برای تیره کردن رابطه تاریخی-تمدنی پیشینی این دو کشور از هیچ تلاشی فروگذار نبوده‌اند.
در این شرایط تمرکز بر ایده فرهنگی ، یک راه جدید پیش‌روی تهران و باکو گشود که قطعاً حوزه قفقاز را نیز متأثر از خود خواهد کرد. قفقاز در مفهوم جغرافیایی، پلی بین اروپا و آسیاست که مساحت آن تقریباً برابر مجموع مساحت آلمان و اتریش است.
از سوی دیگر قفقاز جنوبی که در چهارراه شمال و جنوب و غرب و شرق واقع شده، محل تلاقی کریدورهای اصلی انرژی و حمل‌ونقل اوراسیاست که قرن‌ها صحنه رقابت مابین قدرت‌های منطقه‌ای بوده است.
همچنین مهم‌ترین خط قرمز جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با قفقاز جنوبی، عدم تغییر مرزهای جغرافیایی است که به طور مشخص ایران قطع ارتباط زمینی خود را با ارمنستان به عنوان یک اصل مهم در نظر دارد. مسأله مهم دیگر عدم حضور نیروهای فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی است چراکه ایران معتقد است چالش‌های پیرامون این منطقه صرفاً باید درون منطقه حل شود و حضور بیگانگان شرایط را پیچیده می‌کند.
در راستای این همگرایی و تمرکز منطقه‌ای، چهارشنبه هفته گذشته محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حضور در ششمین مجمع جهانی گفت‌وگوی فرهنگ‌ها عازم باکو پایتخت جمهوری آذربایجان شد که این کشور طی دو روز میزبان وزرای فرهنگ، شخصیت‌ها و مقامات سیاسی و فرهنگی کشورهای مختلف جهان بود.
این مجمع که با مشارکت وزارت فرهنگ جمهوری آذربایجان، آیسسکو و برخی از سازمان‌های بین‌المللی مانند ائتلاف تمدن‌های سازمان ملل متحد برگزار شد، چالش‌های جهانی مربوط به گفتمان تمدنی، همکاری برای مقابله با تنفر و تقویت ارزش‌های صلح، مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. البته پیش از این پنجمین دوره مجمع گفت‌وگوی فرهنگ‌ها در اردیبهشت‌ سال ۱۳۹۸ برگزار شده بود که در آن دوره از این مجمع هم ۱۴۰ کشور و نهاد بین‌المللی مشارکت داشتند.
دیپلماسی فرهنگی در میانه تعاملات سیاسی-امنیتی یک میانبر مهم است که در نزدیکی کشورها به شکل یک مکانیسم مؤثر عمل می‌کند. در واقع دیپلماسی فرهنگی می‌تواند به واسطه ریشه‌دار بودن و برخورداری از اشتراکات فراوان غیرکلیشه‌ای نقش‌آفرینی کند و تغییرات محسوسی را هم رقم بزند.
یکی از دستاوردهای مهم این سفر نیز بازگشت به نقطه اتصال فرهنگی بین تهران و باکو برای توسعه تولیدات فرهنگی بود؛ تولیداتی با مرکزیت مفاخر تاریخی مشترک که در واقع جزو میراث مشترک فرهنگی ما به‌ شمار می‌روند. از این‌رو اگر دستگاه فرهنگی تلاش دارد در ترکمنستان برای مختومقلی فراغی همین باب را باز کند و با پاکستان هم برای اقبال لاهوری فیلم مشترک بسازد، در جمهوری آذربایجان هم این ریل‌گذاری فرهنگی به شاعر پرآوازه نظامی و اشعار فارسی او می‌رسد که در تعامل و رایزنی وزرای فرهنگ ایران و جمهوری آذربایجان بنا شد ساخت فیلم سینمایی در این‌باره در دستور کار قرار بگیرد تا اتمسفر فرهنگی فضای غالب رابطه دیپلماسی ایران در منطقه باشد. ضمن اینکه توجه و پیگیری سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای از جمله سازمان ملل متحد، سازمان همکاری اسلامی و مراکز تابعه آنها و همراهی کشورهای عضو در حل‌وفصل منازعات و مسائل مهم جهان، از جمله موضوع غزه و جنایت‌های بی‌وقفه رژیم‌صهیونیستی علیه غیرنظامیان بویژه زنان و کودکان و تبیین و روشنگری در خصوص این جنایات، بی‌بدیل است.
از آنجایی که قدرت رسانه‌ها و ظرفیت فرهنگ‌ها در استقرار و استمرار صلح غیر قابل جایگزینی است، نماینده ایران نیز در سخنرانی «ششمین مجمع جهانی گفت‌وگوی بین فرهنگی» در باکو، بر ابتکار جمهوری اسلامی ایران برای ترویج ‎فرهنگ صلح از طریق همکاری‌های جامع بین فرهنگی با همه کشورها و توسعه روابط فرهنگی با همسایگان تأکید کرد چراکه ارتباطات متعادل و متوازن با کشورهای قاره ‎آسیا و ‎آفریقا از راهبردهای قطعی دولت سیزدهم است.