زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

 وعده‌ها برای فنس‌کشی جاده میامی- عباس‌آباد در منطقه حفاظت شده توران، برای جلوگیری از مرگ یوزپلنگ‌های باقی مانده هنوز به جایی نرسیده؛ خبری هم از 20 میلیارد تومانی که باید در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست کشور برای فنس‌کشی قرار می‌گرفت نیست. البته این اعتبار در صورت پرداخت هم کفاف فنس‌کشی کامل محدوده خطر را نمی‌کند. معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌‌ زیست کشور هم پیشرفت پروژه تأمین روشنایی جاده عباس‌آباد را چندان چشمگیر نمی‌داند. از 10 کیلومتر روشنایی وعده داده شده، تنها یک و نیم کیلومتر آن انجام شده‌ است. به گفته حسن اکبری مسئولان استانی قول داده‌اند روشنایی این مسیر تا پایان پاییز تکمیل شود. پیش‌تر «بهرامعلی ظاهری» مدیرکل حفاظت محیط‌‌‌ زیست استان سمنان به «ایران» گفته بود: «نصب دوربین‌های کنترل سرعت برعهده پلیس راهور و سازمان راهداری قرار داده شده، فنس‌کشی جاده وظیفه اداره‌ کل راه و ترابری استان سمنان و روشنایی مسیر و نصب چراغ‌های مربوطه نیز برعهده وزارت نیرو و اداره راه استان سمنان گذاشته شده است.» طرح فنس‌کشی قرار بود هجدهم فروردین ماه آغاز شود.

جاده انقراض
توران را زادآورترین زیستگاه یوز ایرانی می‌دانند. البته بسیاری از کارشناسان با این «توصیف» مخالفند و آن را باعث فراموشی زیستگاه‌های دیگر می‌دانند. آنها معتقدند اگر معادن از دل زیستگاه‌های دیگر بیرون بیاید یوزپلنگ‌ها برای زادآوری امنیت پیدا می‌کنند. یکی از زیستگاه‌های اصلی یوز ایرانی چادرملوی یزد است که به دلیل فعالیت‌های بسیار بالای معادن، جایی برای زادآوری و زیست یوزپلنگ‌ها در بافق باقی نگذاشته‌اند. منطقه توران برخلاف چادرملو آنقدر آرامش دارد که شاهد تولد یوزپلنگ‌ها باشد اما جاده‌ای که از دل آن می‌گذرد هرچند وقت یکبار محیط زیست و توران را به سوگ یکی از آخرین بازمانده‌های یوزپلنگ آسیایی می‌گذارد. مرداد ماه سال گذشته بود که یوزی مادر سرگردان جاده عباس آباد- میامی شد. او نمی‌دانست که این جاده جان جوان یوزش را گرفته است. محیط‌بانان یک هفته شب‌ها در کنار جاده ایستادند تا مادر و تنها توله باقی مانده‌اش از پیدا شدن گمشده‌شان ناامید و در شب توران پنهان شدند. این ترس وجود داشت که مادر هم قربانی جاده وسط زیستگاه شود. این یوز مادر سه فرزند داشت که سرنوشت فرزند سومش مشخص نیست. جاده میامی‌- عباس‌آباد در مسیر تهران- مشهد، فروردین ماه سال جاری هم شاهد مرگ یوزی مادر به نام «ماجراد» بود. ماجراد حامل سه جنین یوز بود که می‌توانست یوزپلنگ آسیایی را چند گام از انقراض دور کند. کوچک شدن محدوده زیستگاه‌ها، نرزایی یوزپلنگ‌های ماده، کاهش تعداد یوزپلنگ‌های ماده که یوزپلنگ را با سرعت بیشتری به سمت انقراض می‌برد نشان می‌دهد مرگ ماجراد با سه توله، چه خسارتی به محیط زیست وارد کرد.
آن هم زمانی که برنامه تکثیر یوز ایرانی در توران با شکست روبه‌رو شده بود. کارشناسانی که پروژه تکثیر یوز را دنبال می‌کردند تجربه کمی داشتند و همین مسأله باعث شد تا سه توله یوز ایران و فیروز (دو یوز پروژه) از دست بروند. کارشناسان در این پروژه، یوز مادر را برای تولد سه قلوها، سزارین کردند که به نظر می‌رسد شانس تجربه دوباره مادرشدن را برای همیشه از او گرفته‌اند. چون برخلاف وعده‌های داده شده برای زادآوری دوباره ایران در بهار سال جاری، هیچ خبری از بارداری مجدد او به گوش نمی‌رسد. از سوی دیگر جاده‌ها پس از سگ‌های گله و ولگرد به عنوان دومین عامل انقراض یوزپلنگ‌ها با آخرین سرعت در حال کشتن آخرین بازمانده های سریع‌ترین گربه‌سان جهان هستند. ایران، در حال حاضر میزبان آخرین بازمانده نسل یوزپلنگ آسیایی است که روزگاری قلمرو زیستی‌اش به 44 کشور می‌رسید.
حسن اکبری درباره آخرین وضعیت ایمن‌سازی جاده عباس‌آباد به ایسنا می‌گوید: اقدامات مورد نیاز برای ایجاد روشنایی آغاز و حدود ۱،۵ کیلومتر از جاده روشن شده است اما از آن ۱۰ کیلومتری که توافق شده بود تا روشنایی آن تأمین شود پیمانکار در حال انجام اقدامات اولیه و فراهم کردن زیرساخت همچون چاله‌کنی است.
او می‌گوید: مسئولان ذیربط قول دادند که تا پایان پاییز مرحله اولیه ایجاد روشنایی در جاده عباس آباد به پایان خواهد رسید.
اکبری درباره فنس‌کشی و تأمین امنیت جاده عباس‌آباد از این طریق می‌گوید: «برای فنس‌کشی جاده نیز هنوز اقدام اجرایی انجام نشده است و اعتبار ۲۰ میلیارد تومانی که قرار بود وزارت راه و شهرسازی در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار دهد، هنوز تعلق نگرفته است و ما در مرحله انتقال اعتبار از ‌ طریق سازمان برنامه و بودجه هستیم.»
او با اشاره به اینکه میزان زمان لازم برای این کار چندان مشخص نیست، تأکید می‌کند: «حتی با تخصیص و دریافت بودجه ۲۰ میلیارد تومانی نیز فنس‌کشی بخش عظیمی از جاده را نمی‌توان انجام داد و تنها بخش کوچکی از آن فنس‌کشی قابل انجام است.»
معاون محیط زیست طبیعی از اعلام آمادگی دو مجموعه خصوصی داوطلبانه برای فنس‌کشی خبر می‌دهد و می‌گوید: «سازمان محیط زیست مذاکراتی با آنها انجام داده‌ است اما نمی‌توانیم فعالیت آنها را تضمین کنیم. در صورت تمایل می‌توانند از طریق قانونی و صندوق ملی محیط زیست اقداماتی را انجام دهند اما هنوز از آنها جواب مثبتی دریافت نکرده‌ایم.»
یکی از دلایل زادآوری یوزپلنگ ایرانی، خرید آغل‌های دامداران منطقه توسط بخش مردمی و انجمن‌های فعال در این حوزه در سال‌های گذشته بود. طرح فنس‌کشی دولایه‌ای به همراه دالان‌های هدایت یکطرفه یوزها به زیستگاه اصلی توران طرحی است که چندی پیش توسط فعالان با عنوان سپر حفاظتی یوزها به سازمان حفاظت محیط زیست داده شد. آنها اعتقاد دارند در صورت اجرای صحیح می‌تواند جلوی تصادفات جاده‌ای یوزها را بگیرد.
 با این وجود اکبری می‌گوید: «در این شرایط هنوز اقدام اجرایی برای فنس‌کشی انجام نشده است اما به دریافت آن ۲۰ میلیارد تومان خوشبین هستیم و امیدواریم که بتوانیم این مبلغ را دریافت و عملیات فنس‌کشی را آغاز کنیم.»