زندان باز و امید برای بازگشت به جامعه
سمیه افشین‌فر/ هرچند از گذشته زندان محلی برای نگهداری مجرمان بوده و تصاویر ذهنی هر کدام ما از زندان میله‌های بزرگ و برج دیده‌بانی است، اما براساس قوانین موجود، از جمله قانون آیین دادرسی کیفری و آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، زندان هم انواع مختلفی دارد که زندان باز یکی از انواع آن به‌شمار می‌رود. زندان باز شرایط خاص خود را دارد و برای نگهداری گروهی از محکومان به حبس کاربرد دارد. حشمت‌الله حیات‌الغیب، مدیرکل زندان‌های استان تهران در مراسم افتتاح کارخانه دوچرخه‌سازی قزلحصار گفت: تعداد زندانیان شاغل در تهران ۸ هزار و ۱۴۷ نفر است که از این تعداد، ۳ هزار و ۲۴۷ نفر اشتغال نشسته دارند، ۲هزار و ۳۳۴ نفر شاغل کارگاهی‌اند و ۲هزار و ۲۶۶ نفر در زندان‌های باز مشغول به کار هستند. اما زندان باز چیست؟
فاطمه علایی کارشناس حقوق در گفت‌وگو با «ایران» در این باره گفت: «براساس ماده 5 آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور (مصوب 1384)، زندان‌ها به زندان بسته و زندان باز یا مراکز حرفه آموزی و اشتغال تقسیم می‌شوند.»
وی افزود: «مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال شامل دو بخش مؤسسه‌های حرفه‌آموزی و کاردرمانی است. براساس آیین‌نامه، در این نوع زندان، محکومان شب‌ها در خوابگاه‌های اختصاصی یا گروهی نگهداری و روزها از برنامه‌های آموزشی و فنی و حرفه‌ای و تفریحی استفاده می‌کنند و در کارگاه‌های داخل زندان به کار مشغول می‌شوند.»
علایی با بیان اینکه مراکز حرفه‌آموزی هم ممکن است محصور یا نامحصور باشند، گفت: «مؤسسات حرفه‌آموزی و اشتغال ممکن است درون زندان و یا مؤسسه‌های خارج از سازمان باشند. مؤسسه‌های درون زندان، کارگاه‌هایی است که در داخل یا کنار زندان ایجاد می‌شود و زندانیان در آنها به کار و فعالیت می‌پردازند و پس از ساعات کار هم به آسایشگاه‌های درون زندان بازمی‌گردند. اما مؤسسه‌های خارج از سازمان، مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی است که ممکن است در مالکیت سازمان زندان‌ها یا سایر سازمان‌های دولتی یا غیردولتی یا عام‌المنفعه یا مؤسسه‌های خیریه یا تعاونی‌ها یا بخش خصوصی باشد که با هماهنگی سازمان زندان‌ها، زندانی مجاز به فعالیت در آنها است.»
علایی افزود: «براساس ماده ٨ آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها، کلیه محکومان با توجه به نوع و میزان محکومیت، پیشینه کیفری، شخصیت، اخلاق و رفتار، براساس تصمیم شورای طبقه‌بندی، حسب ورود در زندان‌های بسته یا مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال نگهداری می‌شوند، مگر آنکه مقام قضایی صادرکننده حکم، در رأی صادره، محل خاصی را برای نگهداری محکوم تعیین کرده باشد. به‌طور کلی افراد شرور و خطرناک که امکان حضور در برنامه‌های گروهی را ندارند یا ممکن است باعث ایجاد شرایط نامناسبی برای دیگران شوند، در زندان بسته نگهداری می‌شوند.»
این کارشناس حقوقی در ادامه با بیان اینکه امروز در دنیا بیشتر کشورها در حال حرکت به سمت زندان‌های باز هستند، تأکید کرد: «رأی باز فرصتی برای زندانی است تا بتواند در کنار گذران محکومیت، ضمن بهره‌مندی از برنامه‌های اصلاحی با حضور در کارگاه‌ها و کارخانجات تأیید شده، هم به اشتغال مشغول باشد و هم درآمد داشته باشد. هرچه تعداد بهره‌مندی زندانیان از رأی باز بیشتر فراهم باشد یعنی می‌توانیم آموزش‌های بیشتری در حوزه اشتغال در اختیار این افراد قرار دهیم و آنها را برای داشتن یک زندگی اجتماعی و شغل در جامعه آماده کنیم. با این کار درواقع آنها یک قدم از جرم و آسیب اجتماعی دور شده‌اند. با این همه، فراهم شدن شرایط برای بهره‌مندی زندانیان از رأی باز، مقدماتی می‌خواهد که نیازمند توجه همه دستگاه‌های متولی، خیرین و کارآفرینان است.»