اثرات افزایش جریمه‌ها بر میزان تخلفات رانندگی و آمار تصادفات
پایانی بر «پولش را می‌دهم و تخلف می‌کنم»
سمیه افشین فر
خبرنگار
عبارت «افزایش آمار تلفات انسانی ناشی از تصادفات جاده‌ای» علاوه بر رنج خانواده‌های بیشتر، از دست رفتن بخشی از سرمایه انسانی، بار مالی ناشی از فقدان فرد یا نقص عضو و معلولیت، کاهش سطح توجه به قوانین و مقررات رانندگی و فرهنگ رانندگی و بی‌توجهی به حقوق دیگران را نشان می‌دهد. عامل انسانی، ایمنی جاده‌ها و ایمنی وسایل نقلیه، سه عامل تأثیرگذار بر بروز تصادفات است که به اعتقاد کارشناسان، سهم اولی از همه بیشتر است.
طبق گزارش‌های رسمی در سال گذشته فقط ۱۵۷ میلیون برگه جریمه صادر شده که از این تعداد ۲ میلیون برگه برای تخلفات حادثه‌ساز صادر شده است، اما نکته قابل توجه اینجاست که بیشترین جریمه و ۳۳,۵ درصد از کل ۵۴ میلیون جریمه در سال ۱۴۰۲، مربوط به تخلف سرعت غیرمجاز بوده که البته علت ۴۰ درصد مرگ و میر ناشی از تصادفات، همین سرعت غیرمجاز است. جریمه سرعت غیرمجاز ۶۰ تا ۱۲۰ هزار تومان است. مبلغ جریمه‌های رانندگی از سال ۱۳۹۴ تغییر نکرده است و همین امر به اعتقاد برخی کارشناسان باعث شده تا بازدارندگی جریمه‌های رانندگی در برابر مهم‌ترین عامل مرگ جاده‌ای، یعنی سرعت غیرمجاز، به صفر برسد و بی‌ارزش شود. حالا دولت سیزدهم، تنها پس از گذشت چند ماه از درخواست پلیس برای اصلاح نرخ جریمه‌های رانندگی به این درخواست پاسخ مثبت داده و هیأت دولت در آغازین روزهای سال جدید پیشنهاد افزایش و اصلاح نرخ جرایم تخلفات رانندگی را که سال‌ها بدون تغییر مانده بود، تصویب کرد تا شاهد اقدامی جدی‌تر برای مقابله با خاطیان جاده‌ها و کاهش تلفات باشیم. اما آیا افزایش نرخ جریمه‌های رانندگی می‌تواند بازدارندگی کافی برای کاهش تخلفات رانندگی و تصادفات جاده‌ای داشته باشد؟
سرعت غیرمجاز و رد شدن از چراغ قرمز در همه کشورها جریمه سنگین دارد
دکتر روح‌الله ساعی، جامعه‌شناس، در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره اصلاح رفتار برخی رانندگان که امنیت خود و دیگران را به خطر می‌اندازند و موجب تلفات جانی و نقص عضو و معلولیت و تحمیل هزینه‌های مادی و معنوی هنگفت به جامعه می‌شوند، گفت: در خصوص افراد، افزایش جریمه‌های رانندگی می‌تواند به عنوان یک عامل مهم بازدارنده مدنظر قرار گیرد.
وی با تأکید بر اینکه هر جامعه‌ای بر اساس ساختارهای فرهنگی و اجتماعی خود قوانینی را وضع می‌کند، افزود: هرچند هر جامعه‌ای قوانین مخصوص به خود را دارد، اما برخی از قوانین جنبه بین‌المللی دارند و در تمامی جوامع تقریباً مشترک هستند و همه آنها را پذیرفته‌اند. یکی از این قوانین بین‌المللی مجازات‌های عمومی است که جریمه‌های رانندگی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مجازات‌های عمومی است. یعنی اگر هر فردی در هر جامعه‌ای قانونی را زیر پا بگذارد با مجازات روبه‌رو می‌شود و این شرایط که در همه جوامع وجود دارد، از عوامل بازدارنده محسوب می‌شود. در تمامی کشورها اگر کسی از چراغ قرمز رد شود با جریمه سنگین روبه‌رو می‌شود یا رانندگی پس از مصرف الکل یا مواد مخدر و روانگردان در همه جای دنیا تخلف است و در همه جوامع راننده خاطی با مجازات روبه‌رو می‌شود.
فرهنگ رانندگی هم باید ارتقا پیدا کند
این جامعه‌شناس با بیان اینکه سه عامل مهم در آمار بالای تصادفات نقش دارند، گفت: در تعطیلات نوروز دیدید که نزدیک به هزار نفر از هموطنان در تصادفات جان خود را از دست دادند. آمار تصادفات در کشور ما بالاست. مثلث ایمنی نامناسب خودروها، جاده‌های ناایمن و ارتکاب رفتارهای پرخطر و اشتباهات رانندگان (عامل انسانی)، از مهم‌ترین عوامل تصادفات رانندگی است و در این میان عامل انسانی بیشترین علت بروز تصادفات است، بنابراین افزایش جریمه‌ها با توجه به تأثیر آن بر رفتار راننده‌ها و به عبارتی عامل انسانی، حتماً بازدارنده است اما به تنهایی کارآمد نیست و فرهنگ رانندگی هم باید ارتقا داده شود. به‌جز ارتقای فرهنگ رانندگی، اینکه جاده‌ها، خودروها و وسایل نقلیه تا چه اندازه ایمن است و امنیت دارد و اینکه آیا توانسته‌ایم نقاط حادثه‌ساز را اصلاح کنیم، از اهمیت بالایی برخوردارند.
ساعی در ادامه گفت: مقدار جریمه‌ها آنقدر ناچیز بود که فرد احساس می‌کرد اگر تخلف کند و جریمه را پرداخت کند برایش به صرفه‌تر است تا اینکه قانون را رعایت کند. برای همین می‌بینیم که مثلاً جلوی بیمارستان دوبله پارک می‌کنند و می‌گویند نهایتاً جریمه می‌شویم و حتی به خود زحمت گشتن برای جای پارک را هم نمی‌دهند و به مشکلاتی که برای دیگران به وجود می‌آورند، توجهی ندارند. تصور می‌کنم اگر به نوعی جریمه‌ها افزایشی باشد شاهد اتفاقات خوبی خواهیم بود اما باید عوامل دیگر هم در کنار افزایش جریمه‌ها خودشان را نشان دهند تا همه عوامل در کنار هم بتوانند به طور یکسان مسأله را حل کنند. اگر صرفاً جریمه‌ها را افزایش دهیم وخودروها و جاده‌ها ایمن نباشد یا در مورد آموزش فرهنگ رانندگی در رسانه‌ها کار نکنیم و آموزش ندهیم، تأثیر چندانی نخواهد داشت.
بــــرش
بازدارندگی صد درصدی افزایش مبالغ جرایم رانندگی در کاهش تصادفات
رئیس اداره تصادفات پلیس راهور تهران، توصیه‌ناپذیر بودن متخلفان را نشأت گرفته از رفتارهای غلط رانندگی دانست و افزایش مبالغ جریمه‌ها را راهی مناسب برای مقابله با آنها ارزیابی کرد.
سرهنگ رابعه جوانبخت، در گفت‌و‌گو با ایرنا با تأکید بر بازدارندگی صد درصدی افزایش مبالغ جرایم رانندگی در کاهش میزان تصادفات، افزود: از نگاه پلیس هر تصادفی متولد شده از یک تخلف است و به منظور کاهش آمار تصادفات راهی جز کنترل متخلفان وجود ندارد.
وی گفت: مقابله با تخلفات و کنترل حوادث رانندگی تنها با صحبت، توصیه و خواهش انجام شدنی نیست. ما باید در کنار تمام اقدامات فرهنگی و ایجابی از کارهای سلبی و بازدارنده هم استفاده کنیم تا نتیجه بهتر و سریع‌تری را در رفتارهای رانندگی مردم بخصوص متخلفان شاهد باشیم.
سرهنگ جوانبخت با اشاره به طیف‌های گسترده اجتماعی و فرهنگی و رفتارهای متفاوت رانندگی در جامعه امروزی افزود: ما پذیرفته‌ایم که عده‌ای معدود از رانندگان که به عمد و آگاهانه دست به تخلف می‌زنند اصلاح‌پذیر نبوده و توصیه‌های پلیس را جدی نمی‌گیرند، حتی در مواقعی این متخلفان بنابر رفتارهای ذاتی رانندگی‌شان تخلفات خود را تکرار و با صراحت تمام دست به تخلفات دیگری می‌زنند. اینها گویا تمام معابر شهری را برای خودشان می‌دانند و سرعت و سبقت‌های غیرمجاز، حرکات مخاطره‌آمیز، صحبت با تلفن همراه، فیلم‌برداری حین رانندگی و هر نوع تخلف حادثه‌ساز دیگری را انجام می‌دهند و به این طریق هم جان خودشان را به خطر می‌اندازند و هم در این میان افراد بی‌گناه را قربانی تخلفات‌شان می‌کنند.
سرهنگ جوانبخت با تأکید بر باور پلیس به تأثیر صددرصدی مبالغ جریمه و بازدارنده بودن آن تصریح کرد: تمام هدف پلیس از افزایش جرایم رانندگی، تقویت نقش بازدارندگی آنهاست و نگاهش روی آن عده معدود از متخلفانی است که دست به قانون‌شکنی زده و حادثه می‌آفرینند. مردم عادی و قانونمدار هیچ گاه مورد خطاب پلیس نبوده و نیستند، بنابراین نگاه همه مردم باید به این سمت باشد که پلیس می‌خواهد مقابل رانندگان متخلف ایستاده و از جان و مال آنها حفاظت کند. این کارشناس ارشد حوزه تصادفات افزود: معتقدم ارقام تعیین شده برای جرایم رانندگی می‌توانست بیشتر باشد، اما با تدابیر فرماندهی فراجا و با در نظر گرفتن شرایط کنونی جامعه همین مقدار اندک برای گام نخست کافی است به شرط آنکه در زمان مناسب مجدد به‌روز‌رسانی شود و مانند سنوات گذشته به سال‌های بعدی موکول نشود. درواقع باید هر سال بنابر آماری که از تخلفات حادثه‌ساز به دست‌مان می‌رسد این جدول را تغییر دهیم تا نقش بازدارنده بودن‌شان از بین نرود.
رئیس اداره تصادفات پلیس راهور تهران با اشاره به آمار ۶۱ درصدی تصادفات در ساعات پایانی روز در بزرگراه‌های پایتخت گفت: در تمام تصادفات رخ داده، ردی از سرعت و سبقت غیرمجاز، مصرف مواد الکلی ونوشابه‌های انرژی‌زا، مواد مخدر و روانگردان دیده می‌شود لذا توجه به آسیب‌های اجتماعی هم می‌تواند در کاهش آمار تصادفات و جانباختگان تأثیرگذار باشد.
