مجید میرزاحیدری
خبرنگار

خیز بلند دولت سیزدهم برای جبران کم کاری‌های غیرقابل باور دولت قبل در صادرات ضعیف برق به کشور‌های منطقه، با افزایش ظرفیت نیروگاهی و سرمایه‌گذاری در صنعت برق در کنار فعال‌سازی دیپلماسی انرژی با کشورهای همسایه.
در یک تصویر کلی، موقعیت ممتاز جغرافیایی ایران این امکان را فراهم آورده تا با همه همسایگانی که با آنها مرز زمینی دارد تبادل انرژی داشته باشد؛ کشورهایی همچون پاکستان، افغانستان، ترکمنستان،
جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکیه. اما بد نیست نگاهی به موقعیت انرژی برق در کشورهای همسایه نیز بیندازیم.
شرایط برای ایران با کشورهای همسایه و منطقه کاملاً متفاوت بوده و ایران با ۵.۵ تراوات ساعت برق صادرات و ۳ تراوات ساعت برق واردات بالاترین میزان تراز تجاری برق را در منطقه به خود اختصاص داده و دارای تراز تجاری مثبت ۲.۵ است که با سایر کشورهای همسایه فاصله زیادی دارد.
 
مقصر سهم اندک در صادرات برق
 واقعیت این است که با وجود موقعیت ممتاز ایران درمنطقه اما در سال‌های قبل سهم ایران از بازار انرژی مورد نظر در منطقه چندان چشمگیر نبوده است. گفته می‌شود که ۱۰ هزار مگاوات ظرفیت بالقوه برای احداث نیروگاه در کشورهای همسایه وجود دارد، یعنی یک بازاری به اندازه ۶ میلیارد دلار. در کنار آن برآورد شده که بازار صادرات برق در کشورهای منطقه در محدوده 18 میلیارد دلار بوده که گویا سهم ایران از آن بازار نیز چندان زیاد نبوده است.
فراموش نکنیم که دولت سیزدهم کشور را با ۱۵ هزار مگاوات ناترازی برق تحویل گرفت که این امر نتیجه کاهش شدید سرمایه‌گذاری و رشد اندک ظرفیت تولید برق در دولت یازدهم و دوازدهم بوده است. از قرار معلوم در دولت هفتم و هشتم ۶۰ درصد و نهم و دهم ۶۸ درصد و در دولت یازدهم و دوازدهم فقط ۲۳ درصد رشد تولید برق وجود داشته که پیامد آن ۱۵ هزار مگاوات ناترازی برق بوده است.
ساده‌تر اینکه در دولت قبل، میزان تولید برق یا همان نصب نیروگاه‌ها در کشور از میزان مصرف جا ماند. زیرا ظرفیت تولید برق سالانه باید معادل پنج درصد افزایش می‌یافت، یعنی باید بیش از چهار هزار و ۵۰۰ مگاوات ظرفیت جدید برای پایداری شبکه برق ایجاد می‌شد.
اما آمارها بیانگر این است که در ۱۰ سال قبل سرمایه‌گذاری در صنعت برق متوقف شده است، زیرا«رضا اردکانیان» وزیر نیرو در دولت قبل گفته بود که ساخت نیروگاه برای جوابگویی به ۲۰۰ ساعت مصرف، توجیه اقتصادی ندارد و اینکه فقط نیروگاه بسازیم تا جوابگوی ۲۰۰ ساعت مصرف برق باشیم، توجیه اقتصادی و اجتماعی ندارد و مسیر پایداری نیست!
از همین اظهارنظر به خوبی می‌توان درک کرد که ریشه ناترازی برق در کشور و به‌دنبال آن کاهش سهم صادرات برق از کشور در کجاست. این ناترازی سنگین برق در سال‌های قبل، هم گریبان بنگاه‌های تولیدی و کارخانجات را گرفت و هم مسیر تبدیل شدن ایران به قطب انرژی را در منطقه سخت‌تر کرد.

شگفتی‌ساز در صنعت برق
با این حال، دولت سیزدهم با اتخاذ دو سیاست راهبردی کار خود را شروع کرد و رفع ناترازی با سیاست افزایش ظرفیت نیروگاهی و مدیریت مصرف در دستور کار قرار گرفت. همچنین در افزایش ظرفیت نیروگاهی سه محور مهم در دستور کار قرار گرفت.
محور نخست توسعه نیروگاه‌هایی که در حوزه کار وزارت نیرو بود و برنامه‌ریزی شد که ۱۰ هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاه کشور افزوده شود و امروز به هشت هزار مگاوات از برنامه‌ریزی رسیدیم. محور دوم استفاده از ظرفیت صنایع انرژی ‌بر برای سرمایه‌گذاری بود که در این محور هم ۱۰ هزار مگاوات برنامه‌ریزی شد.
محور سوم استفاده از نیروگاه‌های تجدیدپذیر برای رفع ناترازی بود که پیش‌بینی و برنامه‌ریزی ۱۰ هزار مگاوات در کشور در دولت سیزدهم شد. مدیر عامل توانیر اعلام کرده است که از ابتدای دولت سیزدهم تا کنون ۲۵۰ همت در این راستا سرمایه‌گذاری شده و ۵۰۰ همت هم در برنامه قرار دارد و توضیح داده که از ابتدای دولت سیزدهم تا کنون ۸۲۶۰ مگاوات ظرفیت نیروگاهی جدید وارد مدار شده و تأمین برق صنایع نیز در زمستان ۱۷.۶ درصد رشد داشته که رقم قابل توجهی است.
بنابراین یکی از مشکلاتی که از سال‌های گذشته بر صنعت برق تحمیل شد، ناترازی در تولید و مصرف برق بود که دولت سیزدهم با برنامه توسعه ۳۰ هزار مگاواتی در تلاش برای غلبه بر این مشکل بوده و تابستان دو سال گذشته بدون خاموشی سپری شد و حتی با افزایش تأمین برق صنایع شاهد رشد تولید بودیم.
 
آغاز افزایش صادرات برق
بررسی‌ها نشان می‌دهند که مجموع تبادل برق ایران با کشورهای همسایه ۳ هزار مگاوات بوده که قرار شده با کشور ترکیه نیز به‌زودی عملیات تبادل به طور رسمی آغاز شود.
در سال‌های گذشته ظرفیت تبادل الکتریکی بالغ بر ۵۰ مگاواتی بین ایران و ترکیه فعال بود اما در دو سال گذشته ارتباط الکتریکی حدود ۴۵۰ مگاوات در نقطه مرزی وان با احداث پست HBDC back to back ایجاد شد؛ هر چند که از سه کشور شمالی جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکمنستان واردات و به سه کشور عراق، پاکستان و افغانستان صادرات برق انجام می‌شود. محمد اله داد، معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر گفته است که ظرفیت تبادل برق کشور ما بیش از ۲ هزار مگاوات بوده که ما به‌دنبال توسعه این رقم هستیم.
وی با بیان اینکه خط سوم واردات برق از ترکمنستان و همچنین خط سوم واردات برق از ارمنستان را در دست احداث داریم و پیمانکاران این پروژه‌ها هم ایرانی هستند، اظهار کرد: در حوزه صادرات هم پروژه‌های مطالعاتی به پاکستان، عراق و افغانستان در دست اجرا بوده و برنامه داریم که در مدت کوتاهی تبادل افزایش یابد، زیرا بنا بر این است که حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ مگاوات از هر یک از خطوط یاد شده واردات از ترکمنستان و ارمنستان افزایش توان داشته باشیم و همین میزان هم برای همسایگان شرقی و غربی پروژه داریم و یک خط ۶۰۰ و ۴۰۰ مگاواتی هم با ترکیه ارتباط از طریق پست back to back در دست احداث داریم و ارتباط ۴۰۰ مگاواتی هم امسال به ظرفیت تبادلی اضافه شد.
معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر با تأکید بر اینکه بعد از سنکرون ترکیه امکان اتصال برق بین ایران و اروپا فراهم شده است، اظهار کرد: اکنون با ارتباطی که بین ایران و ترکیه ایجاد شده، امکان تبادل برق با اروپا از لحاظ فنی فراهم شده اما این کار نیز به لحاظ قراردادی و حقوقی در دست پیگیری است.
به گفته وی، دو پروژه «ایر» و «آگیر» نیز برای ارتباط بین ایران و روسیه در دست اقدام بوده که از آن طریق نیز می‌توان به اروپا برق صادر کرد.