تحقق ترانزیت ۱۶ میلیون تنی قبل از اجرای برنامه هفتم
در برنامه هفتم توسعه، رشد ترانزیت ۱۶ میلیون تن در سال اول اجرای برنامه هدفگذاری شده اما در سال گذشته ترانزیت به ۱۶.۲ میلیون تن رسیده که جلوتر از برنامه هفتم است.
با اجرای راهبرد ارتقای ارتباطات منطقه‌ای و فعالیت‌های دیپلماسی اقتصادی، تمام شاخص‌ها در حوزه ترانزیت رو به رشد است و برخی شاخص‌ها رکورد‌شکنی دارد. در برنامه هفتم توسعه بر رشد ترانزیت تأکید شده است و بر اساس این برنامه در طول ۵ سال ترانزیت باید به ۴۰ میلیون تن برسد. در سال اول اجرای برنامه هفتم، رقم ترانزیت ۱۶ میلیون تن در نظر گرفته شده است. با توجه به اینکه سال گذشته ۱۴.۷ میلیون تن ترانزیت جاده‌ای و ۱.۵ میلیون تن ترانزیت ریلی ثبت شده بنابراین قبل از اجرای برنامه هفتم هدفگذاری میزان ترانزیت سال اول برنامه به دست آمده و در حال حاضر عدد ترانزیت از برنامه جلو است.
جواد هدایتی، مدیر کل دفتر ترانزیت کالای سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در گفت‌و‌گو با «ایران» از رشد ۱۱۲ درصدی ترانزیت کالاهای نفتی و رشد ۳۸ درصدی کالاهای غیرنفتی در سال گذشته خبر داد و میزان رشد در هر دو بخش را قابل قبول و عالی ارزیابی کرد.
سال گذشته ۵.۴ میلیون تن ترانزیت نفتی از ایران ثبت شده است که نسبت به سال ۱۴۰۱ رشد ۱۱۲ درصدی را نشان می‌دهد. بیشترین ترانزیت نفتی از عراق به مقاصد مختلف بوده که برای نخستین‌بار نفت از عراق به افغانستان از مسیر ایران حمل شده است. همچنین میزان ترانزیت کالاهای غیرنفتی سال قبل با رشد ۳۸ درصد به ۹.۴ میلیون تن رسید که برابر کل ترانزیت سال ۱۴۰۱ است.
به گفته مدیرکل دفتر ترانزیت کالا، سال گذشته در کریدورهای شمالی-جنوبی و شرقی-غربی شاخص‌های ترانزیت رشد داشته است.
با توجه به اینکه برنامه هفتم توسعه هنوز ابلاغ نشده است و اگر امسال را سال اول اجرای این برنامه در نظر بگیریم، میزان ترانزیت امسال بیشتر از رقم پیش‌بینی شده در برنامه هفتم خواهد بود.
آمار گمرک تداوم رشد ترانزیت در سال جدید را نشان می‌دهد. بر اساس اعلام گمرک، ترانزیت خارجی از مسیر ایران در اولین ماه از سال ۱۴۰۳ با تداوم شیب افزایشی در ماه‌های اخیر به رقم یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن رسیده است.
این میزان ترانزیت خارجی از مسیر ایران در فروردین‌ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۷ درصد افزایش نشان می‌دهد.
بر اساس این گزارش، بیشترین میزان ترانزیت خارجی در این مدت از مبدأ گمرکات پرویزخان در استان کرمانشاه، شهید رجایی و باشماق در استان کردستان انجام شد.
طبق این گزارش، در فروردین‌ماه ۱۴۰۳، ۴۸۶ هزار تن کالا از مبدأ گمرک پرویزخان، ۳۷۷ هزار تن از مبدأ گمرک شهید رجایی و ۲۰۳ هزار تن از مبدأ گمرک باشماق ترانزیت شد.
رشد ترانزیت از مرز پرویزخان نکته قابل توجه در آمار ترانزیت یک ماهه است. همیشه بیشترین میزان ترانزیت از بندر شهید رجایی ثبت می‌شود. مدیرکل دفتر ترانزیت کالا، افزایش حمل نفت از اقلیم کردستان در گمرک پرویزخان به مقاصد بنادر جنوبی را علت رشد ترانزیت از این منطقه عنوان کرد. ترانزیت نفتی از مبدأ اقلیم کردستان در دو سال اخیر با توجه به تخفیفات نفتی روسیه به میزان قابل ملاحظه‌ای کم شده بود اما از خرداد‌ماه سال گذشته روند ترانزیت فرآورده‌های نفتی از مرز پرویزخان افزایشی شد.
بر اساس برنامه هفتم، برای دستیابی به ترانزیت ۴۰ میلیون تنی سالانه باید رشد ترانزیتی در حدود ۷.۵ تا ۸ میلیون تن داشته باشیم. با توجه به ثبت ترانزیت ۱۶ میلیون تنی در سال دوم برنامه رشد ۵۰ درصدی ترانزیت باید ثبت شود. افزایش فعالیت ترانزیتی در کریدور شمال-جنوب بخصوص جذب بار روسیه، محور رشد ترانزیت کشور است. سال گذشته از مرز آستارا در غرب دریای خزر یک میلیون تن کالا ترانزیت شده و این در حالی است که سال ۱۴۰۱ ترانزیت در این منطقه ۳۰۰ هزار تن بود. با تکمیل ریل رشت-آستارا نقطه مفقوده کریدور شمال-جنوب زیر بار ترانزیت می‌رود و رشد ترانزیتی بیشتر در دسترس خواهد بود. ترانزیت ۱۰ میلیون تن کالای روسی از کریدور شمال-جنوب مورد نظر است و اقداماتی برای تحقق این میزان ترانزیت انجام شده که از جمله ارتقای تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در مرز آستارا، افتتاح پل دوم ترانزیتی در این مرز و ساخت پایانه جدید در حال انجام است.
قرار بود اواخر سال قبل قرارداد سرمایه‌گذاری و ساخت این خط بین ایران و روسیه اجرایی شود اما تأخیر در اجرا به وجود آمد. هدایتی حجم بالای سرمایه‌گذاری، مشارکت در ساخت، مسائل فنی و محیط‌زیستی و عوامل دیگر را علت این تأخیر دانست و گفت که با توجه به پیشرفت مذاکرات، قرارداد بزودی اجرا می‌شود.
اتصال ریلی رشت به بندر کاسپین نیز بخش دیگری از برنامه رشد ترانزیت در غرب دریای خزر است که به گفته مدیرکل دفتر ترانزیت کالا این خط آماده بهره‌برداری است.
دیپلماسی منطقه‌ای و مذاکرات در سطوح مختلف برای رشد حمل‌ونقل کالا در کشورهای منطقه از دلایل تداوم رشد ترانزیت در کشور است.
کمبود یا عدم پذیرش کامیون‌ها از طرف کشور جمهوری آذربایجان، روند کند فرایندهای گمرکی در مرز و ناپایداری سیستم‌ها در عملیات و تشریفات در هر دو طرف مرزی، بخشی از مشکلات ترانزیتی در غرب دریای خزر است. از طرف دیگر زیرساخت‌ها و بندر روسی در خزر توسعه نیافته چون بیشترین حمل‌ونقل کالای این کشور قبل از جنگ اوکراین به غرب اروپا بوده است، اما این کشور توسعه بنادر و لایروبی رود ولگا را در حال اجرا دارد که می‌تواند به رشد ۱۰ میلیون تنی ترانزیت کمک کند.
با توجه به افزایش روند تجاری ایران و کشورهای منطقه همچنین توسعه کریدورها و برنامه‌های افزایش حمل کالا، به نظر می‌رسد با وجود اینکه افزایش ترانزیت به ۴۰ میلیون تن تا پایان برنامه هفتم موانعی دارد، اما دور از دسترس نیست.
بــــرش
تلاش برای رونق ترانزیت از دریای خزر
مدیرکل دفتر ترانزیت کالا بخشی دیگر از برنامه رشد ترانزیت را مربوط به شرق دریای خزر و همکاری ایران، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه عنوان کرد. از شرق کشور ۳ خط ریلی سرخس، اینچه‌برون و لطف‌آباد فعال است که سرخس و اینچه‌برون امکان حمل یکسره کالا تا بندرعباس را دارد. به گفته هدایتی، در مذاکرات چندجانبه تقویت این خط مورد تأکید قرار گرفته و علاوه بر آن، ایران و ترکمنستان برنامه ترانزیت ۲۰ میلیون تنی را هدفگذاری کرده‌اند که بخشی از این رقم مربوط به انتقال بار روسیه و قزاقستان است.