الگوی تازه برای کانون فرهنگی شهرها
علی‌الله سلیمی
نویسنده و منتقد ادبی
کتاب به عنوان یک محصول فرهنگی که از مراحل تألیف، چاپ و نشر تا توزیع، اطلاع‌رسانی و معرفی و برنامه‌های جانبی بعد از نشر در بازار کتاب راه نسبتاً طولانی و پرپیچ و خم را طی می‌کند، به یک فعالیت جمعی منسجم و هدفمند نیاز دارد تا بعد از انتشار با کمترین موانع و سریع‌ترین زمان ممکن به دست مخاطب برسد.
طبیعی است که در شرایط فعلی و با توجه به تغییر و تحولات صورت گرفته در بازار نشر و توزیع کتاب، سیستم قبلی پخش و توزیع کتاب اغلب جوابگوی خوانندگان کتاب در عصر حاضر نباشد. در چنین شرایطی است که مراکز فرهنگی بزرگ و زنجیره‌ای توزیع و عرضه کتاب که از قدرت مانور بالایی در فراهم کردن فضای مناسب برای خریداران کتاب برخوردار باشند، در عرضه کتاب و جذب مخاطبان موفق‌تر عمل خواهند کرد. مثال روشن در این زمینه، مجموعه کتاب شهر ایران و فعالیت‌های گسترده آن در شهرهای مختلف کشورمان است که این روزها برای خیلی از علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی محیط‌های آشنایی هستند. مراکز این مجموعه فرهنگی در نقاط مختلف کشور علاوه بر عرضه کتاب، فعالیت‌های جانبی فرهنگی دیگر در حوزه کتاب، مانند رونمایی از آثار تازه منتشر شده و همچنین دیدار با اهالی قلم را هم در دستور کار خود دارند و به نوعی، رویکرد جریان‌سازی در حوزه فرهنگ بویژه جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی را دارند و در این راه کارنامه به نسبت قابل قبولی هم دارند.
طبعاً از رهگذر چنین فعالیت‌های فرهنگی تأثیرگذار است که به تازگی «محمد مخبر»، معاون اول رئیس جمهور با ارسال بخشنامه‌ای، استانداران سراسر کشور را موظف کرده نسبت به راه‌اندازی مراکز عرضه کتاب، نوشت‌افزار و محصولات فرهنگی اسلامی و ایرانی براساس الگوی کتاب‌شهر ایران در شهرستان‌های فاقد کتابفروشی اقدام کنند.
در بخشی از این بخشنامه آمده است: «به منظور ترویج فرهنگ کتابخوانی و حمایت از تولید محصولات و صنایع فرهنگی ساخت داخل و ترویج توسعه سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی و تعمیق باور و معرفت دینی، تمامی استانداران سراسر کشور مکلفند در کلیه شهرستان‌های فاقد کتابفروشی کشور زیرساخت‌های لازم جهت راه‌اندازی حداقل یک مرکز عرضه کتاب، نوشت‌افزار و محصولات فرهنگی اسلامی ـ ایرانی را براساس الگوی کتاب‌شهر ایران (وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی) و کمک به تأمین اعتبارات لازم فراهم کنند.» اما مجموعه کتاب شهر چه ویژگی‌هایی دارد که چنین در مرکز توجه دولت قرار گرفته و توسعه رویکرد آن، به عنوان یک راهکار مؤثر برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی و همچنین ترویج توسعه سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی و تعمیق باور و معرفت دینی به مسئولان فرهنگی کشور توصیه شده است.
در مدل جدیدی که کتاب شهر ایران دنبال کرده، ظرفیت‌های موجود دولتی به ظرفیت‌های مردمی وصل شده و تعریف این مجموعه از موفقیت در این مدل چنین است که کتابفروشی، پاتوق و کانون فرهنگی شهرها قرار گیرد و مراکز عرضه کتاب که این مجموعه احداث می‌کند، از موفق‌ترین‌ها در زمینه کاری خود باشد.
منظور از کانون فرهنگی هم اینکه این مراکز عرضه کتاب، جریان‌سازی و موج‌سازی در شهرها ایجاد کند. در این خصوص، ابزار دیگری که منجر به خروجی می‌شود، بحث راهبری است. طبعاً مطرح کردن چنین مباحثی در حوزه کتاب و کتابخوانی و مراکز فعال در حوزه عرضه کتاب از تازگی و طراوت خاصی برخوردار است که مسیرهای ارتباط مخاطب با کتاب را هموار و موانع موجود در حوزه توزیع کتاب را برطرف خواهد کرد. با این حال، موفقیت قاطع در چنین رویکردی، به همکاری و همدلی همه فعالان حوزه کتاب و کتابخوانی نیاز دارد که هر یک به نوبه خود در کوتاه کردن مسیر عرضه کتاب به خواننده مؤثر باشند.
از حضور پررنگ مؤلفان و مترجمان کتاب‌های تازه منتشره در برنامه‌های جانبی از جمله رونمایی و معرفی تازه‌های کتاب گرفته تا فراهم کردن زمینه‌های برگزاری چنین برنامه‌هایی از سوی مسئولان فرهنگی که اگر همکاری‌های لازم صورت بگیرد، شاهد اتفاق‌های خوشایندی در بازار کتاب ایران خواهیم بود که خود، عامل محرکی در پویایی بازار کتاب و توسعه کتاب و کتابخوانی در جامعه خواهد شد.