میترا جلیلی
خبر نگار

فضا و کارآفرینی
هفته جهانی فضا جشن بین‌المللی علم و فناوری و کمک آنها به بهبود وضعیت زندگی و رفاه بشر است و خود، گواهی بر علاقه و اشتیاق مردم جهان به کیهان محسوب می‌شود.
براساس قطعنامه‌ای که در سال ۱۹۹۹ میلادی در مجمع عمومی‌سازمان‌ ملل متحد تصویب شد، هر سال از ۴ تا ۱۰اکتبر (۱۲ تا ۱۸مهر) هفته‌ جهانی فضا نامیده می‌شود و علت انتخاب این روزها به‌عنوان هفته‌ جهانی فضا، گرامیداشت دو نقطه‌ عطف در تلاش بشر برای دستیابی به فضاست. گام نخست پیشرفت بشر در ۴ اکتبر ۱۹۵۷ است که به پرتاب نخستین ماهواره ساخت بشر یعنی «اسپوتنیک یک» بازمی‌گردد و در ۱۰ اکتبر سال ۱۹۶۷ نیز قوانین مربوط به فعالیت کشورها در فضا با رویکرد صلح‌آمیز و بشردوستانه امضا شد. از زمان قطعنامه سازمان ملل در سال ۱۹۹۹، هفته جهانی فضا به بزرگ‌ترین رویداد فضایی عمومی‌در جهان تبدیل شده است.
امسال هفته جهانی فضا در بیش از 100کشور جهان جشن گرفته شد و با‌توجه به اهمیت صنعت تجاری فضا و فرصت‌های روبه رشد برای کارآفرینی و اشتغالزایی در این صنعت و فواید توسعه آن، شعار «فضا و کارآفرینی» برای 2023 در نظر گرفته شده است تا اهمیت روند رو به رشد شرکای تجاری و کارآفرینان در صنعت فضایی به رسمیت شناخته شود. با توسعه تکنولوژی و کاهش هزینه‌های پرتاب ماهواره ازطریق تجاری شدن، اکنون شرکت‌های نه‌چندان بزرگ خصوصی هم در گوشه و کنار جهان به‌دنبال ساخت ماهواره و پرتاب آن به فضا و بالطبع کارآفرینی و اشتغالزایی هستند، استارتاپ‌هایی که ازطریق ماهواره‌های خود، اطلاعات و داده‌های جدید و باارزشی را برای صنایع و دولت‌ها جمع‌آوری می‌کنند.

مسابقه رسیدن به قمرهای کهکشان
در هفته جهانی فضا 2023 دانشمندان حوزه فضایی پیش‌بینی‌هایی برای این صنعت در دهه آینده انجام داده و عنوان کرده‌اند که کشورهای پیشروی جهان در صنعت فضایی برای رسیدن به قطب جنوب قمرهای کهکشان راه شیری رقابت خواهند کرد. در گزارش«اسپیس‌دات‌کام» آمده است: به‌عنوان تماشاگران این مسابقه جهانی، می‌توانیم انتظار داشته باشیم که هر دو کشور چین و امریکا با افزایش فعالیت‌های خود، تا سال 2030 به هدفشان نزدیک‌تر شوند.
البته باید گفت هرچند این دو کشور برای رسیدن به قطب جنوب ماه، تلاش‌های زیادی داشتند ولی تاکنون این هند بوده است که در این مسابقه پیروز میدان شده و چین و امریکا را در این بازی شکست داده است. وی یادآور شد: البته باوجود موفقیت هند در رسیدن به قطب جنوب ماه که دستاورد فضایی بزرگی محسوب می‌شود ولی همچنان تصور من این است که درآینده رقابت اصلی بین چین و ایالات‌متحده باشد.
چین از ایجاد یک اقتصاد قمری(ماه) فعال در قطب جنوب تا سال 2050 صحبت کرده است که چند دهه دیرتر از وعده امریکایی‌هاست که عنوان کرده‌اند تا سال 2030 حضوری دائمی‌در ماه خواهند داشت و از فرصت‌های اقتصادی آن بهره خواهند گرفت. باید منتظر ماند و دید از میان این دو کشور کدام‌ یک به هدف از پیش تعیین شده خود دست خواهند یافت.

استخراج آب از ماه
پروفسور اندرو دمپستر، مدیر مرکز تحقیقات مهندسی فضایی استرالیا  که از محققان حوزه فضاست در این باره گفت: پیش‌بینی‌های بازار برای استخراج مواد مختلف از ماه بویژه آب، صنعت چند میلیارد دلاری را تا سال 2050 رقم می‌زند. انتظار می‌رود استخراج فضایی ابتدا در ماه و سپس مریخ و قمرهای آن و همچنین سیارک‌ها و ستاره‌های دنباله‌دار اتفاق بیفتد که این موضوع با برنامه ARTEMIS ناسا مطابقت دارد.
وی یادآور شد: بشر در مریخ به‌دنبال یافتن و استخراج آب و پردازش آن با استفاده از روبات‌هاست.
کاهش هزینه‌های پرتاب، پیشران اقتصاد فضایی
باوجود پیچیده بودن پرتاب ماهواره به فضا و قرار گرفتن آن در مدار، آمار نشان می‌دهد که امروزه تعداد شرکت‌های فعال در این حوزه در کشورهای مختلف روند رو به رشدی داشته است و یکی از عوامل اصلی آن، کاهش هزینه‌های این پرتاب نسبت به گذشته عنوان شده است. ازسوی دیگر با اینکه در گذشته انحصار پرتاب‌ها در اختیار دولت‌ها قرار داشت ولی امروزه این روند تغییر کرده و شرکت‌های خصوصی و استارتاپ‌ها به آن ورود کرده‌اند. در طول قرن بیست و‌ یکم، نوآوری و رقابت بخش خصوصی منجربه کاهش هزینه‌های پرتاب شده است زیرا شرکت‌ها برای قراردادهای فضایی دولتی و خصوصی تلاش می‌کنند. خصوصی‌سازی صنعت فضایی امکان انتخاب‌های متنوع‌تری را در مکان پرتاب و اندازه موشک فراهم کرده است، به گونه‌ای که هر ماهواره می‌تواند برای یک مأموریت خاص تنظیم و با کمک این موشک‌ها راهی فضا شود.
با کوچک‌سازی و کاهش هزینه‌های پرتاب، اکنون این امکان برای یک کسب‌ وکار کوچک وجود دارد که یک ماهواره کوچک را ساخته و پرتاب کند و این امکان برای کارآفرینان فراهم شده تا با تولید محصولاتی نو بر پایه داده‌هایی ارزشمند فضایی، خدمات متنوعی را در اختیار دولت‌ها و صنعت قرار دهند. براساس گزارش «اسپیس‌دات‌کام»، در سال 2022، حدود 180 موشک موفق در مدار قرار گرفتند که بیشترین میزان در یک سال گذشته است و نشان از تأثیر خصوصی‌سازی بر اقتصاد فضایی دارد. هرچند هنوز سال 2023 به پایان نرسیده ولی تا آخرسال قرار است شاهد پرتاب ماهواره‌های زیادی به فضا در کشورهای مختلف باشیم به گونه‌ای که گفته می‌شود احتمالاً سال 2023 یک رکورد ثبت خواهد شد. اسپیس‌ایکس به‌تنهایی قصد پرتاب 90 موشک را دارد و این روند تا سال 2024 و پس از آن ادامه خواهد داشت و به این ترتیب اقتصاد فضا و کارآفرینی در این حوزه روبه رشد خواهد بود.

زباله‌های فضایی
چالش جدید بشر
 خصوصی‌سازی صنعت فضایی امکان انتخاب‌های متنوع‌تری را در مکان پرتاب و اندازه موشک فراهم کرده است که می‌تواند برای یک مأموریت خاص تنظیم شود. اما موضوع اینجاست که با افزایش پرتاب‌ها، خطر آسیب ناشی از زباله‌های فضایی نیز افزایش می‌یابد و دسترسی آسان‌تر به اقتصاد فضایی می‌تواند مشکلات موجود را تشدید کند.
هرچند بشر از بهبود نظارت بر تغییرات آب و هوا و افزایش دسترسی به اینترنت ازطریق ماهواره‌ها سود خواهد برد ولی حضور در فضا بدون خطر انجام نمی‌شود. زباله‌های فضایی موضوع مهمی‌است و نبود مقررات مشخص جهانی در این زمینه به این معنی است که سرمایه‌گذاری‌ها ممکن است گاه بی‌ثمر شود. هنوز مقررات خاصی وضع نشده و رگولاتوری نتوانسته است با توسعه اقتصاد فضایی همگام شود به عنوان مثال اگر فضاپیماهای شرکت‌های مختلف با هم برخورد کنند، مشخص نیست که پروتکل قانونی آن چیست. با افزایش پرتاب‌ها، زباله‌های بیشتری در مدار وجود خواهد داشت که می‌تواند بقایای مأموریت‌های فضایی قبلی باشد. آژانس فضایی اروپا (ESA) تخمین می‌زند که در حال حاضر یک میلیون جرم فضایی بین 1 تا 10 سانتی‌متر در مدار وجود دارد و بیش از 170 میلیون زباله فضایی بزرگ‌تر از یک میلی‌متر در اطراف فضا شناور است که هریک می‌توانند با فضاپیماها برخورد کنند و بویژه در سرعت‌های بالایی که به دور زمین می‌چرخند، صدمات قابل‌توجهی ایجاد کنند.

بــــرش

جشن هفته جهانی فضا در ایران

در کشور ما هم صنعت فضایی روندی روبه رشد دارد و سازمان فضایی ایران برای هر کدام از روزهای هفته جهانی فضا نامی‌را درنظر گرفته است.
 مرتضی نیکخو، دبیر هفته جهانی فضا گفت: انتخاب شعار «فضا و کارآفرینی» برای هفته جهانی فضا، نشان‌دهنده اهمیت فناوری فضایی در موضوع کارآفرینی و اشتغالزایی است و توسعه این فناوری بسترهای جدید و گسترده‌ای را چه برای کارآفرینان و چه برای جوانان و علاقه‌مندان فعالیت در این حوزه مهیا کرده است.
وی با اشاره به نامگذاری روزهای هفته جهانی فضا در زمینه‌های مختلف کارآفرینی در حوزه فضایی یادآورشد: برنامه‌های تدوین شده برای این هفته از روز چهارشنبه ۱۲مهر باعنوان «فضا‌ و‌کارآفرینی» آغاز و روز پنجشنبه ۱۳مهرماه باعنوان «فناوری فضایی، صنعت پیشران» نام‌گذاری شد.
برای روز جمعه ۱۴ مهر، عنوان «فضا و توسعه زیست‌بوم‌های کارآفرینی» و برای روز شنبه ۱۵ مهر ماه نیز عنوان «فضا و کارآفرینی برای نسل آینده» انتخاب شد. به گفته وی، کمیته برگزاری هفته جهانی فضا، روز یکشنبه ۱۶ مهرماه را باعنوان «فضا، اقتصاد آینده» و روز دوشنبه ۱۷ مهر را باعنوان «سرریز فناوری فضایی و کارآفرینی» نامگذاری کرد و عنوان «فضا و فرصت‌های کارآفرینی» را هم برای سه‌شنبه ۱۸ مهرماه در نظر گرفت.
گفتنی است در این هفته علاوه‌بر ویژه برنامه‌های دانش‌آموزی، برنامه‌های ترویجی و کاربردی بسیاری با همکاری نهادهای مختلف و برای اقشار و گروه‌های سنی مختلف در سراسر کشور برگزار شده است.

جذب سرمایه توسط اسپیس‌ایکس

این گزارش نشان می‌دهد که علاوه‌بر خصوصی‌سازی، مشارکت‌ها در سرمایه و دراختیار قرار دادن ابزارهای فناورانه هم به کاهش هزینه‌های پرتاب ماهواره‌ها به فضا کمک کرده است. به‌عنوان مثال شرکت اسپیس‌ایکس برای هر پرتاب فالکون 9 حدود 67 میلیون دلار سرمایه از مشتریان خود جذب می‌کند. یکی از این موارد سرمایه‌گذاری، تلسکوپ فضایی اقلیدس است که توسط آژانس فضایی اروپا (ESA) ساخته و راه‌اندازی و پس از آن در جولای 2023 با موشک فالکون 9 اسپیس‌ایکس به فضا پرتاب شد. این مظهر اهمیت فزاینده مشارکت‌های دولتی و خصوصی در توسعه اقتصاد فضایی است. اسپیس‌ایکس همچنین قراردادهایی مانند برنامه خدمه تجاری ناسا برای انتقال فضانوردان و تجهیزات به ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) به ارزش میلیاردها دلار با ناسا دارد تا به‌صورت عمده خدمات پرتاب را ارائه کند.
آنچه مسلم است اینکه مشارکت‌های دولتی و خصوصی و شرکت‌هایی مانند اسپیس‌ایکس رشد اقتصاد فضایی را افزایش داده و با کمک به کاهش هزینه‌های پرتاب، فضا را برای کسب‌وکارها جذاب‌تر و قابل دسترس‌تر کرده‌اند. فرود موفقیت‌آمیز هند روی ماه نیز علاقه قابل‌توجهی در سراسر جهان به فضا ایجاد کرده است.