راضیه خوئینی
خبرنگار

ماهی تیلاپیا از مهاجم‌ترین و مهلک‌ترین گونه‌ها برای آبزیان و محیط زیست ایران به شمار می‌آید. سازمان حفاظت محیط زیست از همان ابتدا مخالف پرورش آن بود. در نهایت هم قبول کرد این گونه فقط در استان‌هایی مثل یزد که دارای آب‌های سطحی نیستند، در محیطی بسته و حفاظت‌شده پرورش یابد. اما به‌تازگی فعالان محیط زیست خوزستان خبر می‌دهند که این گونه مهاجم را در تعداد فراوان در تمامی آب‌های خوزستان دیده‌اند. عادل مولازاده، معاون‌ محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان ضمن تأیید این خبر از وجود تیلاپیا در شادگان، کارون و... خبر می‌دهد و می‌گوید، اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان هرگز مجوز پرورش این گونه را صادر نکرده است. هرچند تکثیر تیلاپیا نشان داد، لزومی هم به مجوز محیط زیست ندارد.
 
هجوم به شادگان
معاون اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان در پاسخ به این پرسش که تیلاپیا در کدام آب‌ها یا رودخانه‌های خوزستان مشاهده شده و از کدام گونه است، با بیان اینکه ماهی تیلاپیا عمدتاً از گونه‌های مهاجم محسوب می‌شود، اما از نظر اقتصادی دارای انواع و گونه‌های مختلفی است که برخی از آنها از نظر اقتصادی به‌صرفه بوده و جزو گونه‌های ارزشمند به شمار می‌آیند، گفت: نام گونه مهاجم ماهی تیلاپیا که در خوزستان به چشم می‌خورد، «زیلی» و از نوع شدیداً مهاجم است. در واقع «زیلی» میزان تکثیر بسیار بالا و تخم‌ریزی فراوانی دارد. این گونه در هر شرایطی امکان زیست دارد؛ از جمله در انواع آب‌ها با غلظت‌های مختلف، آب شور و شیرین و حتی آب‌های آلوده خود را با شرایط تطبیق می‌دهد.
مولازاده با اشاره به اینکه تیلاپیا از سال 1382 در یکی از رودخانه‌های خوزستان مشاهده و توسط صیادان و سازمان شیلات شناسایی شد، در پاسخ به این سؤال که تیلاپیا چه آسیب‌هایی به اکوسیستم زده‌ است، افزود: این ماهی به دلیل روند تکثیر و رشد سریع، به همه آب‌های استان از جمله شادگان و کارون راه یافت و در این رودخانه‌ها به‌وفور به چشم می‌خورد. تحقیقات و مطالعات زیادی روی این گونه مهاجم انجام و گزارش‌های خوبی درباره آن از سوی سازمان حفاظت محیط زیست ارائه شده است.

لزوم عقیم‌سازی تیلاپیا
برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر تیلاپیا چه تدابیری باید اندیشید؟ مولازاده درباره نحوه زیست این ماهی‌های مهاجم و ابعاد تکثیر آن گفت: با توجه به اینکه در دیگر نقاط جهان هم این ماهی دیده شده، مطالعات زیادی روی آن انجام شده است. در واقع تنها راه جلوگیری از تکثیر و افزایش این ماهی‌ها عقیم‌سازی آنهاست. با این روش تخم‌های غیربارور تولید می‌شوند که البته روش بسیار پرهزینه‌ای است و نیاز به عزم جدی و بین‌المللی دارد. با توجه به اینکه استان خوزستان دارای منابع آبی متنوعی است، استحصال و عقیم‌سازی این ماهی‌ها بسیار دشوار خواهد بود؛ اما سازمان حفاظت محیط زیست برای پیشگیری از تکثیر آنها و به حداقل رساندن شمار تیلاپیا در زیستگاه‌های این استان، اقدامات دیگری اتخاذ کرده است.
مولازاده درباره آسیب‌های فراوانی که این گونه مهاجم به زیستگاه‌ها، آبزیان و گونه‌های بومی ارزشمند استان وارد می‌کند، اظهار کرد: این ماهی‌های همه‌چیزخوار و حتی لجن‌خوار، به واسطه خوردن لاروها و تخم‌ سایر ماهی‌ها، ماهی‌های بومی منطقه را به نابودی می‌کشانند. از آنجا که تیلاپیاها گوشت‌خوار هم هستند باعث کاهش چشمگیر گونه‌های دیگر و آبزیان می‌شوند. تیلاپیا با تغذیه از جلبک‌ها، میزان مواد غذایی سایر آبزیان را محدود می‌کند. از سوی دیگر فضولات آنها سبب رشد سریع جلبک‌ها شده و زندگی سایر ماهیان را مشکل می‌سازد. از این رو پرورش تیلاپیا از مخاطرات محیط زیستی در کشور به شمار می‌آید.
معاون اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان تأکید می‌کند: با در نظر گرفتن این شرایط، هر گونه محدودیت در صید تیلاپیا را در آب‌های استان برداشته‌ایم و صیادان هر چقدر که بتوانند از این ماهی صید می‌کنند. این در حالی است که برای صید سایر ماهی‌های بومی محدودیت‌های سختگیرانه‌ای اعمال می‌کنیم. این ماهی به شکلی است که حتی در استخرهای پرورش ماهی، استخردار به محض دیدن هر نوع تیلاپیا اقدام به حذف و خشکاندن آن می‌کند.
مولازاده می‌افزاید: در واقع مجوز تولید این گونه مهاجم را به هیچ سازمانی نداده‌ایم. زمانی که شیلات درخواست پرورش آن را داد، با توجه به مهاجم بودن این گونه، درخواست آنها را رد کردیم. در کل هیچ مجوزی برای پرورش تیلاپیا صادر نشده است و تا زمانی که ما هستیم این مجوز را صادر نخواهیم کرد.
او در پاسخ به این سؤال که سازمان حفاظت محیط زیست چه برنامه‌ای برای کنترل این گونه مهاجم دارد و سازمان‌های مرتبط مانند شیلات برای جلوگیری از رشد و تکثیر آن چه وظیفه‌ای دارند، گفت: ما برای اینکه بتوانیم روش‌های نوین و بهتری برای مبارزه با انواع گونه‌های تیلاپیا داشته باشیم و ذخایر تالاب‌ها و آب‌های استان را تقویت کنیم، اقدام به رها‌سازی لارو ماهیان بومی استان از جمله بنّی- شیربت و گطان کرده‌ایم. با تقویت این منابع، حداقل آسیب به زیستگاه‌ها و منابع آبی وارد خواهد شد و می‌توانیم با این روش گونه‌های بومی استان را حفظ کنیم.