کارشناس مسائل منطقه در گفت‌و‌گو با «ایران» بررسی کرد
نقش امیر جدید کویت در توسعه روابط با تهران
فوت شیخ نواف الاحمد الصباح، امیر فقید کویت در سن 86 سالگی سبب شد تا بار دیگر این کشور عربی در مرکز توجه دولت‌های منطقه قرار گیرد. او از سال 2020 رهبری کویت را در میانه بحران همه‌گیری کرونا، کاهش قیمت نفت و کاهش شاخص‌های اقتصادی بر عهده داشت. حال، شیخ مشعل الاحمد پسر شیخ جابر الاحمد الجابر الصباح به عنوان هفدهمین امیر کویت حکومت این کشور ثروتمند حاشیه خلیج فارس را بر عهده گرفته است. وی از سال 1967 ریاست اداره بازرسی کل کشور را بر عهده داشته و سپس به عنوان مسئول سازمان امنیت کشور منصوب شده است. شیخ المشعل در هشتم اکتبر 2020 به عنوان ولیعهد جدید کویت برگزیده شد. اینک او براساس ماده چهارم قانون اساسی کویت در مقام «امیر جدید کویت» شناخته می‌شود. به همین بهانه بود که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در رأس هیأتی دیپلماتیک برای عرض تسلیت به دولت و ملت کویت و همچنین دیدار با امیر جدید این کشور طی سفری یک روزه راهی کرانه جنوبی حاشیه خلیج فارس شد. «ایران» در گفت‌و‌گو با محمد بیات، کارشناس مسائل منطقه تاریخچه روابط، فرصت‌های همکاری و مناقشات میان ایران و کویت را مورد بررسی قرار داده است.
رابطه ایران و کویت در بستر تحولات تاریخی منطقه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
«تهران» و «کویت» به عنوان دو بازیگر مهم در بازارهای انرژی روابط پر فراز و نشیبی را طی 62 سال اخیر تجربه کردند. پس از اعلام استقلال کویت در سال 1961 حکومت وقت ایران جزو نخستین دولت‌های منطقه بود که حاکمیت این کشورعربی را به رسمیت شناخت و در ژانویه 1962 سفارت خود را در این کشور دایر کرد.
در نخستین سال‌های دهه هشتاد میلادی کویت نیز مانند سایر شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج فارس تحت تأثیر سقوط نظام پادشاهی در ایران و بیداری مسلمانان منطقه تصمیم گرفت تا از تجاوز رژیم بعث عراق علیه ایران حمایت مالی- لجستیکی کند.
پس از پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران، صدام تصمیم گرفت تا به بهانه اختلافات مالی- سرزمینی، به همسایه جنوبی خود یعنی کویت حمله و این کشور را تبدیل به یکی از استان‌های عراق کند. در این دوران ایران با کنار گذاشتن اختلافات پیش آمده با کویت تصمیم گرفت تا به کمک این کشور عربی شتافته و آتش چاه‌های نفتی کویت را در آب‌های خلیج فارس مهار کند.
روابط مثبت میان ایران و کویت تا اواسط دهه 90 شمسی ادامه داشت. در خردادماه 1394 در جریان سفر مرحوم شیخ صباح الاحمد جابر الصباح به تهران، طرفین توافقنامه‌هایی را در زمینه همکاری گمرکی، ورزشی، گردشگری، حمل‌ونقل و همکاری‌های امنیتی به امضا رساندند. حسن نیت و احترام ایران به حاکمیت سیاسی در کویت سبب شد تا دو کشور همواره روابط مثبتی را تجربه کنند. حتی زمانی که حادثه سفارت و کنسولگری پادشاهی عربی سعودی در تهران و مشهد رخ داد، کویتی‌ها صرفاً اقدام به کاهش روابط کرده و کانال‌های ارتباطی با تهران را حفظ کردند.
نقطه عزیمت دو کشور برای ورود به فصل جدید مناسبات چه بود؟
پس از روی کارآمدن دولت سیزدهم و تمرکز این دولت بر احیای مناسبات منطقه‌ای، رویکرد کشورهای عربی از جمله کویت نسبت به جمهوری اسلامی دچار تحول جدی شد. در همین راستا و با امضای توافق پکن میان ایران و عربستان سعودی، کویت سفیر خود را پس از هفت سال به تهران اعزام کرد.
کمی بعد وزیر امور خارجه کشورمان در جریان سفر به این کشور عربی از سوی همتای کویتی خود مورد استقبال قرار گرفت. با توجه به ظرفیت‌های کم‌نظیر دو طرف اما هیچ‌گاه روابط اقتصادی میان تهران-کویت از سقف 300 میلیون دلار فراتر نرفته است. در همین چهارچوب نمی‌توان از نقش وزارت خزانه‌داری امریکا غافل ماند که تلاش کرده مانعی بر سر راه شکل‌گیری همکاری‌های مشترک میان ایران و کویت در حوزه انرژی، مواد غذایی، ترانزیت و ایجاد بازارهای مشترک باشد.
دو طرف در زمینه همکاری‌های دیپلماتیک چه سمت و سویی را طی می‌کنند؟
وزیر امور خارجه در جریان سفر اخیر خود به کویت، ایده جمهوری اسلامی برای شکل‌گیری مجمع گفت‌و‌گو منطقه‌ای میان کشورهای شمال و جنوب خلیج فارس را مطرح کرد. اساساً شکل‌گیری چنین سازکاری ضمن پیشگیری از برخوردهای ناخواسته و غیردیپلماتیک میان کشورهای خلیج فارس، به حل مناقشاتی همچون اختلافات ارضی کشورها، تعیین مرزهای دریایی و سهم هر یک از کشورها در میادین گازی- نفتی مشترک کمک خواهد کرد.
مانند اختلاف بر سر موضوع میدان گازی آرش؟
بله. هم‌اکنون مهم‌ترین پرونده مورد مناقشه میان ایران و کویت، مسأله تعیین سهم ایران، کویت و عربستان سعودی در میدان گازی آرش/ الدره است. ادعا شده است که عربستان و کویت معتقدند این میدان گازی در محدود سرزمینی این دو کشور عربی قرار داشته و ایران هیچ سهمی از میدان آرش ندارد. در دسامبر 2022 شرکت نفت خلیج فارس کویت و آرامکو یادداشت تفاهمی با هدف توسعه این میدان گازی جهت تولید یک میلیارد فوت مکعب گاز در روز و 84 هزار بشکه گاز مایع به امضا رساندند. براساس اطلاعات منتشر شده از سوی دولت کویت ذخایر این میدان 220 میلیارد متر مکعب تخمین زده شده است. با فرسایشی شدن بحران اوکراین و کاهش سهم شرکت‌های روسی در بازار انرژی اروپا، توسعه میدان گازی آرش این فرصت را در اختیار سعودی- کویت قرار داده تا وارد رقابت با قطر شوند.
ایران چه امکانی برای بهره‌مندی از منافع خود در این میدان گازی دارد؟
در چنین شرایطی ایران می‌تواند با استفاده از تمامی ابزارهای مشروع این سیگنال را به کشورهای منطقه ارسال کند که صادرات گاز این میدان گازی بدون جلب نظر تهران ممکن نخواهد بود. تشکیل کنسرسیوم مشترک ایران، عربستان سعودی و کویت فرصت کم‌نظیری برای بی‌اثر کردن تحریم‌های واشنگتن و افزایش درآمدهای ارزی تهران است. افزایش وابستگی متقابل میان کشورهای شمال و جنوب خلیج فارس علاوه بر تضمین سود سرشار اقتصادی برای کشورهای منطقه، کمک شایانی به امنیت خلیج فارس خواهد کرد.
کویت به دلیل موقعیت خاص ژئوپلیتیکی در میانه سه قدرت منطقه‌ای یعنی ایران، عربستان سعودی و عراق همواره با «معمای امنیت» دسته‌وپنجه نرم می‌کند. چنین وضعیت ناپایداری سبب شده است تا کویتی‌ها در مقام دولت خردمند نقش «بازیگر میانجی» را در جریان مناقشات جاری در منطقه خلیج فارس و غرب آسیا بر عهده بگیرند؛ به عنوان مثال در جریان تحریم قطر در ژوئن 2017 کویتی‌ها نقش پر رنگی در مسیر رفع محاصره دوحه و بهبود روابط قطر با بلوک محافظه‌کار ایفا کردند.
همچنین پس از تیره شدن روابط میان تهران- ریاض، کویت یکی از کانال‌های مطمئن برای انتقال پیام میان ایران و عربستان سعودی بود. برهمین اساس با قرار گرفتن شیخ المشعل الاحمد در جایگاه امیر کویت، دو کشور این فرصت را دارند تا فصلی جدیدی از روابط مثبت دوجانبه و همکاری‌های منطقه‌ای- بین‌المللی آغاز کنند. در دوران جدید بنادر کویت می‌توانند مانند سواحل امارات در چرخه تجارت خارجی ایران قرار گرفته و به خنثی‌سازی تحریم‌های غرب کمک شایانی کنند.