علی حیدری
کارشناس مسائل ترکیه

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در حاشیه اجلاس سالانه سازمان ملل متحد در نیویورک با ایلان ماسک، مدیر شرکت فضایی اسپیس ایکس و همچنین شرکت خودروسازی تسلا دیدار و درباره همکاری گفت‌و‌گو کرد. دیداری که با هیاهوی بسیار رسانه‌های ترکیه‌ای همراه بود اما نتیجه خاصی دربرنداشت و در واقع در ادامه همکاری‌های قبلی بود و مشخص نیست ماسک به خواسته‌های بلندپروازانه اردوغان برای طرح‌های آتی پاسخ دهد.
اردوغان از ماسک خواست تا هفتمین کارخانه تولید خودروی برقی تسلا را در ترکیه داشته باشد و همچنین از او برای همکاری در حوزه فضایی و نیز هوش مصنوعی با ترکیه دعوت به عمل آورد. رئیس‌جمهور ترکیه همچنین از ماسک برای حضور در نمایشگاه تکنولوژی تکنوفست که در ازمیر برگزار خواهد شد، دعوت کرد.
گفته شده ایلان ماسک نیز از این دیدار و پیشنهادات اردوغان استقبال کرده است. او مدتی پیش گفته بود تسلا احتمالاً تا پایان سال ‌جاری میلادی مکانی را برای یک کارخانه جدید انتخاب خواهد کرد. گفته می‌شود این انتخاب ممکن است مکزیک یا هند باشد و اردوغان نیز تلاش دارد ترکیه را به‌عنوان گزینه‌ای جدید به فهرست کوچک ایلان ماسک اضافه کند. البته ماسک با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم‌صهیونیستی نیز دیدار و گفت‌و‌گویی در این‌باره داشته است.
 
تاریخچه روابط ترکیه با تسلا
ماجرای دیدارهای اردوغان و ماسک به سال‌های گذشته بازمی‌گردد و این اولین دیدار آنها نبوده است. ایلان ماسک نخستین‌بار در سال 2017 به ترکیه رفت و اردوغان با او درباره همکاری بین دو طرف در حوزه‌های هوش مصنوعی، خودروی برقی و نیز فناوری فضایی مذاکراتی داشت که آن زمان با چراغ سبز ماسک روبه‌رو شد و یک نماینده ویژه را برای پیگیری امور با ایلان ماسک تعیین کرد.
4 سال بعد از این دیدار، در سال 2021 گفته شد ایلان ماسک فردی به نام «کمال گچر» را به‌عنوان رئیس شاخه ترکیه کمپانی تسلا منصوب کرده است. همچنین شرکت تسلا در ترکیه روی نقشه مکان‌هایی را مشخص کرد که باید در آنجا جایگاه شارژ سریع [سوپرشارژ] احداث شود. شهرهایی که قرار بود این جایگاه سوپرشارژ در آنها احداث شوند عبارت بودند از: آنکارا، آنتالیا، آیدین، بالیک اسیر، بورسا، ادیرنه، استانبول، ‌ازمیر و قونیه. روزنامه دیلی‌صباح نیز در همان زمان از برنامه‌ریزی و تجدید ساختار برای راه‌اندازی راهبردی مدل‌های اس، ‌ایکس، مدل3 و مدل Y در ترکیه خبر داد. پیش از راه‌اندازی خطوط تولید، قرار بود دفاتر و نمایشگاه‌های فروش در استانبول افتتاح شود تا فعالیت‌های تسلا را در استان‌های ترکیه و در منطقه غرب آسیا گسترش دهد.
با همه این تفاسیر در آوریل سال‌ جاری میلادی یعنی 5 ماه پیش، کمال گچر 2 سال بعد از وعده ساخت کارخانه تسلا و تبدیل ترکیه به هاب تولید و صادرات محصولات تسلا، اعلام کرد تنها یک نوع محصول این شرکت که مدل Y باشد، بعد از تولید در کارخانه آلمان این کمپانی وارد ترکیه شده و به فروش خواهد رسید. او درباره ساخت کارخانه یا نمایندگی تولید حرفی نزد.
ماجرا وقتی جالب‌تر می‌شود که بدانیم یکی از مهم‌ترین خواسته‌های اردوغان از ماسک در دیدار هفته پیش او با وی این بود که به ترکیه برای ساخت باتری‌های لیتیومی برای خودروی برقی ملی «توگ» کمک کند، اما بعدها مشخص شد کمکی از سوی ماسک در این خصوص صورت نگرفته و ترکیه ناچار شده است باتری‌های لیتیومی این خودرو را از چین وارد کند.
 
خواسته‌های اردوغان از اسپیس ایکس
یکی دیگر از خواسته‌های اردوغان از ماسک در چند سال گذشته، کمک او به ترکیه برای رسیدن به تکنولوژی ساخت پرتابگر ماهواره بود که ظاهراً ماسک به این پیشنهاد هم پاسخ مثبتی داده بود.
در این چهارچوب ترکیه طی سال 2021 دو ماهواره به فضا پرتاب کرد. اولی در ژانویه این سال در مدار زمین قرار گرفت که ماهواره ترک‌ست 5آ (Turksat 5A) بود و از سوی اسپیس ایکس به فضا پرتاب شد و دومی ماهواره ترک‌ست 5بی‌ بود که توسط ایرباس فرانسه تولید شده بود و با فالکون 9 اسپیس ایکس از ایستگاه پرتاب ماهواره فلوریدای امریکا به فضا پرتاب شد.
اردوغان در این خصوص در تماسی، از ایلان ماسک و شرکت او، اسپیس ایکس به دلیل آنچه او آن را «سر فرود نیاوردن در برابر باج‌گیری و فشار لابی‌های ضد ترکیه» نامید، تشکر کرد.
ترکیه اواسط سال ‌جاری میلادی نیز ماهواره تجسسی خود را با نام «ایمجه» با ماهواره‌بر فالکون اسپیس ایکس از ایستگاه پرتاب ماهواره کالیفرنیای امریکا به فضا پرتاب کرد که در واقع این اقدام سومین همکاری فضایی ترکیه و ایلان ماسک محسوب می‌شود. این در حالی است که ترکیه پیش از این با کمک ناسا ماهواره‌های خود را به فضا می‌فرستاد.
 
آینده نامعلوم یک عاشقانه کوتاه
با توجه به موارد ذکر شده، می‌توان گفت ایلان ماسک به‌رغم درخواست‌های مکرر اردوغان برای ایجاد کارخانه و همکاری تکنولوژیکی در زمینه هوش مصنوعی، ماشین‌های برقی بخصوص باتری لیتیومی که در حال حاضر فناوری سطح بالای آن تنها در اختیار تسلا قرار دارد و نیز موشک‌های فضایی، تنها به ارسال مدل‌هایی از خودروی تسلا به صورت تولید شده و برای فروش در بازار ترکیه و نیز ارسال ماهواره‌های ترکیه با موشک‌هایش در خاک امریکا بسنده کرده و اقدامی فراتر از آن به‌رغم گذشت چند سال از روند همکاری‌ها را شاهد نبوده‌ایم.
به نظر می‌رسد با توجه به روابط ترکیه با غرب بخصوص امریکا در سال‌های اخیر که سردتر از گذشته است و نیز قصد ماسک برای سرمایه‌گذاری در کشورهای دارای زمینه تکنولوژیکی مساعدتر و وضعیت سیاسی و اقتصادی کشورهای هدف، بیشتر به سمت هند و مکزیک یا حتی رژیم‌صهیونیستی تمایل بیشتری داشته باشد تا ترکیه؛ امری که در ساخت خودروی ملی ترکیه و عدم همراهی ماسک با آن قابل مشاهده بود که آنکارا با ناامیدی از برآورده شدن خواسته‌اش به سمت چین متمایل شد.