بیتا میرعظیمی
خبرنگار

پدیده خرد شدن اراضی کشاورزی که به صورت جدی از نیم قرن پیش در اغلب زمین‌های زراعی کشورآغاز شده بود، در سال‌های اخیر به گونه‌ای نگران‌کننده افزایش پیدا کرده و به مانعی عمده در توسعه پایدار بخش کشاورزی و امنیت غذایی تبدیل شده است. این در حالی است که  به‌رغم تصویب قانون تجمیع اراضی از 17 سال پیش تاکنون، همچنان بسیاری از مزارع و زمین‌های کشاورزی در کشور رها شده و ما هر روز شاهد کوچک‌تر شدن اراضی کشاورزی هستیم. به گونه‌ای که طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی و امور اراضی کشور، بیش از ۷۵ درصد از اراضی کشاورزی کشور زیر ۵ هکتار قرار داشته و چنانچه روند خردشدن اراضی ادامه پیدا کند، تا ۱۰ سال آینده بیش از 90 درصد اراضی کشور به زیر 3 هکتار خواهد رسید. موضوعی مهم که قطعاً تأثیری مخرب در بهره‌وری کشاورزی ایران برجای گذاشته و امکان استفاده بهینه از منابع آبی، خاکی و مدیریت بهتر منابع طبیعی را به حداقل می‌رساند.
تجمیع اراضی پراکنده
به اعتقاد کارشناسان، یکپارچه‌سازی اراضی سنتی به دلیل افزایش تولید، درآمد و صرفه‌جویی در بهره‌گیری از نیروی کار و ماشین‌آلات، اهمیت ویژه‌ای در توسعه اقتصادی داشته و باید مورد توجه جدی قرار گیرد. در حقیقت با یکپارچه‌سازی اراضی و تجهیز مزارع و باغات، بهره وری آب و خاک در کشور به حداکثر رسیده و بخش زیادی از مشکلات کشاورزان مرتفع خواهد شد. همچنین مطابق نتایج یک پژوهش دانشگاهی، با یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی، ۵۷ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی شده و راندمان تولیدات کشاورزی تا بیش از ۶۶ درصد افزایش خواهد یافت. در همین راستا، با توجه به تحولات اخیر در حوزه جمعیتی و تغییر الگوهای مصرف در جامعه، لزوم تغییر نگاه و رویکردها در حوزه کشاورزی امری مهم تلقی شده و باید اقداماتی مؤثر در راستای ارتقای سطح تولید و افزایش بهره‌وری انجام شود. در حقیقت طرح تجمیع و یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی با همین هدف دنبال می‌شود؛ طرحی که اراضی کشاورزی متفرقه و پراکنده در زمین‌های زراعی و کشاورزی را تجمیع کرده و به یکپارچگی واحدی دست پیدا خواهد کرد.
یکپارچه‌سازی اراضی در مازندران
«مازندران» یکی از استان‌های مستعد در بخش کشاورزی است که به دلیل خرد بودن و پراکندگی اراضی با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند. این در حالی است که با تجمیع و یکپارچه کردن اراضی می‌توان میزان تولیدات استان را افزایش داده و از هدررفت سرمایه و انرژی جلوگیری کرد؛ موضوعی که اکنون در دستور کار مسئولان و متولیان این استان قرار دارد.
«علیرضا علیزاده» مدیر آب، خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران به «ایران» می‌گوید: «طرح تجهیز، نوسازی و یکپارچه‌سازی از سال 1373 تاکنون در حدود 60 هزار هکتار از اراضی استان مازندران اجرا شده است. خوشبختانه این طرح به طور نسبی مورد استقبال مردم قرار گرفته و با توجه به اراضی واقع شده در دشت و یا توپوگرافی آنها در مدت زمان کوتاهی اجرا و تحویل مالکان شده است.»
 طبق گفته این مقام مسئول، «اراضی باقیمانده غالباً در میان بند و بالابند واقع بوده و باتوجه به شرایط زمین، نیاز به جابه‌جایی بیشتر خاک و احداث ابنیه مناسب داشته و در نتیجه هزینه و مدت زمان اجرای طرح را افزایش داده است. در حقیقت، با توجه به شرایط خاص استان مازندران مانند جایگاه خاص در امنیت غذایی کشور، داشتن پتانسیل اجرای طرح در استان و... حداقل تا 120 هزار هکتار (در صورت تأمین اعتبار 60هزار هکتار) از اراضی شالیزاری قابلیت اجرای طرح تجهیز، نوسازی و یکپارچه‌سازی را دارد.»
تثبیت امنیت غذایی
علیزاده می‌افزاید: «با توجه به شرایط خاص استان مازندران در تولید محصولات کشاورزی و دامی، ضرورت حفظ اراضی کشاورزی، جلوگیری از تغییر کاربری، اقتصادی شدن کشاورزی با در نظر گرفتن قیمت زیاد اراضی، مکانیزه کردن، کشت مجدد شالی و یا کشت پاییزه، اجرای طرح تجهیز و نوسازی ویکپارچه‌سازی امری ضروری و اجتناب ناپذیر تلقی می‌شود. با اجرای این طرح، اراضی پراکنده افراد در قطعات مختلف، تجمیع شده و زمین‌های پراکنده، یکپارچه خواهند شد. همچنین در مزرعه و میان مزارع، با احداث جاده و شن‌ریزی، بخش زیادی از مشکلات کشاورزان مرتفع خواهد شد. در نتیجه وضعیت تولید بهبود پیدا کرده و همزمان با افزایش درآمد کشاورزان، وضعیت اشتغال و امنیت غذایی تثبیت خواهد شد.»
طبق گفته وی، «به‌رغم افزایش قیمت زمین در منطقه و مفید بودن اجرای طرح یکپارچه‌سازی اراضی در سال 1401، سازمان جهاد کشاورزی اقدام به اجرای این طرح به مساحت 504 هکتار به تعداد 1014 نفر کرد. همچنین پس از کاهش متوسط 10 درصدی زمین بعد از اجرای طرح، همچنان کشاورزان متقاضی اجرای این طرح هستند.»
افزایش بهره وری آب
این مقام مسئول، با اشاره به درخواست کشاورزان برای اجرای طرح تجهیز و نوسازی و یکپارچه‌سازی در مساحت بیش از هزار هکتار از اراضی شالیزاری، می‌گوید: «درحال حاضر منتظریم تا اعتبارات لازم تخصیص داده شده و ادامه کار تجمیع و یکپارچه‌سازی اراضی آغاز شود. این اعتبارات غالباً ملی بوده و یا از مصوبات سفر رئیس جمهور تأمین می‌شود.»
علیزاده ادامه می‌دهد: «یکی از مزایای اجرای طرح تجمیع و یکپارچه‌سازی اراضی، احداث زهکش و کانال بتنی یا انتقال آب با لوله در داخل اراضی است. مجموعه این اقدامات، مانع آبگرفتگی و بروز خسارت اراضی به محصولات شده و راندمان و بهره وری آب را افزایش خواهد داد.»
مدیر آب، خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران، اجرای طرح یکپارچه‌سازی در استان را با توجه به جایگاه خاص مازندران در ایجاد امنیت غذایی کشور نسبت به دیگر استان‌های کشور، به مراتب بااهمیت‌تر دانسته و تأکید می‌کند: «با توجه به محدودیت زمان اجرا در طول حداکثر شش ماه، در صورت تخصیص اعتبار لازم، استان مازندران پتانسیل اجرای طرح تا 4000 هکتار در سال را دارد.»