در گفت و گو با یک جامعه شناس مطرح شد
نقش بی بدیل خانواده در جامعه
آرزوکیهان
خبرنگار
کارکرد و نقش خانواده در شکل‌گیری شخصیت و آینده فرد و همچنین تأثیر آن بر جامعه، بویژه ارتقای فرهنگی آن، بر کسی پوشیده نیست. امروزه هرچند با توسعه فضای مجازی، این نقش دستخوش تغییراتی شده است، اما می‌توان با راهکارهای کلیدی شکل خانواده منسجم را در جامعه توسعه داد.
دکتر روح‌الله ساعی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه، در گفتوگو با خبرنگار «ایران» در این باره می‌گوید: زمانی یک گروه را به عنوان خانواده در نظر می‌گیریم که از مرد و زنی تشکیل شده باشد که نسبت به یکدیگر تعهد رسمی داشته باشند که می‌توان آن را تعهد اجتماعی نامید. خانواده، با عقدی که بین این دو منعقد می‌شود شکل می‌گیرد، اما تا زمان تولد کودکان، خانواده شکل کامل خود را پیدا نکرده است. بر اساس پیوند زناشویی، وظایف و حقوقی که اعضای خانواده نسبت به یکدیگر دارند تعریف می‌شود. این حقوق برگرفته شده از عوامل اجتماعی و قراردادهایی است که در طول زمان و بر اساس قوانین، آیین و کیش‌های اجتماعی وضع شده و به‌وجود آمده است. وی با بیان اینکه یکی از این قوانین مسئولیت‌پذیری است، می‌افزاید: مسئولیت‌پذیری افراد درواقع چند فاکتور متفاوت دارد که یکی از این فاکتورها فرهنگ جامعه‌ای است که فرد در آن بزرگ شده است. یعنی افراد بر مبنای جامعه‌ای که در آن رشد کرده‌اند و آیین‌هایی که در آن جامعه آموخته‌اند، رفته رفته از پدر و مادر خود و گروه‌های اجتماعی می‌آموزند تا چطور با دیگران و اعضای خانواده‌شان رفتار کنند.
این جامعه‌شناس خاطرنشان می‌کند: اما می‌توان گفت در این میان برای انسجام بیشتر اعضای خانواده، نقش حاکمیت بسیار مؤثر است. خانواده در عین حال که کوچک‌ترین واحد اجتماعی محسوب می‌شود، یکی از مهم‌ترین واحدهای شکل‌گیری جامعه هم به حساب می‌آید، یعنی اگر این نهاد اجتماعی را از جامعه حذف کنیم دیگر اجتماعی شکل نخواهد گرفت. باید گفت تمامی نهادهای جامعه اعم از نهادهای سیاسی و حکومتی، آموزش و پرورش، اقتصاد و مذهب، همگی به نوعی در وابستگی مستقیم با نهاد خانواده هستند بنابراین در کنار هر خانواده، حاکمیت نقش مهمی را در تعلیم و آموزش خانواده‌ها دارد.
دکتر ساعی می‌افزاید: جامعه جدید به عنوان یک جامعه صنعتی و مدرن و حتی جامعه‌ای که خودش را از اجتماع سنتی کنده و رها کرده، شکل گرفته و در این میان نقش اعضای خانواده در گذر زمان تا حدودی تحت تأثیر شکل مدرنیته قرارگرفته است. با وجود این میان کارشناسان اختلاف‌نظرهایی وجود دارد که آیا جامعه ایران جزو جامعه مدرن به شمار می‌آید یا جامعه‌ای است که در حال‌گذار از جامعه سنتی به سمت مدرن است. مناقشاتی در این راستا وجود دارد اما بحث این است که با توجه به تغییرات و تحولات بزرگی که امروزه شاهدش هستیم، شکل ساختاری خانواده نسبت به گذشته تغییر کرده است؛ به دلیل مشکلات اقتصادی پدر و مادر زمان زیادی از وقت خود را در محل کار سپری می‌کنند و برای تأمین هزینه‌های مالی مجبور به کار و دوری از فرزندان‌شان هستند، یعنی خانواده در گذر زمان از تحولات صنعتی و اقتصادی اثر گرفته است و به همین دلیل پدر و مادرها زمان کمتری را با فرزندان خود می‌گذرانند و گفت‌وگوی کمی با آنها دارند. به عبارتی گاه می‌بینیم که خانه تبدیل به یک خوابگاه خانوادگی شده است و همین موضوع بر انسجام خانواده تأثیر می‌گذارد. تأثیر این جریان در خانواده را در جامعه هم می‌توان دید. با این روند هر دو عضو اصلی خانواده به حدی خسته و بی‌حوصله هستند که کمتر توان گفتوگو و رسیدگی به مشکلات فرزندان‌شان را دارند و توجه کمتری به نیازهای احساسی و مشکلات روزانه فرزندان‌شان می‌کنند. در چنین شرایطی حتی روابط عاطفی پدر و مادر با هم نیز دچار اختلال می‌شود.
مسئولیت‌پذیری والدین و برنامه‌ریزی برای ارتباط بیشتر با فرزندان ضروری است
دکتر ساعی، در پاسخ به این سؤال که چه راهکارهایی برای به حداقل رساندن این مشکلات و حفظ انسجام خانواده در جامعه وجود دارد، اظهار کرد: برای برطرف کردن این مشکلات، در نقش فردی، ابتدا پدر و مادر باید مسئولیت‌پذیر باشند و تلاش کنند با وجود تمامی مشکلات اقتصادی و کاری، زمانبندی صحیحی برای رسیدگی و توجه بیشتر به فرزندان‌شان داشته باشند و زمانی را حتی کوتاه برای گفتوگو با آنان و ابراز محبت در نظر بگیرند. بدون شک مسئولیت‌پذیری این دو می‌تواند نقش کلیدی در حفظ انسجام خانوادگی داشته باشد.
وی می‌افزاید: در مرحله بعد، دولت باید طوری در سیاستگذاری‌های اجتماعی برنامه‌ریزی کند تا رفاه اجتماعی بیشتری برای خانواده‌ها فراهم شود تا آنها بتوانند فرصت و زمان بیشتری برای در کنار هم بودن داشته باشند. اگر دولت بتواند سیاست‌های اجتماعی‌اش را در جهت رفاه افزایش دهد، شرایط زندگی برای خانواده‌ها بهتر و شکل زندگی آسان‌ترخواهد شد و فرصت بیشتری برای در کنار هم بودن اعضای خانواده‌ها فراهم می‌شود.
بــــرش
چرخه سالم
این جامعه‌شناس خاطرنشان می‌کند: در این راستا اخیراً قانونی وضع شده که میزان ساعات کاری کارمندان کاهش داده شده است. این خود اقدامی مثبت برای رفاه خانواده‌هاست تا پدر و مادر زمان بیشتری را در کنار فرزندان خود بگذرانند، اما موضوع اصلی این است که باید خانواده‌ها را به سمتی هدایت کرد تا از با هم بودن لذت ببرند. این موضوع و ارائه آموزش‌های نوین در صدا و سیما و فضای مجازی در این زمینه می‌تواند توجه خانواده‌ها را بیشتر جلب کند. وی می‌افزاید: یک پدر و مادر دلسوز، مسئولیت‌پذیر و بدون نگرانی از بحران‌های مالی، بدون شک در آرامش می‌توانند به شکل اساسی و اصولی در تربیت فرزندان خود نقش‌آفرینی صحیحی داشته باشند. اگر هر فرد از دوران رشد خود تا زمان ازدواج به شکلی صحیح در خانواده تربیت شود، می‌تواند پدر و مادر ایده‌آلی در آینده برای فرزندان و نسل بعدی باشد تا شکل ساختاری جامعه‌ای سالم را بسازد. توجه پدر و مادرها به زمانی که برای تربیت فرزندان خود می‌گذارند هم بسیار مهم است و در شکل‌گیری شخصیت‌شان در آینده تأثیرگذار خواهد بود. شکل‌گیری یک خانواده سالم می‌تواند جامعه‌ای سالم و پویا را به دنبال داشته باشد.