نفیسه سادات موسوی
پژوهشگر حوزه نوجوان

 زوتوپیا، پویانمایی محبوب و تحسین‌ شده والت دیزنی که در سال 2016 روی پرده رفت و تا امروز هم روز به روز به طرفدارانش افزوده شده است، درونمایه‌ای فلسفی و هشدارگونه دارد. نام این پویانمایی که ترکیب اتوپیا (آرمانشهر) و باغ وحش است قرار است این حس را به بیننده القا کند که با دنیایی مواجه است که در آن همه انواع حیوانات در کنار هم به خوبی و سلامت و در کمال امنیت زندگی می‌کنند. به عبارت بهتر نه می‌درند و نه دریده می‌شوند اما در میانه‌های داستان همین پویانمایی، سروکله شب‌زوزه‌هایی پیدا می‌شود که باعث پدیدار شدن خلق و خوی وحشی‌گری و خشونت در حیوانات است و امنیت این آرمانشهر را برهم می‌زند.
با این مقدمه کوتاه، سری بزنیم به نمایشگاهی که در شب‌های پایانی شهریورماه در میدان ابن سینای محله دروازه شمیران تهران برپا شده است، نمایشگاهی با عنوان «به زوتوپیا خوش آمدید». وجه تسمیه این نمایشگاه که بررسی اجمالی ریشه افزایش خشونت در جوامع گوناگون بود، به همراه بنر بزرگی که از پویانمایی زوتوپیا بر سردرش نصب شده بود، توجه رهگذران و بویژه بچه‌ها را به خود جلب می‌کرد. هرچند محتوای نمایشگاه مناسب بچه‌ها نبود و در فاصله‌ای که والدین و بزرگ‌ترها از نمایشگاه بازدید می‌کردند، از بچه‌ها با خوراکی و نقاشی و اسباب‌بازی و عکس یادگاری پذیرایی می‌شد.
آغاز و انجام نمایشگاه با دو سؤال بود؛ سؤال نخست «یک جامعه چطور خشن می‌شود؟» که نقش آماده‌سازی ذهن مخاطب درباره محتوایی را که قرار بود با آن مواجه شود داشت و سؤال پایانی «هزینه درمان جامعه، چند برابر هزینه پیشگیری آن خواهد بود؟» قرار بود تلنگری باشد برای تفکر. سؤالی که برگزارکنندگان نمایشگاه به دنبال شنیدن پاسخش از زبان بازدیدکنندگان نبودند و تنها قرار بود نقش تسهیلگرانه‌ای را برای اندیشیدن بازدیدکنندگان در خلوت خود در فضایی شفاف به مقوله مهم و اثرگذار عوامل مؤثر در افزایش خشونت در یک جامعه ایفا کند.
به زوتوپیا خوش آمدید، مجموعه‌ عکس‌نوشته‌هایی بود که در قالب چندده فوم‌برد بر بوم‌های چوبی کنار هم چیده شده بودند و بدون شعار و نتیجه‌گیری به جای مخاطب، مجموعه‌ای از آمارها و اتفاقات آشکار در جامعه غرب را که از خبرگزاری‌ها با مرجع موثق و مستند و مقالات معتبر برداشته بود و به مسأله مصادیق افزایش خشونت در این جوامع اشاره داشت. از افراد صاحبنام و برجسته جامعه هنری آنها (چهره‌های سرشناسی مثل وودی آلن، رومن پولانسکی، بیل کازبی و...) که از مورد اتهام‌ترین افراد موقع اوج گرفتن جنبش افشاگرانه و تکان دهنده #ME_TOO بودند آغاز می‌شد و رفته‌رفته با ارقام و آمار مورد تأیید و منتشر شده توسط خود همین جوامع ادامه پیدا می‌کرد. مصادیق آماری از تجاوز، سوءرفتار و اعمال خشونت جنسی در بازه‌های یک ساله تا پنج ساله منتهی به 2023 که در محیط‌هایی مثل هتل‌های زنجیره‌ای درجه یک، مدارس، آکادمی‌های نظامی، بیمارستان‌ها و حتی کلیساها توسط کارکنان و متصدیان آنها از جمله اطلاعات نقش بسته بر فوم‌بردهای این نمایشگاه بود. این آمارها از چند منظر قابل تفکر هستند. نخست آنکه وقتی از هتل زنجیره‌ای درجه یک صحبت می‌شود طبیعتاً قشر مرفه قربانیان خشونت‌های یاد شده بوده‌اند، وقتی از آکادمی‌های نظامی (چیزی شبیه دانشکده افسری) سخن به میان می‌آید، افرادی ورزیده و قوی که از سلامت جسم و روح برخوردارند در زمره قربانیان خشونت‌های مذکور قرار گرفته‌اند. مدارس، بیمارستان‌ها و کلیساها نیز در هر جامعه‌ای باید جزو امن‌ترین نقاط آن جامعه باشند. والدین برای برطرف کردن نیازهایی از جمله آموزش، درمان و معنویت به اینها مراجعه و اعتماد می‌کنند اما در کمال ناباوری آمار خشونت‌های جنسی در این محیط‌ها زیاد و با شیب قابل توجهی رو به رشد است. حتماً چیزهایی در این میانه باید عامل این افزایش رفتارهای خشونت‌آمیز باشند. بویژه آنکه بر مبنای اطلاعات خام و فرآوری نشده، پیشرفت‌هایی در زمینه‌های اقتصاد و رفاه و تکنولوژی و هنر و... در این جوامع حاصل شده که نتیجه تلفیق این پیشرفت‌ها باید اوضاع بهتر، امنیت بیشتر و آرامش مساعد‌تر حاکم بر این جوامع باشد. چیزهایی که آمارهایی که از شدت گرفتن رفتارهای خشونت‌آمیز در این جوامع خبر می‌دهند، با آنها در تضاد هستند.
عوامل گوناگونی می‌تواند بر افزایش خشونت در یک جامعه اثر گذاشته باشد که در نمایشگاه «به زوتوپیا خوش آمدید» به بررسی آماری، علمی و پژوهشی یکی از این عوامل پرداخته شده و به مخاطبان فکت‌های ارتباط و اثر این عامل در افزایش میل به خشونت و رفتارهای خشن نشان داده شد و در نهایت بازدیدکنندگان موقع ترک نمایشگاه با سؤال پایانی مواجه می‌شدند که برای رسیدن به پاسخ آن در افکار و اندیشه‌های خود احتمالاً نیاز به چند ساعت دقت و مرور محتواهایی که در اختیارشان قرار گرفته بود، داشتند.
فارغ از آنچه در این نمایشگاه به عنوان مشتی نمونه خروار در معرض دید بازدیدکنندگان قرارگرفت، اندیشیدن به این مسأله ضروری و عاقلانه به نظر می‌رسد که در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی از جمله افزایش خشونت در جامعه بهتر است از الگوهای اتفاق افتاده در سایر جوامع درس گرفته شود، نقاط قوت تقویت شود و نقاط ضعف تا جای ممکن حذف یا اصلاح شود و بدون پرداخت هزینه‌های گزاف جوامعی که آن مسیر را یک بار طی کرده‌اند تا به فهم علت ایجاد آن برسند، بتوان از رقم خوردن چنان نتایجی جلوگیری کرد.
به زوتوپیا خوش آمدید، تلنگر کوچکی بر مبنای علم و آمار بود که اگر بنا به طبقه‌بندی باشد حتماً می‌توان آن را در طبقه فعالیت‌هایی با برچسب جهاد تبیین جای داد. جای خالی این مدل فعالیت در حاشیه مراکز فرهنگی و تفریحی و پررفت و آمد مشهود به نظر می‌رسد. تکرار این مدل ساده، اما دقیق به کمتر شدن شکاف‌های هیجانی در جامعه کمک شایانی خواهد کرد. چه اینکه درگیر کردن مقوله عقل و منطق به پشتوانه علم و تفکر همواره می‌تواند بستر گفت‌و‌گوی منصفانه را باز کند و جامعه در چنین بستری است که به رشد و حرکت در مسیر درست نزدیک خواهد شد.