کاربست مدیریت شهری دانش محور و رعایت استانداردهای زیست محیطی شیراز را بر تارک قاره کهن نشاند
وضع بی‌مثال شهر شعر و ادب برای پایتختی آسیا
راضیه خوئینی
خبرنگار
شیراز با گذشت 230 سال از سقوط دوران زندیان، دوباره به پایتختی برگزیده شد؛ اما نه یک مرکز سیاسی و اداری، بلکه در ابعادی گسترده‌تر، پایتخت محیط زیست قاره آسیا در سال 2024. آنطور که مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس به «ایران» می‌گوید: مدیریت پسماند و فاضلاب، مدیریت آب و خاک، کیفیت هوا، میزان فضای سبز و حمل و نقل عمومی شهر، باعث شد تا شیراز دارای میانگینی بالاتر نسبت به سایر شهرهای آسیایی از لحاظ شاخص‌های زیست محیطی مطرح از سوی مجمع شهرداران آسیا، باشد.
عطا پورشیرزاد، مجمع شهرداران آسیا (AMF) را سازمانی بین‌المللی، غیردولتی و غیرانتفاعی معرفی می‌کند که به گسترش و ارتقای روابط و همکاری میان شهرداران و مدیران شهری و حتی شهروندان آسیا می‌پردازد. از اهداف اصلی این نهاد شعار «آسیا برای شهروندان، همگرایی برای زندگی بهتر» که سرلوحه اقداماتش است، کمک به شهرهای آسیایی برای توسعه دیپلماسی شهری و عمومی، تبادل دانش فنی و انتقال تجربیات در عرصه مدیریت شهری نیز از جمله همین اقدامات است.
به گفته پورشیرزاد، شاخص‌های مهمی که شیراز را در میان شهرهای آسیایی در صدر قرار داده، گام‌های قابل توجهی است که در مقابله با تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی برداشته شده و اقدامات مؤثری در مدیریت منابع آب داشته است. انجام مطالعات زیست محیطی، ایجاد سیستم مدیریت شهری به منظور صرفه‌جویی در مواد و انرژی، گسترش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و نصب دستگاه‌های پایش آلودگی هوا از جمله اقدامات چشمگیر انجام شده در این شهر بوده است.
پورشیرزاد درباره دلیل هوای پاک شیراز نسبت به کلانشهرهای دیگر می‌گوید: آنطور که دستگاه‌های سنجش و پایش آلودگی هوا نشان می‌دهند، اکثر روزهای شیراز هوای قابل قبولی دارد؛ در مواردی نادر هوای ناسالم برای گروه‌های حساس اتفاق می‌افتد. داشتن هوای قابل قبول در اکثر روزهای سال شاخص بسیار مهمی برای کلانشهرهاست که در این زمینه فضای سبز و باغات درخور توجه این شهر کمک کرده است.
او می‌گوید: ارتقای این جایگاه قطعاً باتوجه به شرایط اقلیمی و خشکسالی‌ها و موارد دیگری از جمله افزایش جمعیت، کار دشواری است که مدیریت حساب شده‌ای در موضوعات مختلف محیط زیست را می‌طلبد. پس ضروری است که همه یا بعضی از دستگاه‌های دخیل در قالب اجرایی و قطعاً دستگاه‌های متولی در حوزه محیط زیست پای کار باشند.
وی می‌گوید: از آنجا که حفاظت از محیط زیست در اولویت استان قرار دارد، همه ارگان‌ها دست به دست هم داده‌اند تا شیراز به این جایگاه برسد. پیگیری‌ها از سوی سازمان حفاظت محیط زیست کشور و محیط زیست استان همچنین اعمال سختگیری‌های ضروری در چهارچوب اجرای ضوابط و قوانین، در این امر بی‌تأثیر نبوده است.
پورشیرزاد با نام بردن از ستادی به نام باغات شیراز به منظور حفظ باغ‌های موجود در این شهر و اطرافش می‌گوید: حساسیت‌های ویژه‌ای در این زمینه وجود دارد و دستگاه قضایی، شهرداری، محیط زیست، جهاد کشاورزی و سازمان آب همگی در این ستاد دخیل هستند تا با سختگیری و دقت از کاهش عرصه این باغات جلوگیری کنیم.
کارت امتیازی
قاسم نهاوندی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست استان نیز درباره این رتبه‌بندی با ارائه توضیحاتی درباره شاخصی به نام شاخص عملکرد محیط زیستی Environmental Performance Index (EPI) که نوعی «کارت امتیازی» و نشان‌دهنده رتبه کمّی هر کشور است، می‌گوید: شاخص عملکرد زیست محیطی معمولاً در کشورهای مختلف به بررسی یک سری آیتم‌ها مانند مدیریت پسماند، وضعیت کیفیت هوا، مدیریت آب و انرژی و موضوعات مختلف دیگر از جمله وضعیت اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی می‌پردازد. براساس این بررسی‌ها به شهرها یا کشورها امتیازاتی تعلق می‌گیرد. براساس طبقه‌بندی‌های انجام شده و براساس EPI، هر شهر که امتیاز بالاتری کسب کند، در بالاترین درجه قرار می‌گیرد.
مدیریت فاضلاب و آب در شیراز
نهاوندی می‌افزاید: یکی دو سال پیش شهرداری یک معاونت خدمات شهری داشت که معاونت محیط زیست هم به آن اضافه شد و هر دو واحد به‌طور تخصصی در کنار محیط زیست خدماتی را ارائه می‌دهند. به لحاظ پیگیری‌هایی که بابت انتقال واحدهای صنعتی بزرگ بویژه واحدهای آلاینده هوا انجام داده‌ایم شرایط مطلوبی فراهم شده است. الزام واحدهای صنعتی به رعایت استانداردهای زیست محیطی به طور مستمر در حال پایش و اقدام است و طی یکی دو سال اخیر می‌توان گفت که نمود بیشتری پیدا کرد. چند واحد صنعتی بزرگ در کلانشهر شیراز داریم که مشکلات زیست محیطی فراوان بویژه برای هوا ایجاد کرده‌اند. با پیگیری‌های ما آنها موظف به رعایت همه مسائل محیط زیست شدند و حتی یکی دو واحد از شهر خارج شدند. مابقی هم به‌طور مستمر تحت نظارت و پایش قرار دارند تا مشکلی ایجاد نکنند.
وی با اشاره به انتقال واحدهای صنعتی براساس برنامه زمان‌بندی شده می‌گوید: در بحث واحدهای صنعتی پیگیری‌های زیادی داشتیم. از این بابت که سوخت گازوئیل کم‌گوگرد و سوخت با درجه اُکتان بالاتر بنزینی داشته و سوخت‌هایی با لایسنس یورو در سطح شهر شیراز توزیع شود. البته شاخص‌ها براساس سال گذشته در نظر گرفته شدند و اینها اتفاقات خوبی رقم زده‌اند. برای ارزیابی و گزارش وضعیت کیفیت هوا، شاخص کیفیت هوایی یا Air quality index (AQI) همیشه مد نظر بوده است. ایستگاه‌های ما دائماً در حال سنجش کیفیت هوای کلانشهر شیراز هستند و میزان گازهای موجود را به طور مستمر اندازه‌گیری و گزارش می‌کنند تا گازهای مونوکسید کربن، ازون، اکسیدهای سولفور و اکسیدهای ازت، ذرات کمتر از 2.5 میکرون و کمتر از 10 میکرون افزایش نیابند. اینها را طی فرمول‌هایی به یک عدد بدون فرم تبدیل می‌کنیم که همان شاخص کیفیت است. این عدد نشان داده است که امسال از ابتدای سال تقریباً 96 درصد روزهای سال در بازه پاک و قابل قبول بوده است.
وزش باد در جهت تصفیه هوای شیراز
نهاوندی این شاخص را برای کلانشهری مانند شیراز نسبت به سراسر کشور خوب می‌داند و وجود فضای سبز مطلوب، جهت باد غربی – شرقی شهر که آلودگی‌ها را از سمت شهر به سوی دشت سروستان خارج می‌کند در وضعیت هوای شیراز دخیل می‌داند.
او درباره مدیریت پسماند هم می‌گوید: سایت دفن پسماند «برمشور» با نظارت مستمر از سوی سازمان محیط زیست و مدیریت مطلوب شهرداری، به لوله‌های دفن جداگانه هم برای پسماندهای عفونی و هم پسماندهای عادی تجهیز شده است. پسماندهای عادی در مراکز درمانی باید بی‌خطرسازی شده و سپس انتقال یابند تا در سلول‌های مرتبط دفن شوند. آنجا هم مدیریت لازم برای بحث پسماندهای عادی اعمال می‌شود. حالا علاوه بر تفکیک در مبدأ که در سطح شهری اتفاق می‌افتد، بخشی در شهرداری وجود دارد که تفکیک در مقصد انجام می‌دهد. بخشی از پسماندهایی که تر هستند تبدیل به پسماندهای بیوکمپوست یا ورمی‌کمپوست می‌شوند. بخش دیگر زباله‌هایی با قابلیت بازیافت هستند؛ مواد پلاستیکی و فلزی جداسازی می‌شوند تا از حجم پسماند کاسته شود و ظرفیت تجزیه‌پذیری پسماندها افزایش یابد.
او مدیریت فاضلاب را هم در کسب این جایگاه مؤثر می‌داند و می‌گوید: البته هنوز مراحل اجرای این پروژه تکمیل نشده و نیازمند تلاش حداکثری وزارت نیرو است تا تمامی فاضلاب‌های واحدهای مسکونی شیراز به شبکه اصلی متصل شوند و تصفیه در آنها صورت بگیرد.
نهاوندی وضعیت سرانه مناسب فضای سبز شیراز را از مباحث اصلی می‌خواند و می‌گوید: در بحث کلان مدیریت محیط زیست، سوخت اکثر نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی شیراز با پیگیری‌ها و فشارهای وارد شده، گاز است و عملاً از مصرف سوخت مایع یا نفت سیاه در این مراکز جلوگیری به عمل می‌آوریم؛ این امر تأثیر بسزایی در افزایش کیفیت هوای استان و شهر شیراز دارد.