ایجاد ۶۰ درصد اشتغال در بنگاههای کوچک
شکوفایی بازار کار امسال بهواسطه خروج جمعیت دلسرد از یافتن شغل از بازار کار کشور نبود، بلکه بهدلیل افزایش فرصتهای اشتغالزایی بویژه در حوزه مشاغل خُرد و حرکت به سمت ایجاد فرصتهای شغلی و کارآفرینی در حوزه مشاغل ارزان بوده است.
بررسی برنامههای اشتغالزایی در دولتهای گذشته، نشان میدهد که همه آنها ایجاد گسترده اشتغال را در ایجاد و توسعه صنایع بزرگ و حتی متوسط جستوجو کردهاند، در حالی که اینگونه صنایع با وجود مزایای فراوان، نمیتوانند حجم وسیعی از اشتغال کشور را برعهده گرفته و تأثیری بر اشتغالزایی بگذارند. اینگونه صنایع نه تنها هزینه اشتغالزایی را افزایش میدهند، بلکه در تعداد، اشتغال کمی را نیز ایجاد میکنند. بهعنوان نمونه، در دو سال اول دولت یازدهم، هزینه ایجاد شغل در ایران افزایش یافت و بهطور میانگین از 10میلیون تومان تا 2.6 میلیارد تومان رسید و در حال حاضر نیز میانگین هزینه ایجاد یک شغل ثابت و پایدار، بین سه تا چهار میلیارد تومان برآرود شده است. دلیل آن هم غفلت دولت وقت از توسعه مشاغل خرد، حمایت از کارآفرینان، توسعه و ایجاد بنگاههای کوچک و متوسط و حمایت از کسب و کارهای کوچک بود.
با وجود سرمایهبری اکثر صنایع مذکور، علاوه بر اتخاذ سیاستهای نامناسب ارزی، فقدان استراتژی توسعه صنعتی و مشخص نبودن نقشه راه توسعه صنعتی کشور از جمله دلایل تمرکز توسعه صنعتی کشور بر تولید محصولات با ارزش افزوده پایین است.
به عبارتی در این سالها مضاف بر آنکه اولویتبندی ترکیب رشته فعالیتهای صنعتی کشور تغییر چندانی نداشته، در همین رشته فعالیتها نیز با بیتوجهی به تعمیق ساخت داخل، بهسمت تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر حرکت نشده است، بهطوری که سهم غالب سبد صادرات غیرنفتی کشور را محصولات شیمیایی و معدنی در حلقههای اول زنجیره به خود اختصاص دادهاند.
روند نزولی ارزش هر تن محصول صادراتی کشور از ۳۵۶ دلار بر تن در سال ۱۳۹۶ (۴۵۲ دلار بر تن در سال ۱۳۹۲) به حدود ۳۰۸ دلار بر تن در سال ۱۳۹۹، تأییدی بر این موضوع است. اهتمام بیشتر دولت در اجرایی شدن بند «الف» ماده ۴۶ قانون برنامه ششم توسعه میتوانست در بهبود وضعیت موجود مؤثر باشد. بر این اساس، اگر نگاه به اشتغال و اشتغالزایی صرفاً از جنبه صنایع سنگین مدنظر باشد، طبیعی است سرمایهگذاری برای ایجاد اشتغال هزینه بسیار بالایی هم داشته باشد. به همین دلیل است که دولت سیزدهم نقشه راه اشتغالزایی را با رویکرد توسعه مشاغل خرد، توسعه و ایجاد صنایع کوچک، حمایت از خود اشتغالزایی و توسعه کارآفرینی در نظر گرفت و در این مسیر پس از دو سال عملکرد مثبتی داشته است.
اکنون، بنا بر دادههای ارائه شده از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بیش از ۶۰ درصد اشتغال حال حاضر در کارگاههای کوچک است؛ کارگاههایی که بنا بر تعریف رسمی، نهایتاً ۵۰ نفر شاغل در اختیار دارند. هرچند وزارت صمت بنگاههای با کمتر از ۵۰ نفر شاغل را کوچک و متوسط معرفی میکند، اما مرکز آمار ایران بنگاههای کمتر از ۱۰۰ نفر شاغل را کوچک و متوسط میداند و از دید سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران، بنگاههایی که بین پنج تا ۵۰ نفر نیرو دارند، کوچک و متوسط است.