سعیده احسانی راد
خبرنگار

جدایی پدر و مادر یا فوت یکی از والدین از عواملی است که باعث می‌شود گاه کودکان برای ادامه زندگی به پدربزرگ و مادربزرگ سپرده شوند.
کهولت سن، بی‌حوصلگی و ناکارآمدی روش‌های تربیتی قدیمی و مقاومت کودکان در برابر سختگیری‌های پدربزرگ و مادربزرگ که سنی از آنها گذشته است، از مشکلات زندگی نوه‌ها با پدربزرگ و مادربزرگ است، اما این امر نتایج مثبتی هم دارد ازجمله به حداقل رساندن آسیب‌های جدایی یا از دست دادن والدین در کودکان و طول عمر و به تأخیر انداختن آلزایمر در پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها.
رابطه نزدیک با نوه‌ها، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها را به دنیایی جدید می‌برد. آنان می‌توانند از دریچه‌ای جدید و متفاوت به جهان نگاه کنند. همین اتفاق برای کودکان نیز رخ می‌دهد.
دکتر جاوید ثمودی فوق‌دکترای روانشناسی در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره محاسن و مشکلات زندگی کودکان با پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها گفت: پیامبر(ص) که اسوه اخلاق و رفتار اجتماعی هستند بعد از فوت پدر و مادر با پدربزرگ و عمو زندگی کردند و بزرگ شدند. از محاسن زندگی در کنار والدین درجه یک انتقال تجربیاتی است که سال‌های طولانی کسب کرده و رایگان و سریع در اختیار کودکان قرار می‌گیرد.
وی افزود: اخیراً در یکی از کشورهای خارجی مهدکودکی دایر شده که کودکان در کنار قسمتی که مربوط به سالمندان است بزرگ می‌شوند. این تلفیق کودکان و سالمندان باعث می‌شود آنها کمتر مبتلا به آلزایمر شوند و نشاط و طول عمر بیشتری داشته باشند. بچه‌ها هم انس و الفت با پدربزرگ و مادربزرگ پیدا می‌کنند و از زندگی‌های دسته‌جمعی در مهدکودک با مربیان مختلف و همچنین بیماری و گرفتاری‌های مختلف رهایی پیدا می‌کنند.
ثمودی به اقدام خوب بهزیستی اشاره کرد و افزود: سازمان بهزیستی زمانی که پدر و مادر نباشند از روز اول کودکان را وارد مراکز نگهداری نمی‌کند، بلکه آنان را به مراکز موقت با پدر و مادرهایی که داوطلب شده‌اند می‌سپارند تا یکی از بستگان اعلام آمادگی کند و تحویل خاله، عمو، دایی یا پدربزرگ و مادربزرگ شوند. این کار باعث می‌شود بچه‌ها در کنار افراد خانواده خود بزرگ شوند و دچار تربیت‌های متناقض در مراکز دسته‌جمعی نشوند.
وی اختلاف‌نظر و دعواهایی را که بین پدربزرگ و مادربزرگ و نوه به دلیل اختلاف سن رخ می‌دهد، قابل رفع دانست و گفت: اغلب این مسائل با آموزش قابل رفع است. لازم است در زمان تحویل کودکان در کلاس‌های آموزشی بهزیستی و آموزش و پرورش نکاتی مثل آسیب‌هایی که ممکن است بچه‌ها را تهدید کند و از چشم پدربزرگ و مادربزرگ به دور باشد، گوشزد شود و به آنها آموزش دهند تا این نقیصه برطرف شود.
ثمودی افزود: پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها باید امکان تفریح و بازی را برای بچه‌ها فراهم کنند تا حالت سکون و خمودگی که در سالمندان است در بچه‌ها نهادینه نشود، چون بچه‌ها نیاز به بازی و جنب و جوش دارند و باید اجازه بازی و نشاط در خانه را داشته باشند.
وی توصیه کرد: پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها بهتر است با تکنولوژی‌های روز آشنایی پیدا کنند و در برابر یادگیری آن مقاومت نکنند. اکثر کودکان امروزه با موبایل و تکنولوژی آشنا هستند، آنها می‌توانند با کودکان بازی کنند، نحوه درست استفاده از امکانات موبایل را به کودکان آموزش دهند و از مخاطراتی که تهدید برای کودکان است، جلوگیری کنند.
وی به نقش دیگر اعضای خانواده که به خانه پدربزرگ و مادربزرگ رفت و آمد دارند اشاره کرد و گفت: با توجه به شرایط جامعه، رفت و آمدها کمتر شده است اما هنوز اکثر فامیل به خانه بزرگترها سر می‌زنند. این فرصت خوبی برای ارتباط بیشتر کودکان با فامیل است تا بتوانند با آنها بازی کنند و حال و هوای‌شان عوض شود.
 
احساسات خود را مدیریت کنید
هنگام جدایی فرزندان، پدربزرگ و مادربزرگ، احساساتی چون غم و اندوه، ناامیدی، اضطراب و استرس را تجربه می‌کنند، اما اگر نسبت به عروس یا دامادتان احساسات منفی دارید باید قادرباشید احساسات خود را کنترل کنید زیرا ابراز این احساسات منفی می‌تواند تنش میان نوه و والدین را افزایش دهد.
در چنین شرایطی با یک دوست یا مشاور صحبت کنید که کمتر درگیر این موقعیت باشد و بتواند بهتر شما را راهنمایی کند.

مدیریت گردهمایی‌های خانوادگی
درست مانند قبل از جدایی، گردهمایی‌های خانوادگی برای تعطیلات و تولدها به برنامه‌ریزی شما بستگی دارد. اگر در حال سازماندهی یک رویداد خانوادگی هستید، لازم است از قبل برنامه‌ریزی کنید و در زمانبندی انعطاف‌پذیر باشید، برای مثال، این رویداد را طوری برنامه‌ریزی کنید تا نوه‌تان در آن حضور داشته باشد. اگر مشکلی با عروس یا داماد خود ندارید و آنان نیز دید منطقی دارند و می‌توانند خود را کنترل کنند، می‌توانید به والدین نوه‌تان اطلاع دهید که هر دو در این مراسم حضور داشته باشند.

از دست دادن ارتباط با نوه
ممکن است نگران باشید که جدایی یا طلاق فرزندان می‌تواند منجر به کمتر شدن تماس با نوه‌تان یا حتی از دست دادن ارتباط صمیمی با او شود. در چنین شرایطی می‌توانید با پیشنهاد یک زمان یا فعالیت خاص، ارتباط را آسان‌تر کنید، برای مثال، می‌توانید در انجام تکالیف به نوه‌تان کمک کنید یا هر هفته در یک روز خاص به گردش بروید.
 
احساسات والدین پس از طلاق
پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها وقتی برای اولین بار درباره طلاق فرزند خود اطلاع پیدا می‌کنند ضربه روحی بدی را تجربه می‌کنند. شوک، زمانی تشدید می‌شود که هیچ یک از طرفین تمایلی به حضانت فرزندان‌شان نداشته باشند و وظیفه نگهداری از نوه‌ها بر عهده پدربزرگ و مادربزرگ بیفتد. این مسئولیت بزرگی است که روی دوش آنان سنگینی می‌کند.
پدربزرگ و مادربزرگ در این شرایط با وجود آگاهی از اینکه فرزندشان مسئول تصمیمات خود است، احساس شکست، گناه و خشم را ابراز می‌کنند.
آیا چنین نگرانی شدیدی به نفع نوه‌هاست؟ به طور کلی پاسخ منفی است. آنها گاهی اوقات تصور می‌کنند که تمامی مسئولیت نوه‌شان را برعهده دارند در حالی که از قدرت کافی برای بزرگ کردنش بهره‌مند نیستند.
با این حال توجه درست آنها به نوه‌شان گاهی اوقات می‌تواند ناجی کودک باشد.
 
ازدواج مجدد یکی از والدین
یکی دیگر از مشکلاتی که ممکن است پدربزرگ و مادربزرگ با آن درگیر شوند نگهداری از نوه‌شان در زمانی است که یکی از والدین قصد ازدواج دارد.
اغلب آنها در چنین شرایطی احساس آمادگی ندارند تا با فرد تازه‌وارد ملاقاتی داشته باشند و به او اجازه دهند ارتباط مستقیمی با نوه‌شان داشته باشد و حاضر به پذیرش تازه‌وارد نیستند.
در چنین شرایطی می‌توان گفت که آنها با موقعیت‌هایی روبه‌رو می‌شوند که هیچ دستورالعمل یا سابقه‌ای برایشان نداشته است. به همین علت بسته به خصوصیات اخلاقی‌شان نسبت به موقعیت واکنش نشان می‌دهند.
اغلب راه‌حل‌های آنها از آزمون و خطاهایی ناشی می‌شود که به صورت غریزی و اخلاقی به آن پاسخ می‌دهند. در چنین شرایطی استفاده از توصیه‌های یک روانشناس می‌تواند در مسائل تربیتی نوه‌هایشان با وجود شریک جدید خانوادگی کارساز باشد.
آنها با استفاده از توصیه روانشناسان قادر خواهند بود با غم و اندوه ناشی از طلاق کنار بیایند و به شیوه‌های صحیح نوه‌شان را تربیت کنند. آنان می‌توانند نقش کلیدی‌شان را در تربیت نوه‌ای که در زمانی خاص پدر و مادر خود را در زندگی‌اش از دست داده به بهترین شکل ممکن ایفا کنند و دوباره کانون گرم خانواده را برای نوه‌شان به‌وجود آورند.