باستان‌شناسان خواستار استرداد چرم‌نوشته‌های ساسانی یافت شده در یک غار تاریخی شدند
حفاران غیرمجاز جان «هستیجان» را گرفتند
زیست‌بوم- باستان‌شناسان خواستار استرداد چرم‌نوشته‌ها و پارچه‌نوشته‌های ساسانی غار هستیجان از خارج از کشور شدند. هستیجان هنوز هم در نقشه‌های باستان‌شناسی جایی ندارد. اصلاً تا چند ماه پیش هیچ یک از باستان‌شناسان خبری از وجود تاریخ ساسانی- اسلامی پهلوی با چرم و پارچه‌نوشته‌های بی‌نظیرش نداشت. مثل خیلی از محوطه‌های باستانی این قاچاقچیان بودند که سال 1355 پایشان به غار زل هستیجان در استان مرکزی باز شد و غارت غار را تا 15 سال بعد ادامه دادند. همین تحقیقات میدانی می‌گوید که غار توسط 20 تا 30 تیم غیرمجاز حفاری شده است.داشته‌های غار هستیجان به گفته شاهدان آن روز با گونی در بازار کاشان به فروش می‌رفت و بخش بسیار بزرگی از آن سر از موزه‌های خارج از کشور درآورد. نیما آصفی دانشجوی دکترای زبان‌های باستانی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پژوهشگر میهمان در دانشگاه لیدن هلند به‌دنبال یک تحقیق، متوجه وجود آثاری در غار هستیجان شد؛ تحقیقات او و یافته‌هایی که به آنها رسیده بود، توجه پژوهشگران و کارشناسان استانی را به سوی منطقه‌ای که این غار تاریخی وجود دارد، جلب کرد.
یک حسرت بزرگ
وقتی پای باستان‌شناسان به هستیجان باز شد، آه از نهادشان بلند شد. محمدرضا نعمتی از باستان‌شناسان سرپرست کاوش‌های هستیجان می‌گوید:« انگار روی پارچه راه می‌رفتیم.» هستیجان غارت شده آنقدر داشته فرهنگی هم برای باستان‌شناسان داشت که توجه همه شرکت‌کنندگان در مراسم افتتاحیه هفته پژوهش و فناوری را به خود جلب کند. پارچه‌نوشته‌ها و چرم‌نوشته‌هایی که تنها یکی از موارد یافت شده هم برای آنکه توجه همگان را به خود جلب کند کافی بود. چرم‌‌نوشته‌ای ساسانی که البته از ایران خارج شده است.
چرمنوشته حاوی نامه برادری به خواهرش مینا است. برادری که در آن نامه آرزو کرده بود هر خوشبختی‌ای برای خواهرش باشد. متن این چرمنوشته در شماره 8352 - ۲۱ آذر ۱۴۰۲ در صفحه 17 روزنامه چاپ شد. به گفته باستان‌شناسان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، این چرمنوشته در منطقه‌ای میان قم و کاشان نوشته شده و نشان از رواج سواد و کتابت در میان عامه مردم ایران پیش از اسلام دارد. چرمنوشته تنها داشته غارت شده و قاچاق شده هستیجان به خارج از کشور نیست. این پوست‌نوشت جزئی از بایگانی بزرگی از اسناد پهلوی است که در یک یا چند مرکز اداری در منطقه‌ای میان شهرهای امروز قم و کاشان در اواخر عصر اسلامی نوشته شده‌اند و امروز در مجموعه‌های مختلفی از جمله در برکلی، برلین و لس‌آنجلس نگهداری می‌شوند. کهن‌ترین سند از این مجموعه یک سند حقوقی از سال دوم حکومت هرمز یکی از شاهان ساسانی است؛ این سند به شماره Berk.۲۴۵ در کتابخانه بنکرافت در برکلی کالیفرنیا در ایالات متحده نگهداری می‌شود.
محمدرضا نعمتی از باستان‌شناسان سرپرست کاوش‌های هستیجان می‌گوید: «در بخشی از غار هستیجان حجم زیادی پارچه وجود داشت مثلاً بقایای آستینی که بسته شده و پارچه‌های چندضلعی و چند لایه، پارچه از موی بز، ریسمان‌های حصیری، بافته‌های موی بز، ابزارهای چوبی، درپوش‌های چرمی، بقایای بندهای چرمی، ۱۱ قطعه چرم نوشته نیز پیدا شده که برخی از آنها کاملاً سالم است.»
نعمتی می‌گوید:« چرم‌نوشته‌هایی که گل‌مهر دارند. گل مهری با نقشی از گاو کوهان‌دار، گل مهری از بانوی ساسانی که مویش بافته شده است، گل مهر قالبی با کتیبه پهلوی، گل مهر با نقوش قرقاول، سه انگشتر مهر که نقش پرنده دارند، دستبند با سنگ‌های تزئینی بخشی از یافته‌هایی بود که در این غار پیدا کردیم.» سرپرست تیم کاوش غار هستیجان می‌گوید: اشیای کشف شده در این کاوش همگی منحصر به فرد هستند، اما دو شیء خاص‌تر از همه بود، یکی پلمب سربی یا همان سیم و سرب دوره معاصر است که کشف فعلی نشان می‌دهد اولین نمونه آن مربوط به اواخر دوره ساسانی است و یک قلم نی.
قلم‌نی 1400 ساله
باستان‌شناسان در کاوش‌های غار هستیجان به یک «قلم نی» رسیده‌اند که متعلق به 1400 سال پیش است و هنوز رد جوهر روی آن قرار دارد. آنها می‌گویند این قدیمی‌ترین قلم نی کشف شده در کاوش‌های باستان‌شناسی است.همین موضوع هم باعث شد تا باستان‌شناسان خواستار ثبت ملی هستیجان و تلاش‌های حقوقی برای بازگرداندن آنچه از دل این غار تاریخی به خارج رفته است، بشوند، چون آنچه در هستیجان کشف شده، تنها بخشی کوچکی از اسنادی است که از کشور خارج شده است.