دکتر سارا نداف روانشناس

امروزه به خوبی ثابت شده است که نوجوانان و جوانان در مقایسه با سایر گروه‌های سنی بیشتر در برابر اعتیاد و سایر اشکال رفتارهای بی‌پروا آسیب‌پذیر هستند و هنگامی که آنها معتاد می‌شوند، عواقب آن اغلب شدیدتر است. نسل امروزی جوانان می‌خواهند علم پشت سر چرایی چیزها را بفهمند. این بدان معناست که وقتی صحبت از خطرات مصرف مواد مخدر به میان می‌آید، همه چیز را به روشی که خودشان می‌فهمند و باور می‌کنند، تجزیه و تحلیل کنند. به طور خلاصه، مغز جوانان هنوز در حال شکل‌گیری است. از آنجایی که قشر جلوی مغز به طور کامل رشد نکرده است، جوانان در تصمیم‌گیری منطقی و تنظیم احساسات خود کامل نیستند که هر دو در صورت همراه شدن با پیشنهادات برای امتحان مواد مخدر، می‌توانند به معنای خطر باشند.
بسیاری از جوانان با شنیدن این جمله بزرگ می‌شوند: «صبر کن تا استرس دنیای واقعی را احساس کنی.» اما درواقع، استرس دوران نوجوانی می‌تواند به همان اندازه وحشتناک باشد. بیایید با برخی از این استرس‌ها روبه‌رو شویم؛ به‌عنوان نمونه هر کودکی در خانه‌ای آرام بزرگ نمی‌شود. هنگام معاشرت با دوستان، برای سازگاری با فشار همسالان که ممکن است به معنای یک بار امتحان کردن در یک میهمانی باشد، می‌تواند شروع یک مشکل جدی و آغاز مصرف مواد باشد. این امر بویژه در مورد جوانانی که از نظر ژنتیکی مستعد اعتیاد هستند، صادق است.
لزوم توجه بیشتر در خصوص مصرف مواد صنعتی در مرحله‌ گذار به بزرگسالی
رفتارهای مخاطره‌آمیز مانند مصرف مواد مخدر در بین دانش‌آموزان امروزی به طور فزاینده‌ای رو به افزایش است. دانش‌آموزان دبیرستانی در مرحله نوجوانی هستند؛ مرحله‌ گذار به بزرگسالی. در این دوره، ظاهراً آنها در معرض بسیاری از رفتارهای مخاطره‌آمیز قرار دارند. به‌دلیل پیچیدگی و بزرگی تغییرات زیست اجتماعی که در این مرحله رخ می‌دهد، دوره نوجوانی پرخطرترین دوران زندگی یک فرد است. این دوره با افزایش اکتشاف و آزمایش و با رفتارهای پرخطر مانند سوء مصرف مواد مشخص می‌شود. این خطرات پیامدهای جدی بر سلامت نوجوانان و سایر مشکلات اجتماعی دارد.
شالوده و کاتالیزوری که اکثر جوامع را به سمت ثبات، بهره‌وری، رشد اقتصادی، شکوفایی و عظمت سوق می‌دهد، قدرت جمعیت جوان بویژه جمعیت مولد آن است. ایران نیز از این ادعا مستثنی نیست. در نتیجه، گفته می‌شود که «صدقه از خانه آغاز می‌شود». هنگامی که برخی از والدین از نقش خود کناره‌گیری می‌کنند و در شکل‌گیری و تلقین هنجارها، آداب، ارزش‌ها و نظام باورهای صحیحی که در جامعه پذیرفته شده است به فرزندان خود کوتاهی می‌کنند، برخی از این جوانان به نیرویی خطرناک برای جامعه تبدیل می‌شوند که رفتارهای بیگانه، فراگیر و غیرفرهنگی از خود بروز می‌دهند. سوء مصرف مواد مخدر، از جمله این موارد است. سبک فرزندپروری، وضعیت اجتماعی - اقتصادی و شرایط بافتی خانه، همگی بر شخصیت کودک تأثیر منفی یا مثبت می‌گذارد. خانواده یک واحد ضروری، پاسخگو و اساسی جامعه است که مسئولیت اصلی بهبود هر عضو را بر عهده دارد. واحد مثبت برای بهبود جامعه از جمله کسانی که در محیط نزدیک خانواده هستند؛ پدر و مادر اساساً سرچشمه هر خانواده هستند، از این‌رو مسئولیت‌هایی از قبیل اقتصادی، روانی، اخلاقی و معنوی را بر عهده دارند که هدف آن بهبود وضعیت فرزندان و سایر اعضای خانواده است که تا حد زیادی در بهبود، آرامش، بهره‌وری و توسعه جامعه انجام می‌شود.
نظریه سرمایه اجتماعی، بیان می‌کند که سرمایه اجتماعی شامل شبکه‌ای از روابط بین فردی است که تأثیر مفیدی بر افراد درگیر در این شبکه‌ها دارد. سرمایه اجتماعی می‌تواند به توسعه مثبت کمک کند و می‌تواند به‌عنوان یک عامل محافظ در برابر رفتارهای مخاطره‌آمیز عمل کند. مروری سیستماتیک بر سرمایه اجتماعی خانواده انجام شده که اهمیت عملکرد خانواده بر سلامت کودکان را برجسته کرده است. با در نظر گرفتن اینکه بافت خانواده اولین و قوی‌ترین محیطی است که بر توسعه تأثیر می‌گذارد، این امر تعجب‌آور نیست.
ویژگی‌های فردی مانند خودمدیریتی بالا یا خودکنترلی به‌عنوان عوامل محافظتی در برابر مصرف مواد در نوجوانان و جوانان شناسایی شده است. به طور مشابه، عوامل زمینه‌ای مانند فرزندپروری مثبت نیز ممکن است از مصرف مواد در نوجوانان و جوانان محافظت کند. اگرچه مطالعات مختلف عوامل خطر و محافظت کننده برای مصرف مواد را توصیف کرده‌اند، اطلاعات کمی در مورد فرایندهایی که این ارتباط‌ها را ایجاد می‌کنند، وجود دارد.
در مطالعات انجام شده با پیروی از نظریه سرمایه اجتماعی، دریافتند که حمایت بزرگسالان یک عامل محافظتی در برابر مصرف مواد در نمونه‌ای از جوانان بی‌خانمان است. همچنین برخی مطالعات نشان داد که سبک سهل‌ گیر والدین در مورد مصرف مواد، مصرف بیشتر مواد را پیش‌بینی می‌کند. در مطالعه‌ای دیگر، سطوح بالاتری از مصرف مواد در جوانان (18 تا 25 ساله) نیز مشاهده شد که کنترل روانشناختی بیشتری را از سوی والدین مستبد تجربه کردند. علاوه بر این، سبک‌های فرزندپروری مقتدرانه به‌عنوان عوامل محافظتی در برابر مصرف الکل و سایر مواد غیرقانونی شناسایی شدند. از سوی دیگر، سبک‌های فرزندپروری مستبدانه و غفلت‌آمیز با مصرف بیشتر مواد مرتبط بود. بر اساس نظریه سرمایه اجتماعی، شیوه‌های مطلوب فرزندپروری والدین، سرمایه اجتماعی را در اختیار نوجوانان قرار می‌دهد که احتمال مصرف مواد را کاهش می‌دهد. اما حتی با وجود برخی محدودیت‌ها، این نتایج پیامدهای مهمی برای جامعه در بر دارد. برنامه‌های پیشگیری از مصرف مواد در دوره نوجوانی نه تنها باید روی جمعیت هدف (نوجوانان) متمرکز شود، بلکه باید والدین را نیز در بر گیرد. مشارکت دادن والدین و افزایش دانش آنها در مورد شیوه‌های مطلوب فرزندپروری و راه‌های کمک به فرزندانشان در ایجاد خودکنترلی کافی می‌تواند عنصر مؤثری در پیشگیری از مصرف مواد باشد.