سه گزاره درباره اقدامات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۴۰۲
سیدمحمد هاشمی
جانشین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
الف: رونق فرهنگی؛ چرا و چگونه؟
دیدار نوروزی آخر سال آقای رئیس جمهور با هنرمندان، قاب تصویر دلنشین و گویایی از اندیشه فرهنگی دولت و طبیعت و جوهره هنر و فرهنگ این کشور بود. حضور و همدلی هنرمندان در این دیدار، نشان از کشش و جوهره هنر برای ساخت بافت همدلانه اجتماعی کشور و همراهی و اعتماد همراه با نقد مشفقانه با مسئولان داشت. از دیگر سو، نشان‌دهنده اهتمام شخص رئیس جمهور و دولت مردمی به موضوع فرهنگ و هنر بود تا در کنار حفظ چهارچوب‌ها، با رونق هنری و تقویت فرهنگی، حمایت از هنرمندان و ایجاد همگرایی سازنده و تعامل مشفقانه، نشاط و امید اجتماعی و همراهی و اتحاد ملی در جامعه ایجاد و جان بگیرد؛ موضوعی که با توجه به صحبت‌های رهبر معظم انقلاب در شروع سال جدید همچنان باید در دستور کار دولت مردمی باشد. ایشان در صحبت‌هایشان به اتحاد ملی اشاره کردند و فرمودند: «مسأله اتحاد دل‌های مردم است؛ اتحاد عزم‌ها و اراده‌های مردم است. ما در این زمینه متأسفانه مشکلاتی داریم، عقب‌افتادگی‌هایی داریم؛ ارتباط و همدلی اجتماعی خیلی مهم است، در این زمینه دچار غفلت شدیم؛ خودمان به دست خودمان در وحدت ملی‌مان اختلال ایجاد می‌کنیم. همه ما در این غفلت شریکیم؛ همه ما وظیفه داریم که وحدت ملی را، اتحاد مردم و مسئولان را حفظ کنیم و روزبه روز آن را تقویت کنیم؛ این سیاست قطعی نظام جمهوری اسلامی از روز اول بوده است. اختلاف فکری، اختلاف سلیقه و اختلاف سیاسی در یک کشور یک امر طبیعی است، اما نفرت‌پراکنی غیر از اینها است.» پرواضح است که هنرمندان بالقوه و در صورت کنشگری مثبت و همدلانه و راقی، یکی از اصلی‌ترین عناصر برای تقویت اتحاد ملی هستند و عرصه فرهنگ و هنر، یکی از مهم‌ترین زمینه‌ها و عرصه‌ها برای این تقویت است که مع الاسف گاهی با نفرت‌پراکنی عده‌ای، زمینه تضعیف این عرصه و تخریب وحدت ملی فراهم می‌‌آید. دولت برای طی این مسیر البته راه سختی طی کرد.
زمانی که وزارت ارشاد در دولت مردمی کار خود را آغاز کرد، هنوز کشور در گیر و دار بیماری کرونا بود؛ آمار فوتی روزانه 700 نفر، کابوس مردم ایران شده و گَرد مرگ را بر فعالیت‌های هنری پاشانده بود. از همان ابتدا سعی شد تا فرهنگ و هنر در همه بخش‌ها رونق بگیرد. با شروع سیر نزولی بیماری کرونا، از اولین محدودیت‌هایی که برداشته یا کم شد، محدودیت‌های اعمال شده بر فعالیت‌ها و رویدادهای فرهنگی، مذهبی و هنری بود. شیب فعالیت‌ها رو به صعود بود که در آستانه یک سالگی شروع کار دولت مردمی، اغتشاشات پاییز1401 انبوهی از مسائل حاشیه‌ای و القایی را به عرصه فرهنگی و اجتماعی کشور تحمیل کرد. بدخواهان مردم ایران، به جان فرهنگ افتادند و انتقام ناکامی خود در کف میدان را در خاموشی فرهنگ و هنر این کشور جُستند. مدیریت فرهنگی دولت اما با آگاهی و همراهی هنرمندان مردمی و روشن‌بین این مرز و بوم، توانست این موضوع را در کمتر از 6 ماه به سمت رونق فرهنگی سوق دهد.
سال 1402 و در نیمه کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت سیزدهم؛ فرهنگ کار و تولید، زیست عفیفانه، امید به آینده و اعتماد به نفس ملی، پرهیز از اسراف و تجمل، افزایش سرانه تولید و مصرف فرهنگی بهینه، تحول انقلابی در ساختار فرهنگی کشور با تحول معرفتی، حکمرانی فرهنگی، تحول ساختاری و تحول عملیاتی از جمله مواردی بود که توسط وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان مهم‌ترین شاخص‌های هدف در این سال گفته شد و برنامه‌های فرهنگی بر این محورها قرار گرفت.
نمایشگاه قرآن در فروردین ماه سال گذشته با 4 میلیون مخاطب مورد استقبال قرار گرفت و بعد از آن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مخاطبان 7 میلیونی داشت که در طول ادوار برگزاری نمایشگاه‌های کتاب کم‌نظیر بود. در کنار این موضوع چاپ بیش از 107 هزار عنوان کتاب خودش نشان دهنده رشد در این حوزه است.
رونقی که در حوزه سینما به لحاظ ساخت سالن و مخاطبان سینما ایجاد شد، حتماً یکی از نقاط قوت در سال 1402 بود. در ابتدای دولت سیزدهم ۵۷۰ سینما در سراسر کشور فعال بود که در این مدت این میزان به ۹۰۰ سینما رسیده است. نکته بعدی در خصوص مخاطبان سینما است که تا پایان سال به عدد 30 میلیون نفر رسید و در کنارش فروش فیلم‌ها نیز به هزار میلیارد تومان رسید؛رونقی که حتماً در سال 1403 با توجه به تنوع فیلم‌هایی که به اکران می‌رسند، می‌تواند چندین برابر شود.
یکی دیگر از مواردی که در سال 1402 در حوزه فرهنگی مورد توجه قرار گرفت؛ موضوع اجراهای صحنه‌ای بود. مجوزهای صادر‌شده برای اجراهای صحنه‌ای در سال 1402 تا 16 اسفندماه، تعداد هزار و 850 اجرا بوده که در مقایسه‌ای با سال 1398 که 520 اجرا داشتیم، رشد سه برابری را شاهد هستیم. نکته مهمی که در برگزاری اجراهای صحنه‌ای در سال 1402 مورد توجه قرار گرفت، این بود که با توجه به اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تنها مرجع صدور مجوزهای فرهنگی است، قانون مورد تمکین قرار بگیرد و همه به این قانون احترام بگذارند و اگر برنامه یا اجرا یا نمایشی مجوز می‌گیرد، بدون مشکل برگزار شود. نمونه بارز این تلاش قانونی را در کنسرت خواننده عزیزمان علیرضا قربانی در اصفهان شاهد بودیم. این اتفاق در سایه این موضوع رقم خورد که همواره سیاست فرهنگی دولت مردمی بر مدار تکریم و تعظیم به قانون، اجرا و پاسداشت ارزش‌های دینی و انقلابی و تکریم و صیانت از حقوق مادی و معنوی هنرمندان اصیل بوده است که این هر سه، موجب رونق و پویایی هنر بوده و هست. بازخورد مثبت این موضوع در بین هنرمندان و اهالی فرهنگ و اندیشه و دلسوزان انقلاب، گویای اثربخشی این کار در نشان دادن قدرت و اعتبار قانون، وحدت تصمیم‌گیری فرهنگی در کشور و عاملی برای همدلی اجتماعی و به رسمیت شناختن سلیقه‌های مختلف ذیل قانون و زیر علم انقلاب بود.
ب:تحول ساختاری در عرصه فرهنگ
رهبر فرزانه انقلاب در اولین دیدار با هیأت دولت سیزدهم فرمودند: «ساختار فرهنگی کشور نیاز به یک بازسازی انقلابی دارد. ما مشکل داریم در ساختار فرهنگی کشور و یک حرکت انقلابی لازم است. البته حرکت انقلابی، یعنی خردمندانه و عاقلانه. معنای انقلابی‌بودن بی‌هوا حرکت‌کردن و بی‌حساب حرکت‌کردن نیست. [حرکت] انقلابی باید باشد، بنیانی باید حرکت بشود، در عین حال برخاسته از اندیشه و حکمت باشد. فرهنگ واقعاً زیربناست؛ خیلی از این خطاهایی که ما در بخش‌های مختلف انجام می‌دهیم، ناشی از فرهنگ حاکم بر ذهن ماست.» این صحبت‌های حضرت آقا در ابتدای شروع کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت مردمی، نشانگر توقع ایشان برای تحول زیرساختی و بنیادین در حوزه فرهنگ بود. این مهم از اول مورد نظر قرار گرفت و سعی شد با توجه به ظرفیت‌های گوناگون و با وجود کمبودهایی که در بخش‌های مختلف وجود داشت، همه نیازها احصا شود و با گام‌بندی کار پیش برود. برای تحولات ساختاری دو کار را وزارت فرهنگ پیش برد؛ یک کار میان مدت و اساسی و دیگری کوتاه مدت. در راستای کار میان مدت، بر اساس تأکید حضرت آقا با استفاده از ظرفیت قانون برنامه هفتم این موضوع در لایحه برنامه هفتم با محوریت وزارت ارشاد پیش‌بینی شد: در ماده ۷۵ بند الف، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان اداری و استخدامی کشور مکلف شدند با همکاری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه و سایر دستگاه‌های فرهنگی ذیربط به منظور بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور با رویکرد اصلاح ذهنیت، فرهنگ و نرم‌افزار حاکم بر جامعه و با هدف افزایش کارایی و اجتناب از همپوشانی و تداخل مأموریت و وظایف و با رویکرد استقرار الگوی حکمرانی هوشمند، شبکه‌ای، تعاملی، مردم‌پایه، ارزشی و انقلابی تا پایان سال دوم برنامه نسبت به تهیه طرح اصلاح رویکردها، رویه‌ها، روش‌ها و مأموریت، ساختار، وظایف و تشکیلات دستگاه‌های فرهنگی که به نحوی از انحا از بودجه‌های عمومی به طور مسـتقیم یا غیر مستقیم استفاده می‌کنند، اقدام نموده و به تصویب مراجع ذیصلاح برسانند و اما برای کوتاه‌مدت غیر از اصلاح ساختار فعلی وزارتخانه که در مرحله پایانی است، در سال 1402 کارهای ویرایشی و تحولی موردی هم صورت گرفت مانند تغییر نام معاونت مطبوعاتی که به «معاونت امور رسانه‌ای و تبلیغات» با توجه به کارکردهای آن تغییر کرد. موضوع سواد رسانه‌ای، صنایع و اصناف فرهنگی، تنظیم‌گری امور سمعی و بصری در فضای مجازی، تنظیم‌گری و نظارت بر محتواهای پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی، تقویت موضوع تبلیغات، نظارت و جریان‌سازی فرهنگی و مواردی از این قبیل، نقاط مورد تأکید برای ساختار و فرایند جدید وزارتخانه هستند.
ج: عدالت فرهنگی و تقویت حلقه‌های میانی
در کنار توسعه زیرساختی و افتتاح کتابخانه‌های مرکزی و تالارهای مرکزی و نیز مجتمع‌های مختلف در شهرستان‌ها و مراکز استان‌ها، یکی دیگر از مواردی که در سال 1402 به‌صورت جدی دنبال کردیم، موضوع قرارگاه شهید آوینی بود. قرارگاه شهید آوینی می‌خواهد محلی برای هم‌افزایی دستگاه‌های مختلف فرهنگی با محوریت وزارت ارشاد و با هدف تقویت جبهه فرهنگی انقلاب و بنیه فرهنگی استان‌ها و شهرستان‌ها و با تمرکز بر کادرسازی و جریان‌سازی فرهنگی باشد. در این قرارگاه «حلقه‌های میانی»، «شهرستان‌ها» و «توانمندسازی و رشد سرمایه انسانی فرهنگ و هنر و رسانه» سه کلید واژه اساسی هستند. نگاه ویژه در قرارگاه شهید آوینی ضریب دادن به اقداماتی است که قابلیت حل مسأله در سراسر کشور را دارند. بودجه این قرارگاه که با ابتکار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در قانون بودجه 1402 گنجانده شد، در ماه‌های پایانی سال 1402 تخصیص خورد و با این تخصیص، دستگاه‌های مختلف کار روی این موضوع را شروع کردند تا بتوان بر مبنای اهداف این قرارگاه، اقدامات مؤثری را رقم بزنند. در سال 1403 از قرارگاه شهید آوینی و استان‌ها بیشتر خواهیم شنید، ان‌شاءالله.
